O tym, że Koreańczycy stworzyli własny musical o Marii Skłodowskiej-Curie wiedziałam od jakiegoś czasu. Fragmenty musicalu można zresztą od kilku dni znaleźć (z polskimi napisami) na Youtube. Nie spodziewałam się jednak, że będzie mi dane zobaczyć całość – udało się dzięki zaproszeniu na pokaz na festiwalu kina koreańskiego. Muszę powiedzieć – było to przeżycie niezapomniane.
Od razu trzeba powiedzieć – że spektakl bardzo swobodnie łączy historie prawdziwe z pomysłami scenarzystki. Opowieść zaczyna się w laboratorium Marii gdzie rozmawia ze swoją córką Ireną. Przypomina sobie jak wiele lat temu gdy była młodą dziewczyną w pociągi do Francji spotkała Annę Kowalską (jeśli chodzi o nazwiskach bardzo czuć, że ktoś szukał w sieci najpopularniejszych polskich nazwisk stąd też pojawia się np. nazwisko Wałęsa), młodą dziewczynę, która jedzie do Francji pracować w fabryce. Zawiązuje się znajomość która będzie motywem przewodnim musicalu. Podobnie jak szukanie swojej tożsamości, którą tu odwzorowuje walka o to by zapisać swoje imię w historii nauki.
Na samym początku wydaje się, że produkcja będzie skupiała się na odtworzeniu kolejnych elementów życia Marii. Szybko poznajemy jej motywację – chęć znalezienia dla siebie własnej tożsamości , odkrycie tajemnic świata, dążenie do prawdy. Maria jest tu pewna siebie, niezależna, inteligentna i całkowicie poświęcona naukowej działalności. Doskonałe są numery w których obserwujemy reakcję studentów Sorbony na obecność kobiety, czy też – momenty w których Maria pracuje nad wyodrębnieniem Radu. W przeuroczy sposób jest też zarysowana jej relacja z Piotrem Curie – tu oboje są przedstawieni jako pewni siebie, niezależni naukowcy, których związek jest oparty na naukowym porozumieniu do którego dość przypadkowo przyplątała się miłość.
Tam gdzie musical dotyka wątków naukowych – dylematów związanych z tym czy więcej mówić o pozytywnych stronach radioaktywności czy zagrożeniach jakie z niej wynikają – jest całkiem dobry. Podobnie wtedy gdy możemy obserwować irytację wybitnej naukowczyni której wciąż odmawia się dostąpienia najwyższych naukowych zaszczytów. Naukowa łapczywość i nieustępliwość badaczki to coś co historia doskonale oddaje, podobnie jak jej frustracje wynikające z tego, że żyje w męskim świecie. Jest to zarówno doskonale wyrażone w piosenkach jak i w bardzo dobrej aktorskiej grze. Bo trzeba zaznaczyć — pod względem ekspresji, siły głosu, także dopasowania do ról mówimy o musicalu mamy do czynienia naprawdę z bardzo dobrą produkcją. Zwłaszcza w pierwszym akcie (niestety nagranie w połowie zmienia aktorki — bo jest chyba z dwóch różnych wieczorów) wszyscy są fantastyczni.
Problem zaczyna się wtedy kiedy musical szuka innych konfliktów niż te wywodzące się z trudności jakie w świecie naukowym na przełomie XIX i XX wieku stały na drodze wybitnej kobiety. Tu pojawia się wątek złego przedsiębiorcy który wykorzystuje Rad, ukrywa jego negatywne działanie i przyczynia się do śmierci swoich pracowników, a potem szantażuję Marię że jeśli podzieli się tym ze światem nie będzie mogła dalej prowadzić swoich badań nad wykorzystaniem radioaktywności do leczenia raka. To wątek który jest bardzo dramaturgicznie odległy od subtelności i pod wieloma względami – ciąży historii, która doskonale poradziłaby sobie bez takiego czarnego charakteru. Można odnieść wrażenie, że twórcy musicalu nie wierzyli, że historia, w której przeciwnikiem bohaterki są uprzedzenia społeczne może zainteresować widzów.
Muzycznie produkcja jest ciekawa – sporo w niej dobrych, zapadających w pamięć numerów, kilka bardzo ciekawych pomysłów (jak np. fakt że w pewnym momencie pojawia się piosenka śpiewana przez myszy laboratoryjne). Są tu jasne motywy, które powracają przy wszystkich bohaterach i jeśli ktoś spodziewa się po tym musicalu jakieś odmienności czy inności – to może być zaskoczony jak bardzo pewne musicalowe konwencje są takie same niezależnie od tego gdzie produkcję się tworzy. Jednocześnie to musical zaskakująco skromny obsadowo, co ma swój plus, bo pojawianie się tych samych aktorów w kilku rolach zwiększa umowność całej historii – co działa na plus zwłaszcza w tych scenach w których musimy bardzo zapomnieć o wszystkim co naprawdę wiemy o historii Marii Curie. Będę to powtarzać do znudzenia bo jeśli chce się oglądać ten musical jako historię prawdziwą to w pewnym momencie jest to niezamierzenie prześmieszna produkcja.
Z Polskiej perspektywy ciekawe jest obserwowanie jak koreańscy twórcy próbują odtworzyć emocje Polaków na emigracji. Co prawa niekiedy można się uśmiechnąć (jedna z bohaterek chce sobie kupić traktor na rok przed jego wynalezieniem) ale najciekawsze jest ta próba oddania patriotyzmu w musicalu stworzonym daleko od Polski. Ta zaś stanowi ważny punkt odniesienia – zarówno dla Marii jak i Anny – jedna z nich marzy o wielkich osiągnięciach, druga jest dumna z tego, że stanowi nie tylko przykład możliwości Polaków ale też jest „gwiazdą całej Polski”. To ciekawe o ile łatwiej mówi się o patriotyzmie z pewnej – niekiedy geograficznie bardzo dalekiej perspektywy. Przy czym jednocześnie – to jest rzadka możliwość spojrzeć na osiągnięcia bliskiej kulturowo postaci z zupełnie innej perspektywy. Maria Curie jest dla Koreańczyków tak bliska jak Aleksander Hamilton dla Polaków. Stąd łatwiejsze jest kulturowe przetworzenie postaci – która w tym wydaniu nie musi być bardzo bliska historycznym faktom.
Nie ukrywam, że obserwowanie tego jak musical próbuje wpisać życiorys Curie w musicalowy melodramat było przeżyciem jednocześnie fascynującym i zupełnie surrealistycznym. Nie powiem by była to rzecz zła, czy trudna do oglądania – wręcz przeciwnie można się wciągnąć, ale jednocześnie – to było tak dziwne przeżycie, że trudno mi nawet jednoznacznie ocenić – co myślę o tym projekcie. I to nie tylko dlatego, że mówimy o musicalu o osobie związanej z kulturą polską, ale też dlatego, że twórcy odnoszą się do wrażliwości, która niekoniecznie jest mi bliska. Nie chcę orientalizować tego musicalu (który jest przecież stworzony bardzo w zachodnim stylu) ale w niektórych momentach miałam poczucie pewnej kulturowej bariery. Zwłaszcza tam, gdzie dochodziło do emocjonalnych scen pomiędzy Anną a Marią – czułam, że to jest coś co w Europie byłoby zagrane inaczej. Przy czym nie odnosi się to do wszystkich scen, bo np. scena. W której Maria żegna się na zawsze z mężem (czy właściwie jego duchem) wyglądałaby zapewne podobnie na West Endzie czy Broadwayu.
Wiem, że wiele osób w Polsce traktuje ten musical jako zabawną ciekawostkę “O zobaczcie Koreańczycy zrobili taki śmieszny musical o polskiej naukowczyni. Prawda jest jednak taka, że musical traktuje badaczkę poważnie — widać w nim podziw dla jej osiągnięć jak i próbę odtworzenia tego co mogła czuć starając się przebić w męskim świecie z dala od ojczyzny. Często podejmowanie wątków polskich za granicą traktujemy z przymróżeniem oka co moim zdaniem jest niesprawiedliwie dla twórców którym towarzyszą realne emocje i często głębokie przywiązanie do postaci. Zwłaszcza, że istotnie trudno o lepszy przykład zdeterminowanej, wybitnej naukowczyni niż Maria Skłodowska- Curie. Pod tym względem zdecydowanie należy do całego świata.
Mam nadzieję, że koreański musical będzie pokazywany na dodatkowych pokazach bo mam wrażenie, że to jest bardzo interesująca produkcja. Przede wszystkim dla wielbicieli musicali – którzy na pewno odnajdą tu wiele tropów i nawiązań, z innych produkcji, ale też dla osób, które są po prostu ciekawe, jak kawałek europejskiej, bliskiej nam historii wygląda w koreańskim ujęciu. Przy czym oczywiście – jeśli idziecie na koreański musical o życiu Marii Curie jak na lekcję historii to będziecie zawiedzeni. Ale z drugiej strony – ktokolwiek przyjmuje takie założenie przed seansem zasługuje na każde rozczarowanie jakie go spotka.