Jutro zwierz ma urodziny. 29. Nic okrągłego ani specjalnie strasznego. Zwierz przyzna wam się zupełnie szczerze, że absolutnie uwielbia mieć urodziny. Jednak trzeba przyznać, że został zwierzowi już tylko rok bycia przed trzydziestką. Co raz więcej czasu dzieli go od chwili kiedy chodziło do liceum a i studia stają się przeszłością o której co raz trudniej mówić jako bardzo bliskiej. To zaś doprowadziło zwierza do refleksji jak zwykle filmowej. I do młodych ludzi którzy łapią się na tym ile czasu już upłynęło.
To niesamowite jak sformalizowany jest gatunek filmowy który amerykanie określają jako „reunion films”
Grupa znajomych. Jedno miejsce. Wielkie szczęście albo wielka tragedia. Gdyby zwierz włączył teraz stoper pewnie część z was mogłaby z głowy podać co najmniej kilka tytułów filmów, które doskonale pasują do tego schematu. Od Wielkiego Chłodu począwszy, przez tytuły takie ja Przyjaciele Petera, po About Alex. Wszystkie te filmy wpadają w jeden schemat. Bierzemy młodych ludzi – którzy mieli pewną wizję tego jak ich życie będzie wyglądać i dajemy im kilka dni by mogli się jeszcze raz zastanowić nad tym jak to się stało, że życie nie jest podobne do tego co sobie wymarzyli. Zwykle filmowcy wybierają jeden z trzech powodów takiego spotkania. Jeden to zorganizowane przez szkołę (najczęściej średnią) spotkanie 10-15 lat po ukończeniu szkoły (jest nawet film 10 Years gdzie bohaterowie właśnie zjeżdżają się na takie dziesięciolecie). W amerykańskiej kinematografii spotkania szkolnych kolegów mają dodatkowe znaczenie – aby mogły się odbyć ludzie muszą najczęściej przyjechać do rodzinnego miasta, które dużo częściej się tam opuszcza niż u nas. A to oczywiście oznacza, że muszą stać oko w oko ze swoimi przyjaciółmi z dzieciństwa i młodości – zarówno tymi którzy wyjechali jak i tymi którzy zdecydowali się pozostać.
Zasada takich spotkań jest prosta – wszyscy się teoretycznie dobrze bawią ale w istocie są nieszczęśliwi
Drugi powód to ślub. Spotkanie na ślubie – kogoś z paczki przyjaciół teoretycznie powinno oznaczać chwile szczęśliwe. I ostatecznie często tak jest ale zanim to się stanie przyjaciele zwykle muszą coś przepracować czy odpowiedzieć sobie na jakieś ważne życiowe pytania. Często okazuje się przy tym, że ślub nie jest czymś do czego nawet państwo młodzi podchodzą pewni swoich decyzji. Ostatecznie jednak sam ton opowieści jest nieco lżejszy – takie spotkania ślubne mamy np. w Wedding Weekend czy w Romantics. Na sam koniec pozostają nam spotkania wywołane smutnymi okolicznościami czyli samobójstwem albo śmiercią. Tu ciekawie łączą się ze sobą Big Chill i All About Alex –w tym pierwszym bohater imieniem Alex popełnił samobójstwo zaś przyjaciele spędzają razem weekend po jego pogrzebie. Z kolei w All About Alex mamy właściwie identyczne okoliczności z tą różnicą że próbujący popełnić samobójstwo Alex w ostatniej chwili dzwoni po pomoc i ostatecznie przyjaciele spędzają z nim weekend trochę po to by mieć pewność że nie targnie się ponownie na swoje życie. Pewnym odstępstwem od tych schematów byliby angielscy Przyjaciele Petera gdyby nie fakt, że w filmie pojawia się informacja która pokazuje że jednak był jakiś smutny powód by wszyscy się razem spotkali w jednym miejscu.
Zawsze w takim filmie musi się pojawić jedna czy dwie postacie spoza kręgu naszych przyjaciół – głównie jako kontrast
Co ciekawe ten rodzaj filmów jest tak sformalizowany, że pojawiają się w nim nawet te same postacie. Jak chociażby obowiązkowa osoba spoza towarzystwa, która nie pasuje do nastroju wspólnych wspominek – znajdziemy ją i w Big Chill (była dziewczyna Alexa nie należąca do grupy) i w Przyjaciołach Petera i w About Alex i … w sumie w każdym takim filmie znajduje się jedna postać, która jest zbyt normalna, czy zbyt młoda, czy po prostu za mało refleksyjna by pasować do grupy snujących wspomnienia bohaterów. Jednak to nie wszystko. Filmy takie łączy bardzo często motyw jakiejś wymarzonej czy przewidywanej kariery któregoś z bohaterów która nigdy nie stała się prawdą. Ktoś opublikował tylko jedno opowiadanie, nie założył rodziny, okazał się gorszym naukowcem niż wszyscy się spodziewali. To fascynujące jak ten wątek wraca. Podobnie jak wątek kogoś kto dobrze zarabia i zrobił karierę ale oczywiście jakimś kosztem. Teoretycznie pozostali członkowie grupy mu zazdroszczą ale gdzieś tam jest niechęć do osoby której – przynajmniej finansowo się udało. Podobnie jak kwestia dzieci i związków – niemal w każdym filmie tego gatunku wychodzi albo wątek potrzeby, lęku przed posiadaniem dziecka (ewentualnie pewnego zawodu związanego z faktem, jak inaczej wygląda życie kiedy się już dzieci ma) lub też podobnego lęku przed wchodzeniem w trwałe związki czy też przyznaniem że np. małżeństwo okazało się porażką.
Zmieniają się czasy i filmowcy ale co ciekawe główne pytania pozostają takie same – co poszło nie tak?
Tym co zwierza od zawsze fascynowało w tym gatunku filmowym (a spokojnie można mówić o swoistym gatunku) jest fakt, że mimo iż zmieniają się pewne aspekty prowadzonych przez bohaterów rozmów (oraz ich wiek który potrafi rozciągać się od 25 do 35 lat) to w sumie to wciąż jest dokładnie ten sam film. Bohaterów takich produkcji właściwie zawsze łączy dokładnie to samo. Rozczarowanie rzeczywistością połączone z dziwnym przekonaniem, że w ich życiu powinno się coś jeszcze zdarzyć choć niekoniecznie wiedzą co. W ogóle to poczucie zagubienia w życiu jest charakterystyczne dla tego typu produkcji. Kolejnym wątkiem który bardzo łączy takie filmy jest przerażenie z jakim bohaterowie odkrywają że nie różnią się bardzo od poprzednich generacji czy – nie daj Boże – swoich własnych rodziców. Najbardziej widać to w filmach z lat 80 – Big Chill czy Return of the Secaucus 7 które pokazują jak mało zostaje z młodzieńczego buntu. Zresztą w jakiś sposób widać to też w Przyjaciołach Petera gdzie bohaterowie w najmniejszym stopniu nie przypominają siebie sprzed lat – przede wszystkim brakuje im tej radości i odwagi – powoli zamieniają się w ludzi statecznych ale zagubionych.
O Word’s End Edgara Wrighta często mówi się, że to film, który właśnie bierze taki schemat reunion movies i zbiera nas w zupełnie niespodziewane miejsce
Wydawać by się mogło, że pomiędzy zagubieniem bohaterów z lat 80, 90 czy 2000 powinny być olbrzymie różnice. Tyle się zmieniło, tak wiele nowych sposobów na urządzenie sobie życia weszło do użytku. Co raz więcej osób żyje sobie spokojnie odkładając na później decyzje o stałej pracy, związku, dziecku – i nikomu to nie przeszkadza. Jednak jak się pięknie okazuje najważniejsze problemy – przynajmniej w spojrzeniu twórców filmów – są takie same. Rozczarowanie wielkimi przyjaźniami z czasów studiów czy szkoły średniej – które ostatecznie okazały się tylko przelotnymi znajomościami, których potem nie sposób dłużej utrzymać (niekiedy pojawia się to w wydaniu na rodzinę kiedy w jednym miejscu zbiera się rodzeństwo czy kuzynostwo odkrywając że właściwie nic o sobie wzajemnie nie wie). Druga kwestia to rozczarowanie pracą czy perspektywami. Rzecz ciekawa z ekonomicznego czy społecznego punktu widzenia. Niezależnie od tego co teraźniejszość czy przeszłość ofrowała absolwentom uczelni czy szkół średnich uczucie, że coś nam uknęło jest podobne. Tym silniejsze im lepiej ktoś się zapowiadał. Jednym z ciekawszych elementów tych filmów jest fakt, że jeśli ktoś zapowiadał się na genialnego naukowca to zazwyczaj okazuje się, że nie był w stanie skończyć pisać swojej pracy. Zwierz nie chce tego komentować, ale ilekroć to widzi ma wyrzuty sumienia.
Spotkania niekoniecznie muszą dotyczyć przyjaciół niekiedy podobny schemat można rozegrać np. wśród rodzeństwa
Jednak tym co z filmów przebija najmocniej to kryzys wywołany faktem, że te pierwsze trzy dekady życia mijają strasznie szybko i potem pozostaje pytanie co dalej w życiu. Między innymi dlatego filmy te określa się niekiedy zbiorczym hasłem „quater life crisis” ( w przeciwieństwie do doskonale wszystkim znanego i oswojonego kulturowo middle life crisis). Ten kryzys wywołany byłby takim ostatecznym pożegnaniem z młodością – przy jednoczesnym braku pomysłu co dalej ze sobą zrobić. Oczywiście pojawianie się tego wątku (zdaniem niektórych zaczyna się on pojawiać w kinematografii w latach 60) świadczy o pewnych zmianach w społeczeństwie i być może swoistej niedojrzałości nowych dorosłych. Jeśli ukończenie trzydziestki nie jest nawet połową życia (jak niegdyś bywało, choć nie tak niedawno jak się zdaje) ale dopiero jego jedną trzecią (zawsze można mieć nadzieje) to pojawia się pytanie co dalej. Ludzie są jednocześnie młodzi i mają poczucie, że już coś powinno się stać. Z kolei ci którzy już coś w życiu osiągnęli powoli zaczynają panikować zadając sobie pytanie co mają jeszcze do zrobienia. Do tego wszystkiego dochodzi jeszcze – bardzo rozwinięta w XX wieku wizja realizowania się jednostki. Bohaterowie filmów, którzy mają dzieci czy rodziny często są nieszczęśliwi bo zdają sobie sprawę, że na ich własną samorealizację nie ma już za bardzo miejsca.
Najważniejsze żeby była scena kolacji (na planie francuskiego filmu Little White Lies)
Oczywiście nie trudno dostrzec, że jest jeszcze jeden aspekt tych filmów który pozwala naszym bohaterom przeżywać egzystencjalne kryzysy. Pieniądze. To ciekawe ale właściwie ten gatunek filmowy choć zakłada problemy finansowe (nigdy zbyt duże – nigdy nie jest tak by nie starczyło na przeżycie) to jednak przede wszystkim opowiada o ludziach którzy zdecydowanie mają za co żyć. Oczywiście czasem wiąże się to z wykonywaniem pracy której nie lubią ale ogólnie – zawsze ktoś z takiej grupy ma na tyle duży dom by wszystkich pomieścić. Wydaje się, że kiedy spojrzymy z większej perspektywy to kluczowy element takiej narracji. Swoisty egzystencjalny dramat ludzi, których stać na to by mieć egzystencjalne dramaty. Jeśli dorzucimy do tego pewien element rozczarowania (zwłaszcza obecnego w latach 80) własną postawą wobec dawnego buntu, to okaże się, że mamy powtarzający się co dekadę problem, ludzi nieszczęśliwych bo mają na to czas i pieniądze. Jednocześnie zwierz przyzna szczerze, że ma wrażenie iż w Polsce strasznie by się tak film przydał. Właśnie taki współczesny gdzie bohaterowie mniej więcej w wieku zwierza mogliby odchorować fakt, że nie załapali się właściwie na nic poza kryzysem. Zwierz nawet ładnie widzi taką właśnie rozmowę, choć chyba trzeba byłoby wykreślić popełniającego samobójstwo przyjaciela, bo zwierz ma wrażenie, że w Polsce ludzie po stypie rozeszliby się do domów zamiast zostawać u kogoś na dwa dni, celem dywagowania o swoim życiu i szczęściu. Inna sprawa – wydaje się, że amerykański system wyjeżdżania z domu na studia – co oczywiście wiąże się z koniecznością mieszkania w akademikach (przynajmniej znacznej części studentów), nieco zmienia charakter takich przyjaźni – dając dużo większe pole do popisu scenarzystom.
pytanie – naprawdę jesteśmy nieszczęśliwi czy po prostu to tak ładnie brzmi
Zwierz ilekroć natyka się na tak silnie sformalizowany sposób snucia opowieści (serio jakby oni wszyscy mieli jeden scenariusz) zastanawia się ile w tym wszystkim prawdy. Ile rzeczywiście w ludziach w okolicach trzydziestki lęku i rozczarowania a ile w tym wszystkim ładnej narracyjnie sytuacji, którą wszyscy chcą wykorzystywać na nowo. To trochę jak z tymi zrywanymi ślubami w filmach. Nikt tak naprawdę nie wpada do kościoła w ostatniej chwili krzycząc „nie” ale to tak dobrze wygląda na taśmie filmowej, że trudno się powstrzymać. Co nie zmienia faktu, że pewnie zanim zwierz skończy pisać ten wpis ktoś znajdzie jeszcze jeden film który można byłoby dodać do tego katalogu długich weekendów w czasie których ludzie zastanawiają się nad życiem. Zwierz musi jednak powiedzieć, iż ma wrażenie że grupa osób koło trzydziestki która nagle znajduje się bez dzieci i rodziny gdzieś w pięknym domu na cały weekend, będzie zajmowała się głównie jednym. Spaniem.
Ps: Zwierz chciałby wam tylko powiedzieć że BBC One opublikowało trailer nowego specjalnego odcinka Sherlocka. Zwierz dziwnie się czuje oglądając naszych aktorów w klasycznej sherlockowej epoce. Nie dlatego, że nie pasują, wręcz przeciwnie – dlatego, że pasują tak doskonale i idealnie. Zwierz naprawdę nie może się doczekać.
Ps2: Jutro wpis podcastowy i tym razem nawet jak nie słuchajcie to będziecie musieli choć fragment koniecznie przesłuchać. Szczegóły jutro.