Żelazny uścisk patriarchatu czyli “Bracia ze stali”

W sezonie Oscarowym łat­wo zapom­nieć, że nie wszys­tkie dobre filmy, biorą udzi­ał w tej rywal­iza­cji. Raz na jak­iś czas zdarza­ją się znakomite pro­dukc­je, których nie zna­jdziemy w spisie pro­dukcji wyróż­ni­anych na kole­jnych nagro­dach. Cza­sem pojaw­ia­ją się zbyt wcześnie w roku, cza­sem zbyt późno, niekiedy pro­du­cen­ci nie mają ochoty inwest­ować kasy w ich pro­mocję. Takie filmy, nieza­leżnie od tego jak był­by ciekawe częs­to nieco nam umyka­ją i wyda­ją się słab­sze nawet jeśli są naprawdę mają nam wiele do zaofer­owa­nia. Takim filmem są „Bra­cia ze stali”. Moim zdaniem, gdy­by A24 chci­ało – ten film miał­by kil­ka nom­i­nacji. Ale nie ma i część osób mogła­by dojść do wniosku, że nie ma tu czego oglą­dać. Tym­cza­sem to film abso­lut­nie fantastyczny.

Roz­gry­wa­ją­ca się w świecie wrestlin­gu his­to­ria opowia­da o rodzinie von Erichów, jed­nej z najważniejszej rodzin zapaśników w dzie­jach amerykańs­kich fed­er­acji. Czterech braci (na potrze­by fil­mu wycię­to jed­nego z his­torii) od najmłod­szych lat szkolonych przez ojca, byłego zapaśni­ka do wal­ki w ringu. Wal­ki specy­ficznej, bo opier­a­jącej się głównie na umiejęt­noś­ci­ach aktors­kich, gim­nastyce i pokazie siły. Nie jest to spot, ale zawody pod wielo­ma wzglę­da­mi bardziej od sportu obciąża­jące, zwłaszcza, że nie reg­u­lu­je się tu ani zachowań, ani kwestii związanych z kon­tuz­ja­mi i dopingiem. Od samego początku jest oczy­wiste, że kari­era braci ma przede wszys­tkim zaspokoić ambic­je ojca, który prag­nął zostać mis­trzem świa­ta, ale nigdy nie został wybrany do wal­ki o tytuł. Ter­az syn­owie mają przekon­ać wszys­t­kich, że von Eri­chowie to potęga.

Film śledzi losy rodziny na przestrzeni kilku­nas­tu lat. Przyglą­damy się bohaterom, których łączy głębo­ka brater­s­ka więź. Wiele takich his­torii prowadzi nas przez sieć wza­jem­nych pre­ten­sji, zaz­droś­ci, prag­nienia zapewnienia sobie pier­wszego miejs­ca w ser­cu ojca (który nie ukry­wa, że nie kocha wszys­t­kich swoich synów tak samo). Tym­cza­sem nasi bohaterowie nie są o siebie zaz­drośni. A nawet jeśli ta zaz­drość się pojaw­ia, ustępu­je miejs­ca aut­en­ty­czne­mu przy­wiąza­niu. Zwłaszcza najs­tarszy brat Kevin, przyz­na­je szcz­erze, że jego najwięk­szym życiowym marze­niem jest wygrać zawody, ale poza tym mieszkać z brać­mi na jed­nej farmie, blisko siebie i nigdy się nie rozstawać. To proste marze­nie, ale niemal niemożli­we do zre­al­i­zowa­nia w świecie, który kładzie na bohaterów tyle presji i wymagań.

Nie da się bowiem ukryć, że bardziej niż z prze­ci­wnika­mi na ringu, bohaterowie zma­ga­ją się z tym kim mają być w swoim życiu. Dość szy­bko dostrzegamy, że to nie są oso­by agresy­wne, pozbaw­ione emocji, empatii czy czułoś­ci. Wręcz prze­ci­wnie – w tych wys­portowanych, umięśnionych ciałach kryją się młodzi wrażli­wi mężczyźni, w których życie jeszcze nie zabiło tego prostego czys­tego uczu­cia, ufnoś­ci, braterst­wa, prag­nienia bycia razem. Jed­nocześnie – ich ojciec, człowiek twardy, ambit­ny i pod wielo­ma wzglę­da­mi ego­isty­czny, robi wszys­tko by wcis­nąć ich w wybrane przez siebie ramy. Mają być sil­ni, nie wol­no im płakać, muszą pokazy­wać światu, że są twardzi i niko­go nie potrze­bu­ją. Mają się wpa­sować w ten wzorzec mężczyzny, który został dla nich przy­go­towany. Tylko wtedy będą zasługi­wać na swo­je miejsce w rodzinie, nie przyniosą jej hańby.

Cały film jest o tym jak ta ciągła pres­ja, przy­ciska tych wiel­kich chłopaków do zie­mi i właś­ci­wie dosłown­ie ich łamie. W his­torii pojaw­ia się wątek klątwy wiszącej na rodz­iną, ale im dłużej się przyglą­damy fil­mowi tym jaśniejsze się sta­je, że ta kląt­wa, to wyma­gania staw­iane „prawdzi­wej męskoś­ci”. Ciągła pres­ja, poczu­cie, że jest się samemu, niemożność wyraże­nia swoich uczuć – to wszys­tko przy­ciska bohaterów tak bard­zo, że sta­ją się niemal spar­al­iżowani. Nieugię­ci na ringu, po jego opuszcze­niu żyją w ciągłym stra­chu. Sukces nie daje odpoczynku, wiz­ja poraż­ki – nie pozwala na chwilę odd­echu. Są uwięzieni w takim miejs­cu, w którym wciąż są testowani i każdy egza­min jest o wszys­tko. Aż w końcu wyda­je się, że taka sytu­ac­ja ma tylko jed­no wyjś­cie – wyp­isać się z tego wszys­tkiego. Na zawsze.

Reżyser Sean Durkin, oczy­wiś­cie korzys­ta z oczy­wis­tego kon­tra­punk­tu pomiędzy rozch­wian­iem i psy­chiczną delikat­noś­cią swoich bohaterów a ich fizy­czną tężyzną. Mięśnie w tym filmie zda­ją się być obciążnika­mi, ale też pozwala­ją przykryć to co kry­je się wewnątrz. Jed­nak Durkin nigdy nie idzie jak Aronof­sky w „Zapaśniku” w obrazy tor­tur­owa­nia tego ciała na potrze­by zapasów. Nie musi nam pokazy­wać żad­nego fizy­cznego okru­cieńst­wa ani szokować (a prze­cież mógł­by, biorąc pod uwagę his­torię braci). Sku­pia się na tym co dzieje się we wnętrzach bohaterów, na cier­pi­e­niu psy­chicznym, na które nie ma łatwiej odpowiedzi. Nie da się przyłożyć lodu na poobi­janą duszę. Jestem mu za to z resztą bard­zo wdz­ięcz­na – mam wraże­nie, że obec­nie wiele osób idzie w bard­zo dosłowne przed­staw­ienia fizy­cznego cier­pi­enia, by dodać sobie punk­ty szoku. Ale to częs­to bywa bard­zo powierz­chowny zabieg.

„Bra­cia ze stali” opier­a­ją się głównie na fan­tasty­cznych rolach. Jeśli Zac Efron wciąż kojarzy się wam głównie z „High School Musi­cal” to czas się przyzwycza­ić, że to bard­zo dobry aktor, który wybiera w kari­erze nieoczy­wiste role. Przed rozpoczę­ciem prac do fil­mu Durk­i­na, wiele mówiło się o jego fizy­cznej trans­for­ma­cji. Sama zawsze jestem scep­ty­cz­na, gdy aktorzy mają przy­brać mnóst­wo mięśni do roli. Tu jed­nak ta kwadra­towa syl­wet­ka Efrona, jest koniecz­na. Jego rola opiera się na tym jak bard­zo jego umięśnione ciało stanowi kon­tra­punkt dla jego delikat­noś­ci i niewin­noś­ci. Efron gra tu miłego i wrażli­wego mężczyznę, które­mu przy­chodzi przeży­wać abso­lut­ny kosz­mar. Mam wraże­nie, że gdy mówimy o osobach naprawdę skrzy­wd­zonych Oscarowy­mi werdyk­ta­mi to Efron jest w tym roku abso­lut­nie pominię­ty. To fan­tasty­cz­na rola, która niesie cały film. Od początku widz­imy jak Kevin, chce ocal­ić swoich braci. Ale nie może. Mimo, że kocha ich nad życie.

Na tym tle ciekaw­ie wypa­da Jere­my Allen White. Jego Ker­ry von Erich, wyda­je się zde­cy­dowanie lep­iej przy­go­towany do wal­ki na ringu niż brat. Ma ambic­je, psy­chikę sportow­ca, i choć jego musku­latu­ra jest nieco mniej imponu­ją­ca, to widać, że ma w sobie więcej akto­ra. Ker­ry ma dosłown­ie wszys­tko by spełnić pokładane w nim nadzieje ojca. Dlat­ego wyda­je się, że być może to właśnie jemu uda się wyjść spod tej presji. White gra swo­jego bohat­era jako pewnego siebie, wal­czącego z bólem, upartego. Tym bardziej doty­ka nas moment, kiedy okazu­je się, że pod tą ambicją kry­je się stra­ch. Przy czym, jeśli przyzwycza­il­iś­cie się do tej charyzmy, którą ocieka Allen White w „The Bear” to może­cie być nieco zaskoczeni – tu z powodze­niem odna­j­du­je się na drugim planie, nie pod­krada­jąc scen.

Świet­ny jest też Holt McCallany – jako ojciec braci, niespełniony mis­trz. To taki bard­zo prosty zapis, ojca, który wymusza na swoich dzieci­ach real­iza­c­je włas­nych ambicji. Fritz von Erich wie, że jego syn­owie bard­zo go kocha­ją i zro­bią wszys­tko by zdobyć jego uznanie. I właśnie tą czys­tą rodzin­ną miłość wyko­rzys­tu­je prze­ci­wko nim. A jed­nocześnie sam Fritz, doskonale pokazu­je, jak repro­duku­ją się pewne patri­ar­chalne wzorce. Jak się dowiadu­je­my, sam był uzdol­nionym muzykiem i mógł­by stu­diować na stype­ndi­um muzy­cznym zan­im wybrał sport. Mamy więc kole­jne pokole­nia mężczyzn, którzy wybier­a­ją to co powin­ni robić, zabi­ja­ją w sobie wrażli­wość a potem – pojaw­ia­ją się tragedie wywołane tym jak bard­zo nie da się zawsze być najt­ward­szym, zawsze zde­ter­mi­nowanym i zawsze osią­gać sukces. Ciekaw­ie wypa­da tu też Mau­ra Tier­ney, jako mat­ka chłopaków. Wbrew stereo­ty­powi, nie jest kobi­etą, która broni synów. Wręcz prze­ci­wnie – pozostaw­ia męskie prob­le­my mężczyznom. Ona też coś poświę­ciła dla tego życia, ale nie decy­du­je się na przyję­cie prostej roli obrończyni synów.  Zro­bi śni­adanie, pochwali wybór dziew­czyny, ale nie postawi się mężowi. Powierza swoich synów bogu i to im musi wystar­czyć. Sama wpisu­je się w wyz­nac­zoną hier­ar­chię i role.

Durkin nie pozostaw­ia wąt­pli­woś­ci – tytułowy żelazny szpon, który przy­ciska bohaterów do zie­mi, to ten trady­cyjny mod­el męskoś­ci, w którym nie ma ujś­cia dla emocji. Moż­na mieć niemal wszys­tko, ale psy­chi­ka nie zniesie wszys­tkiego. Ten film jest moim zdaniem dokład­nie tą nar­racją, której współczesne kino potrze­bu­je. To pro­dukc­ja o tym, ile krzy­wdy dzieje się mężczyznom, gdy zosta­ją zamknię­ci w wąs­kich ramach, gdy ich emoc­je nie mają prawa zaist­nieć inaczej niż w gniewie. Kevin rozmyśla nad rodzin­ną klątwą związaną z rodz­iną, a chci­ało­by się powiedzieć – kochany, to nie kląt­wa to patri­ar­chat. To cały ten sys­tem, który nie pozwala ci być delikat­nym, słod­kim mężczyzną, który niczego w świecie tak nie kocha jak swoich młod­szych braci. Pod koniec pojaw­ia się nadzie­ja, że jest z tego wyjś­cie – nie żyje­my już w końcu w lat­ach osiemdziesią­tych, kole­jne dekady przynoszą pewną ulgę. Choć wciąż – jak wiemy ze statystyk – wciąż nie każdy zna­jdzie wyjście.

Na sam koniec muszę powiedzieć, że ciężko się ten film oglą­da, gdy ma się rodzeńst­wo. To jeden z tych czułych obrazów brater­skiej więzi, który budzi w człowieku jego własne uczu­cia. Zwłaszcza relac­ja starszego rodzeńst­wa z młod­szym – ta potrze­ba by chronić młod­szych braci, nawet jeśli są chodzącą kupą mięśni – jestem w stanie to w pełni zrozu­mieć. Być może dlat­ego ten film był też dla mnie tak wzrusza­ją­cy. Nie tylko dlat­ego, że dobrze te relac­je pokazy­wał, ale też bo pozwalał im zaist­nieć bez sug­estii, że w rodzinie zawsze musi być obec­na rywal­iza­c­ja. Moż­na powiedzieć, że najwięk­szą siłą braci było to, że kochali się pomi­mo starań ojca by było inaczej.

W sezonie nagród łat­wo zapom­nieć, że poza tymi dziesię­cioma tytuła­mi są jeszcze inne. Ale jeśli w połowie lutego chce­cie zobaczyć kawałek fan­tasty­cznego kina, które wzrusza tak, że trze­ba zostać na napisach koń­cowych by współwid­zowie nie widzieli, że od kwad­ransa łka­cie, to koniecznie idź­cie na „Braci ze Stali”.