Na film do kina czyli na marginesie Timeless Film Festiwal

Kiedy pan­demia uderzyła w kina, sporo roz­maw­iano o ich przyszłoś­ci. Sporo osób, zwracało uwagę, że konieczność pozosta­nia w domu, uświadomiła nam, ile wysiłku wyma­ga wyprawa do kina. Skróce­nie cza­su pomiędzy dys­try­bucją kinową a pojaw­ian­iem się pro­dukcji w streamin­gu, spraw­iło, że coraz częś­ciej moż­na usłyszeć, że wyprawa na seans się po pros­tu nie opła­ca. W dyskus­jach tych przewi­jało się przeko­nanie, że przy­wiązanie do kinowych sean­sów, jest prze­jawem bard­zo starego i ogranic­zonego myśle­nia o kinie. Takiego, które ludzi bardziej od kina odd­ala niż przy­bliża. Choć rozu­miem społeczne i eko­nom­iczne pod­stawy takiego mówienia o kinie, to wciąż – mam wraże­nie, że w tych dyskus­jach nie doce­ni­amy znaczenia sean­su fil­mowego. Ta reflek­s­ja przyszła do mnie po kilku dni­ach jakie spędz­iłam na pier­wszej edy­cji Time­less Film Festiwal.

Gdy reży­serzy tacy jak Mar­tin Scors­ese czy Christo­pher Nolan, z niechę­cią mówią o oglą­da­niu filmów na lap­topach czy tele­fonach, budzi to nat­u­ral­ny sprze­ciw. Zwłaszcza, że jest to najszyb­szy i najprost­szy dostęp do kina. Ich głosy, brzmią dla wielu jak opinie tych osób, które upier­a­ją się by książ­ki czy­tać tylko na papierze, nie uzna­ją słucha­nia audio­booków za równie ważne co czy­tanie a muzy­ki należało­by ich zdaniem słuchać tylko z płyt winy­lowych. Głos przeszłoś­ci, który w ter­aźniejs­zoś­ci brz­mi co najm­niej boomer­sko. I żeby było jasne, w pewnym stop­niu zgadzam się z oporem jaki budzi przeko­nanie, że film należy obe­jrzeć tylko w kinie. Zwłaszcza w sytu­acji, w której dostęp do kin nie jest tak powszech­ny jak­by mogło się wydawać. To jest jed­nak zdanie, które wychodzi z jakiejś sytu­acji przy­wile­ju, gdzie w ogóle może­my zade­cy­dować, czy pójdziemy do kina na film czy obe­jrzymy go na telefonie.

Co nie zmienia fak­tu, że z cza­sem dochodzę do wniosku, że jed­nak – filmy powin­ny być, przy­na­jm­niej po raz pier­wszy, przy­na­jm­niej raz – oglą­danie w kinie. To jest stanowisko, które nie tylko jest dla mnie w jakimś stop­niu nowe, ale też – coraz bardziej dojrze­wa we mnie przeko­nanie, że jest ono najbliższe moje­mu postrze­ga­niu tego czym kino powin­no być. I żeby było jasne, nie oznacza to, że o osobach, które czeka­ją na debi­ut fil­mu na streamin­gu myślę źle. Moja postawa ma wymi­ar bardziej filo­zoficzny czy teo­re­ty­czny. Jest bliższa moje­mu myśle­niu, czym kino powin­no być niż przeko­na­niu, że wszyscy muszą patrzeć na te kwest­ie tak samo. Więcej, nie czu­ję by moje przeko­nanie, nakładało na kogokol­wiek jakieś zobow­iąza­nia. Zda­ję sobie sprawę, że nie wszyscy lubią seanse kinowe, choć jed­nocześnie — nie wiem czy nasze oso­biste pref­er­enc­je powin­ny domi­nować w dyskusji o pewnych szer­szych zjawiskach kul­tur­owych. Na nasze pref­er­enc­je wpły­wa wiele ele­men­tów, które niewiele mają wspól­nego z samą kul­turą. To ile mamy cza­su, ile mamy pieniędzy, jakie mamy pode­jś­cie do innych ludzi, to wszys­tko są ważne powody by do kina nie chodz­ić. Jed­nocześnie, niekoniecznie wpły­wa to na reflek­sję o samej wadze kina. Więk­szość osób przysyp­ia w Fil­har­monii, ale to jeszcze nie powód by uznać roz­mowę o słucha­niu muzy­ki klasy­cznej na żywo za bezpodstawną.

Skąd moje umac­ni­a­jące się przeko­nanie, że miejsce fil­mu jest w kinie? Z doświad­czenia oglą­da­nia filmów, które już znam, na kinowym ekranie. Time­less film fes­ti­w­al to specy­ficzny fes­ti­w­al, bo zami­ast pokazy­wać nowoś­ci pokazu­je klasykę. Klasykę częs­to znaną, w przy­pad­ku filmów, które sama wybrałam na kole­jne seanse – wielokrot­nie przeze mnie oglą­daną. Więcej, zdarza­ło się nawet, że widzi­ałam na fes­ti­walu film, który już widzi­ałam w kinie lata temu („Masz wiado­mość”). Sytu­ac­ja, w której oglą­dam film, który już znam w kinie nie zdarzyła mi się po raz pier­wszy, ale pier­wszy raz w życiu oglą­dałam na dużym ekranie tyle pro­dukcji na raz. Kil­ka dni wyłącznie ze znany­mi mi dzieła­mi, otworzyło mnie na emoc­je, których się nie spodziewałam. Oczy­wiś­cie, pode­jrze­wałam, że będzie mi się podobać (sam pro­gram fes­ti­walu bard­zo przy­padł mi do gus­tu) ale nie spodziewałam, się że uczu­cia będą tak żywe, że seanse będą jak oglą­danie filmów po raz pier­wszy a nie jak przechadz­ka wśród czegoś co już się dobrze zna.

Ku moje­mu zaskocze­niu ani razu film mnie nie znudz­ił. Nawet dłuższe musicalowe seanse ani przez moment nie były nużące. Co jest ciekawe, bo zdarza­ło mi się z koniecznoś­ci oglą­dać częs­to te same filmy kil­ka razy na małym ekranie i wcześniej czy później – zwyk­le czułam może nawet nie znudze­nie, ale pewne znuże­nie, tym, że wiem jak będzie układać się fabuła. Ter­az w cza­sie kinowych sean­sów, nawet rzeczy, które oglą­dałam sto­sukowo niedawno jak „MY Fair Lady” czy „Skrzypek na Dachu” wydawały się równie pory­wa­jące, jak gdy­bym widzi­ała je po raz pier­wszy. To jest zaskaku­jące jak seans kinowy, tworzy przestrzeń, w której nawet dobrze znane treś­ci, moż­na obe­jrzeć zupełnie na nowo. Byłam przeko­nana, że w pewnym momen­cie, ta kinowa magia przes­tanie dzi­ałać, ale tak się nie stało. Wręcz prze­ci­wnie, pojaw­iły się we mnie emoc­je, które w cza­sie domowego sean­su od lat się nie pojawiały.

Tu pojaw­ia się dru­gi ele­ment, moim zdaniem kluc­zowy. Nie da się porów­nać oglą­da­nia fil­mu samemu w domu, a fil­mu w pub­licznoś­cią. Nie chodzi jed­nie o to, że niekiedy reakc­je pub­licznoś­ci różnią się od naszych, co pozwala spo­jrzeć na pewne sce­ny w zupełnie nowym świ­etle. Tym co daje wspól­no­ta oglą­da­nia jest dostęp do włas­nych emocji i uczuć na zupełnie innym poziomie. Gdy z grupą widzów zaśmiewal­iśmy się na „Przy­godzie na Marien­szta­cie” czy na sean­sie „Sklepu za rogiem” zdałam sobie sprawę, że to prze­cież zachowanie, którego nie odt­worzę w domu. Nie będę się głośno śmi­ać, a przy­na­jm­niej nie tak inten­sy­wnie sama w domu. Nie znaczy to, że coś mnie nie rozbawi, ale sam akt głośnego śmi­a­nia się nie jest koniecznie czymś co wys­tępu­je, gdy jesteśmy zupełnie sami. Więcej cud­zy śmiech, dzi­ała też na nas, spraw­ia, że rzeczy sta­ją się zabawniejsze. Podob­nie z wzruszeni­a­mi. Czy płakałabym na „Skrzyp­ku na Dachu” gdy­by nie płakały dwie oso­by obok mnie? Nie wiem, wiem, że nieza­leżnie od wzruszeń jakie przynosi mi ten musi­cal, inaczej płacze się razem inaczej, kiedy nie ma z nami innych ludzi. Te emoc­je, które współdzie­limy sta­ją się nie tylko częś­cią doświad­czenia sean­su, ale i samego fil­mu. Cza­sem bawi nas już nie tylko to co na ekranie, ale raczej, wspólne przeży­wanie tego co się dzieje.

Nie da się też ukryć, że filmy w kinie wyglą­da­ją zupełnie inaczej. I nie chodzi mi jedynie o jakość kopii. Bo nie roz­chodzi się o HD, 4D czy inne D. Chodzi o to, że jako ludzie pewne rzeczy zobaczymy lep­iej, gdy są duże. Pewne obrazy podzi­ała­ją na nas inaczej, gdy wypeł­nia całą otacza­jącą nas przestrzeń. Najbardziej odczułam to oglą­da­jąc film „Panowie w Cylin­drach” z lat trzy­dzi­estych. Jasne, widzi­ałam ten musi­cal wcześniej i zach­wycałam się sceną taneczną Fre­da Astaire i Gin­ger Rogers. Ale kiedy obraz jest tak wiel­ki, że bez trudu widzi się każde piórko odpada­jące od sukien­ki tancer­ki, gdy zami­a­ta suknią o podłogę, to cała ta sce­na dzi­ała inaczej. To jest wtedy pewnie to uczu­cie, które mieli wid­zowie, gdy oglą­dali ten film po raz pier­wszy parę dekad temu. Total­ny zach­wyt połąc­zony z poczu­ciem, że jest to coś nieuch­wyt­nego, pięknego, należącego do innego świa­ta. I jasne, moż­na to poczuć oglą­da­jąc film na lap­topie, ale nie w takim wymiarze.

Ostat­nia uwa­ga, zgry­wa się z moim poczu­ciem, że kino nie ma łat­wo, bo też – coraz rzadziej dociera do nas w stanie czystym, przy­cią­ga­jąc całą naszą uwagę. Oglą­da­jąc film w domu, mogąc zro­bić pauzę, wyjść zro­bić kawę, zajrzeć do tele­fonu, nigdy nie daje­my mu tak naprawdę całej niepodziel­nej uwa­gi. I choć nie znaczy to, że nie może­my zal­iczyć fil­mu do obe­jrzanego, to jed­nak – jest to po pros­tu doświad­cze­nie inne, dużo mniej immer­syjne, mniej wyry­wa­jące nas z codzi­en­noś­ci. Tym­cza­sem to wyr­wanie z codzi­en­noś­ci, jest dla fil­mu kluc­zowe, bo dzię­ki temu, może nas na Sali kinowej trzy­mać niczym niewol­ników, w świecie wykre­owanych obrazów i emocji. Gdy w „Masz wiado­mość” mija­ją kole­jne miesiące życia bohaterów, to aż trud­no uwierzyć, że spędzil­iśmy w kinie tylko dwie godziny. Gdy „Sklep za rogiem” kończy się w Wig­ili­jny wieczór, moż­na się czuć oszukanym, że oto wychodzi się z kina na kwiet­niowe popołud­nie. Filmy mają nas pożer­ać, wyry­wać z codzi­en­noś­ci, zabier­ać nam poczu­cie cza­su i miejs­ca. A żeby to zro­bić muszą mieć odpowied­nie warun­ki. Ciem­ną kinową salę bez odrobiny światła z zewnątrz. Z resztą to chy­ba jedyny moment, kiedy kino pro­ponu­je prawdzi­wy eskapizm, taki który wyp­iera z głowy nie tyle tros­ki świa­ta zewnętrznego co samo ist­nie­nie świa­ta poza seansem.

Time­less przekon­ał mnie także, do tego, że starsze kino najbardziej broni się właśnie w kinie. Wtedy, kiedy wraca na swo­je pra­wowite miejsce. Oglą­danie klasy­ki na małym ekranie, prowadzi do pewnego paradok­su. Z jed­nej strony, oglą­damy stare filmy, bo wiemy, że są wybitne. Z drugiej, nie mamy szan­sy zobaczyć ich w takich warunk­ach, które przekon­ały pier­wszych widzów i kry­tyków o ich wybit­noś­ci. Kiedy pier­wszy raz zobaczyłam „Lam­par­ta” film niezwyk­le mi się spodobał. Ale dopiero kiedy zobaczyłam „Lam­par­ta” na dużym ekranie mogłam zrozu­mieć, dlaczego tak szy­bko trafił do abso­lut­nej klasy­ki kina. I jasne, wielkiemu kinu, kinu kostiu­mowe­mu, łatwiej się odnaleźć na dużym ekranie, udowod­nić, że zawsze tam przy­należały. Co nie zmienia fak­tu, że małe filmy, te zapom­ni­ane klasy­ki – oglą­dane w kinie mają częs­to świeżość najnowszych pro­dukcji. Bo ekran kinowy dużo więcej wybacza, dużo łatwiej na nim dostrzec, że nowoczesne opowiadanie w kinie, nie oznacza zawsze nowego filmu.

Obec­nie trwa dyskus­ja o tym jakie filmy będą widzów przy­cią­gać do kin. Kon­sen­sus jest raczej jas­ny – będą to duże wid­owiska, które przy­cią­ga­jąc widza i wcią­ga­jąc go w wykre­owane przez siebie światy, zapro­ponu­ją mu tak ekspresyjną artysty­czną wiz­ję, że zapom­ni o oglą­da­niu filmów na komórce. Sama byłabym pier­wsza by przyz­nać, że „Diu­na” jest ide­al­nym filmem do przy­cią­ga­nia widza do kina. Ale jed­nocześnie, Time­less, bard­zo uświadomił mi, że to nie jest do koń­ca prawa. Każdy film jest lep­szy w kinie. Po pros­tu. Wspólne oglą­danie, możli­wość skupi­enia się na szczególe, odcię­cie od świa­ta zewnętrznego – to wszys­tko spraw­ia, że film naprawdę lśni. To nie chodzi o oso­biste pref­er­enc­je (wiem, że sporo osób nie lubi chodz­ić do kina) ale o prosty fakt – seans kinowy jest najlep­szym sposobem na to by film mógł się zaprezen­tować od najlep­szej strony, wywołać te emoc­je, których prag­nie, wciągnąć nas do swo­jego świa­ta. Nie ważne czy to sci­ence fic­tion czy mały kam­er­al­ny dramat.

Czy to nakła­da na nas jakieś obow­iąz­ki? Niekoniecznie, jestem ostat­nią osobą, która miażdżyła­by butem tele­fony, na których ktoś próbu­je oglą­dać Vis­con­tiego. Co nie zmienia fak­tu, że powin­niśmy bronić sean­su kinowego. Nie dlat­ego, że stream­ing jest zły, czy dlat­ego, że jesteśmy snoba­mi, ale dlat­ego, że kino tworzy per­fek­cyjne warun­ki do doświad­cza­nia fil­mu. I każdy film zasługu­je na te warun­ki, a każdy widz by co najm­niej raz w ten sposób przeżyć doświad­cze­nie fil­mowe. Cho­ci­aż­by po to by zdawać sobie z tej różni­cy sprawę.  I czuć pewną gorycz, że nie wszys­tko uda się nam w ten sposób obejrzeć.