Raz na kilka miesięcy robi w sieci furorę jakaś sonda uliczna która ma dowieść że ludzie nic nie wiedzą. Tematy są różne – od rzeczy których uczymy się szkole, przez znajomość projektantów mody po twarze znanych piosenkarzy. Takie sondy – czy to w Polsce czy na zachodzie zwykle mają wywołać jeden efekt – przekonanie że otaczają nas kretyni. Oto mały poradnik dla wszystkich którzy chcą podyskutować o tym dlaczego sondy uliczne nie są miarodajne.
Po pierwsze – twórcy sond ulicznych zwykle chcą coś udowodnić. Jeśli zapytasz dwadzieścia osób o jakiś powszechnie znany fakt i wszyscy odpowiedzą poprawnie to masz problem. W takiej sondzie ulicznej nie ma nic szczególnego. Tym co jest naprawdę ciekawe to odkrycie że ludzie są głupi, niedouczeni czy niekompetentni. Dlatego twórcy takich filmików zwykle zostawiają nam tylko te wypowiedzi które świadczą o braku wiedzy, czy opinii która jest kontrowersyjna. Ponieważ nikt nie podaje pod filmikiem ile osób przepytał zanim znalazł kogoś kto nie zna poprawnej odpowiedzi to nie sposób powiedzieć czy mamy do czynienia z czymś miarodajnym czy specjalnie wybranym przez twórcę tak by stworzyć odpowiedni efekt.
Po drugie – sondy uliczne nigdy nie były i nie będą dobry sposobem sprawdzani wiedzy ludzi. Po pierwsze sama sytuacja w jakiej stawiają rozmówcę jest wyjątkowo niekomfortowa. Ludzie boją się kamer, często sam fakt bycia nagrywanym zupełnie ich paraliżuje. Po drugie – ogólnie ludzie nawet sporo wiedzący, często nie są dobrzy w odpowiadaniu nagle na pytania. Nie tak działa wiedza. Rzadko ktoś pyta nas nagle jaka jest stolica Rumunii. Nawet teraz mimo, że zwierz jest całkowicie pewien że stolicą Rumunii jest Bukareszt to upewnił się w Internecie. Nie dlatego, że nie wie ale dlatego, że jakby ktoś go na ulicy zapytał pewnie powiedziałby coś w stylu „Bukareszt… nie sekundkę, a może Belgrad, a nie to była Serbia”. I to nie jest tak, że zwierz tego nie wie. Po prostu mało jest faktów które podaje bez chwili zastanowienia. Głównie są to fakty dotyczące kinematografii (och zapytajcie zwierza kto dostał Oscary w 1929 i odpowie bez zastanowienia). Sondy uliczne są ciekawe tylko wtedy kiedy chodzi o opinie czy rzeczy związane z przyzwyczajeniami. Spokojnie nadają się do uzupełnienia materiału o tym dlaczego mieszkańcy jakiegoś miasta głosowali na jakiegoś polityka albo co sądzą o drzewach w pobliskim parku. Bo to są opinie i uczucia a nie fakty.
Ponieważ padło na Bukareszt w tytule to ilustracjami będą zdjęcia Bukaresztu
Po trzecie – sondy uliczne to nie socjologia. To fajny zabieg dziennikarski który sprawia wrażenie, że jesteśmy bliżej ludzi. Żaden dziennikarz nie jest w stanie przepytać tylu osób by ich wypowiedzi były miarodajne. Ot po prostu poznał kilka opinii, wybrał te ciekawe. Wnioskowanie o całym społeczeństwie, pokoleniu czy mieście nie jest możliwe na podstawie sondy ulicznej. Badania socjologiczne są zdecydowanie bardziej skomplikowane i niejednoznaczne. Wymagają dobrej znajomości ludzi którym zadaje się pytania. To ile mamy lat, jakie mamy wykształcenie z jakiego regionu pochodzimy może zmienić naszą postawę względem wielu spraw. Badania socjologiczne najczęściej prowadzi się w sposób anonimowy – bo to daje szansę uzyskania prawdziwszej (choć nie zawsze prawdziwej) odpowiedzi. Ludzie na których kierujesz kamerę bardzo często chcą zadowolić osobę z którą rozmawiają – mogą powiedzieć coś zupełnie innego niż naprawdę myślą. Z kolei sam dziennikarz wybierze osoby które z jakiegoś powodu mu pasują – wybierając swoją „próbę” w bardzo subiektywny sposób. Innymi słowy – nie ma żadnego sposobu na przełożenie wyników sondy ulicznej na całe społeczeństwo. To nie tak działa.
Po czwarte – sondy uliczne odnoszące się do wiedzy opierają się często na prostych założeniach. Jeśli ty coś wiesz to wszyscy inni powinni dzielić tą wiedzę. Tu są dwa problemy. Po pierwsze – erudycja staje się coraz mniej potrzebna. Czy nam się to podoba czy nie, dziś nie trzeba znać położenia geograficznego wszystkich pasm górskich czy rzek świata by móc szybko skorzystać z tej informacji. Wiedza noszona w głowie była niesłychanie ważna w okresie kiedy jej zdobycie w inny sposób wymagało wysiłku. Dziś tak nie jest. Druga sprawa – tak naprawdę trudno jednoznacznie powiedzieć czy ludzie mniej wiedzą. Jeśli ktoś nie zna głównych pasm górskich Ameryki Południowej ale umie wyjaśnić mechanizm działania portali społecznościowych to ma mniej wiedzy czy więcej. Jeśli ktoś nie wie czym zajmuje się bednarz a bez problemu obsługuje komputer to wie więcej czy mniej? To nie jest takie proste. Ale nawet nie konfrontujmy ze sobą pokoleń. Czy naprawdę sądzicie że całe społeczeństwo pamięta to czego uczyło się w szkole? Jak mniemam większość nie pamięta. Dlaczego? Bo wiedza niewykorzystywana pruje z głowy. Zastępuje jej sporo wiedzy która się w życiu przydaje. Czy to dobrze? Nie jestem w stanie powiedzieć. Ludzie nie mogą wiedzieć wszystkiego. Tego jestem pewna. I jestem pewna że jakbyśmy sumiennie odpytywali całe społeczeństwo z wiedzy ogólnej to okazałoby się, że ludzi którzy naprawdę wiedzą wszystko zawsze jest mniej więcej tyle samo. No i kwestia trzecia. Zdarzyło mi się kiedyś na kolacji pełnej inteligentnych wykształconych i nawet nieco genialnych osób zacząć opowiadać o Spencerze Tracy. Szybko okazało się, że tylko ja wiem kto to był. Nazwisko dla mnie oczywiste dla innych było obce. Ale niechby mi któreś z nich rzuciło nazwiskiem ze swojego świata (tym oczywistym) zapewne siedziałabym głęboko zdumiona.
Po piąte – wbrew powszechnej opinii istnieje różnica pomiędzy zdobywanie wyższych stopni edukacji, zwłaszcza studiami a wiedzą z zakresu erudycyjnego. Zwierz zna ludzi którzy np. osiągnąwszy stopnie naukowe z wybranej przez siebie dziedziny nie do końca pamiętają które powstanie było pierwsze listopadowe czy styczniowe. Zna też osoby, które mają w głowie najważniejsze teorie społeczne ale jak je zapytacie znienacka o wyniki prostych działań matematycznych to się zatną. O inteligencji i wykształceniu człowieka nie świadczy posiadany poziom wiedzy ogólnej. To jest zdecydowanie zbyt płytkie pojmowanie wykształcenia. O wysokim poziomie wykształcenia świadczą dwie cechy. Po pierwsze ciekawość – chęć poznawania tego czego się nie zna, szukania odpowiedzi na pytania, w ogóle zadawanie pytań, dociekanie przyczyn. Po drugie – przy braku jakiejś wiedzy – umiejętność znalezienia źródła które dostarczy nam informacji i krytyczne podejście do tychże. Dzięki temu samo posiadanie jakiejś wiedzy jest drugorzędne. Aby posiadać szeroką wiedzę encyklopedyczną nie jest potrzebne wykształcenie. Powiem wam co jest potrzebne. Doskonała pamięć. Tak moi drodzy. Zwierz zapewnia was, że bez niej nie jesteście w stanie być erudytami sypiącymi faktami z rękawa. Większość rzeczy które wiem, a wiem ich sporo, nie wynika z moich pogłębionych studiów, czy niesamowitej inteligencji. Wynika z faktu, że mam na tyle dobrą pamięć że jeśli raz coś przeczytam to zwykle pamiętam. Dzięki temu pamiętam obsady filmów których nie widziałam. Fajna sztuczka. Nijak się ma do inteligencji. Zwłaszcza całego pokolenia.
Po szóste – Żyjemy w kraju w którym najważniejsze jest pytanie „czego nie wiesz” a nie „co wiesz”. Uwielbiamy złapać ludzi na niewiedzy. To jest moment naszego triumfu. Żyjemy w takim świecie od czasów szkolnych gdzie to czego nie wiemy jest ważniejsze od tego czego wiemy. Przypomnijcie sobie co jest bardziej podkreślane w szkole – wiedza czy niewiedza? Jak dostajesz kartkówkę podkreśla ci się to czego nie wiesz. Jeśli ktoś cię wywoła w środku lekcji i nie wiesz – możesz dostać jedynkę, jeśli wiesz zwykle słyszysz „dobrze siadaj”. Kiedy nauczyciele poświęcają czas na omówienie naszej pracy – wtedy kiedy poszło nam wyjątkowo dobrze czy wtedy kiedy jest błąd? Przykłady można mnożyć ale to z nami zostaje. I przekłada się na nasze zachowania społeczne i postrzeganie tego co widzimy. Złapanie kogoś na błędzie nas cieszy. W sumie można dojść do wniosku, że cała wiedza jest po to by móc złapać kogoś na tym że wie mniej od nas. Tymczasem ludzie – nawet ci którzy nie są erudytami zwykle coś wiedzą. Bardzo często rzeczy o których nie mamy pojęcia. Tylko, że to nas niewiele obchodzi.
Po siódme –Jeśli mówimy o wiedzy kulturalnej, to zwierz już o tym pisał. Ona jest przywilejem. Im więcej wiemy o kulturze tym bardziej powinniśmy sobie gratulować. Znaczy że znaleźliśmy się w sytuacji w której mieliśmy czas i środki do poszerzenia naszej wiedzy. Ponieważ wiedza o kulturze – zwłaszcza współczesnej i popularnej – znajduje się właściwie całkowicie poza nawiasem publicznej edukacji to oznacza to, że jej przyswojenie jest dużo bardziej zależne od naszego środowiska. Jeśli wychowaliście się w domu gdzie czytają – macie większe szanse czytać, słuchają muzyki – słuchać muzyki, oglądają filmy – oglądać filmy. Zapewniam was że dużo łatwiej zostać blogerem kulturalnym kiedy w jednym pokoju gra opera a w drugim półki uginają się od książek, niż w domu gdzie nikogo to nie obchodzi. Dlatego zainteresowanie kulturą albo jest w jakiś sposób dziedziczne albo jest wynikiem ciężkiej pracy. Przy czym nie każdy tą ciężką pracę chce podjąć bo np. zajmuje się innymi rzeczami albo nie jest aż tak zainteresowany.
Po ósme – każdy z nas czegoś nie wie. Jedyne w czym jesteśmy lepsi albo gorsi to ukrywanie czego nie wiemy. To jest wielka gra w „Najważniejsza książka której nie przeczytałeś” tylko że gra się tu powszechnie znanymi faktami. To nie jest zdrowa gra. Wiecie dlaczego? Bo zniechęca nas do tego by się dowiedzieć. Bo jest taki moment kiedy nie możemy już się przyznać, nie wypada zapytać, nie możemy poprosić o wyjaśnienie. Skoro wszyscy wiedzą to trzeba trwać w niewiedzy. Jasne jest internet i coraz łatwiej się dowiedzieć. Ale wciąż – kiedy ostatnim razem dopytaliście kiedy w rozmowie padło słowo którego nie znacie, pojęcie które znaliście może ale zapomnieliście do czego się odnosiło, nazwa miejscowości o której nie macie zielnego pojęcia? Być może im częściej przyznajemy się do niewiedzy tym łatwiej jest dowiedzieć się czegokolwiek o świecie.
Po dziewiąte –chyba najważniejsze. Czucie się lepiej bo wiemy coś czego nie wiedzą inni ludzie to prosty mechanizm. Media doskonale wiedzą, ze skłoni on nas do dzielenia się informacją z innymi. By podbudować swoją samoocenę. To prosty sposób. Nie mniej my sami nie stajemy się od tego mądrzejszymi i lepszymi ludźmi. Należy pamiętać że najlepszą reakcją na niewiedzę jest podzielenie się swoją wiedzą. Wyśmiewanie, narzekanie i wywyższanie się nie rozwiązuje problemu. Problem rozwiązuje tylko odpowiadanie na zadane pytanie. Dlatego osoba która naprawdę chce być dumna ze swojej wiedzy powinna się nią dzielić. Dlatego dzielenie się wiedzą nie jest jakimś dodatkiem ale wręcz obowiązkiem osoby lepiej poinformowanej. To właśnie dzięki temu możemy wyrównywać nasze różnice. Tak zachowuje się osoba dobrze wykształcona. Chce się dzielić. A na pytania odpowiada a nie śmieje się że w ogóle padły.
Po dziesiąte – niewiedza nie jest straszna. Straszna jest ignorancja, rozumiana tu jako obojętność wobec wiedzy. Nie wiedzieć można wielu rzeczy. Ale niechęć do wiedzy, odcinanie się od niej, brak chęci zadawania pytań – to jest coś co może nas doprowadzić do zguby. Ale na pewno nie da się tego zmierzyć sondą uliczną i na pewno nie charakteryzuje tylko młodzieży. Więcej zwierz powiedziałby że to choroba równo całego społeczeństwa. I tego należy się bać.
Dobra zwierz ma nadzieję, że was wyposażył do obecnych i przyszłych rozmów w sieci. Idźcie i rozmawiajcie z ludźmi. Nie zamykajcie się w swoim bąbelku. Przyznawajcie się jak czegoś nie wiecie. Zadawajcie pytania. To jest najlepsza odtrutka na wszystko. Poza arszenikiem.