Panna Holmes na tropie czyli o filmie "Enola Holmes"

Wiele rzeczy w świecie się zmienia, ale są takie elementy kultury, które przypominają nam o ciągłości świata. O tym, że wszystko może się wokół nas zmienić lecz tak naprawdę nie zmienia się nic. Jedną z takich rzeczy jest niepojęta słabość ludzkości – zwłaszcza jej anglojęzycznej części by regularnie częstować nas nowymi podejściami do historii o Sherlocku Holmesie. Rok 2020 może być szalony i stać na głowie, ale pewne rzeczy zdarzyć się muszą. Genialny detektyw musi się pojawić na naszych ekranach – nawet jeśli pierwsze skrzypce w historii gra jego siostra. Tak moi drodzy, czas zająć się rodziną Sherlocka – przedmiotem, który niezmiennie fascynuje. Tym razem na pierwszy plan wychodzi Enola Holmes. Młodsza, choć nie mniej przedsiębiorcza siostra detektywa konsultanta.

Historia zaczyna się tuż po 16 urodzinach Enoli, kiedy to w tajemniczych okolicznościach znika jej matka. Dziewczyna, która dotychczas żyła w odosobnieniu, bo za jej czas wolny i edukację odpowiadała ekscentryczna rodzicielka, ma więc tylko jedno wyjście – sprowadzić do posiadłości swoich braci – Sherlocka i Mycrofta. Film jasno zaznacza, że opuścili oni dom wiele lat wcześniej i ze swoją siostrą nie mają wiele do czynienia. Znają ją na tyle słabo, że nawet nie rozpoznają jej na stacji kolejowej. Szybko się okazuje, że braciom – zwłaszcza starszemu surowemu Mycroftowi nie przypadła do gustu edukacyjna ścieżka jaką podążała niezależna Enola, i planuje ją odesłać do szkoły dla dziewcząt. Enoli nie pozostaje nic innego jak zwiać i zacząć szukać odpowiedzi na własną kieszeń. Im wcześniej dowie się co stało się z jej matką, tym większe ma szanse odzyskać utraconą niezależność i dowiedzieć się jaka przyszłość przed nią leży.

Jak sami widzicie początkowy zrąb fabuły jest dość typowy dla powieści młodzieżowych (film jest ekranizacją powieści Nancy Springer) i raczej nie powinno dziwić, że na przestrzeni filmu koncertujemy się głównie na typowym schemacie – młodej osoby, która próbuje rozwikłać tajemnicę a jednocześnie – nie zostać poddaną czyjemuś niechcianemu nadzorowi. To schemat klasyczny – podobnie jak klasyczne jest spotykanie po drodze przyjaciół, wrogów i sprzymierzeńców. Ostatecznie jest to taka fabuła, że jeszcze przed swoim początkiem daje nam sygnały jak to może się potoczyć – głównie dlatego, że po prostu znamy ten rodzaj narracji. Zwłaszcza, że nie ma raczej wątpliwości, że film podobnie jak powieść na podstawie której powstał ma nas raczej zapoznać z bohaterką i rozpocząć pewny dłuższy cykl. Co zresztą w samym filmie widać, bo sporo wątków dostaje dość pobieżne zakończenie – tak jakby scenarzyści testowali, jak bardzo można zapowiedzieć część następną, czy przynajmniej rozbudzić nadzieje widowni.

Pod względem realizacji kina na podstawie powieści młodzieżowej, film spisuje się niemal bez zarzutu. Mamy pewną siebie „inną niż wszystkie” (element kluczowy!) bohaterkę, której przedsiębiorczość pozwala jej rozwikłać niejedną zagadkę. Do tego oczywiście mamy do czynienia z sytuacją, gdzie młoda osoba szuka niezależności, ale musi się zawsze rozglądać przez ramię, czy nie stoi tam ktoś pragnący wcisnąć ją w odpowiednie i z góry wyznaczone ramy. Jest też rzecz jasna podział na wielką i mniejszą tajemnicę – w zgodzie z dobrymi zasadami, że zaginieni rodzice nigdy nie odnajdują się łatwo, i po drodze jest mnóstwo elementów które mogą sprawić, że zboczy się z wytyczonej ścieżki. Wszystko to zaś młoda osoba musi robić zadając sobie na każdym kroku pytanie – kim jest, jakie jest jej przeznaczenie i jak wykorzystać swoją wyjątkowość. Film odhacza wszystkie te elementy i robi to w pięknych dekoracjach, kostiumach i przy dźwiękach ładnej podnoszącej na duchu muzyki.

Gdzie problem? Dla mnie problemów jest kilka. Zacznijmy od prostego faktu, że produkcja wyraźnie chce mieć lekko feministyczny wydźwięk. Młoda Enola nie została wychowana na pensji dla panien, i o ile jej brat na byciu ekscentrykiem zbudował karierę, to sama Enola musi się ukrywać w normalnym świecie udając dobrze wychowaną pannę. Niezależna dziewczyna, wychowana przez jeszcze bardziej niezależną matkę – brzmi fantastycznie. Niestety film wytrzymuje jakieś piętnaście minut zanim na drodze Enoli nie pojawi się piękne chłopię, z grzyweczką i spojrzeniem tęsknym. I choć scenarzyści robią co mogą, to jednak jak w filmie jest dziewczę i chłopię, to muszą się pojawiać zdania urwane w pół i trzepotanie rzęs. Bo jakże nudno by było gdyby dziewczę (i to 16 letnie!) chłopięcia nie spotkało. Osobiście zgrzytałam zębami ilekroć Enola była przez scenarzystów pchana niemalże dosłownie w objęcia chłopięcia – jakby misja odnalezienia matki nie była wystarczająco ciekawa. I jasne, można stworzyć narrację o chłopaku i dziewczynie, bez odrobiny podtekstów romantycznych, ale to nie jest taka relacja.

No właśnie – element drugi – chyba bardziej wyczuwalny dla widza starszego, to kwestia tego jak Enola została wychowana, i jak matka zachowuje się względem niej. Skonfrontowana z surowym (i zagranym zupełnie obok kanonu) Mycroftem Enola kopie, krzyczy i gryzie (metaforycznie) byleby tylko nie zostać poddaną jego wizji kobiecości i powinności kobiecych. Jednocześnie jednak – jest całkowicie i dokumentnie zindoktrynowana przez swoją matkę, która nie tyle ją wychowała, co przygotowała na bardzo konkretne życie. Jednocześnie nie tyle dając jej cel co go wymuszając. To intrygujące jak po latach można dojść do wniosku, że nauka strzelania z łuku potrafi być równie opresyjna co nauka haftowania, jeśli przy jednym i przy drugim nie ma się wyboru. Na dodatek cały wątek zniknięcia matki – a właściwie powodów tego zniknięcia jest co najmniej dyskusyjny – nie chcę zdradzać zbyt wiele, ale jedna z ostatnich scen przyprawiła mnie o zgrzytanie zębami. Zresztą w ogóle film ma bardzo ciekawy wydźwięk, zwłaszcza gdy dochodzi do odgadnięcia głównego zbrodniarza. Nieco przewróciłam oczami, bo w imię ciekawego plot twistu udało się stworzyć konflikt co najmniej dyskusyjny. Choć należy przyznać – chyba nikt się nie spodziewał, że wątek kryminalny będzie w tej historii najważniejszy, tu jednak — chyba trochę za mało poświęcono uwagi kluczowemu elementowi motywacji do zbrodni (powierzchowne wyjaśnienie się tu niekoniecznie sprawdzi).

Zresztą oglądając ten film miałam wciąż bolesne poczucie, że nijak nie umiemy opowiadać o niezależnych kobietach okresu, kiedy za niezależność płaciło się olbrzymią cenę. Enola jako młoda proto feministka, czy nawet niedorośnięta sufrażystka oczywiście świata nie zna – bo to najprostsze rozwiązanie – stworzyć z niej niemal dzikie dziecię. Kiedy spotyka się z wymaganiami społeczeństwa – odnośnie wychowania czy ubrania kobiet, odrzuca je bez refleksji – jako zupełnie obce – nie jest wszak dziewczynką XIX wieczną, ale współczesną nastolatką w kostiumie. To rozwiązanie proste, bo nie czujemy tego dystansu pomiędzy nami a osobą, która patrzyłaby na świat spojrzeniem sprzed niemal dwustu lat. Boli zwłaszcza scena na pensji, gdzie wyraźnie pokazuje się nam fajną Enolę skonfrontowaną ze sztywnymi nudnymi dziewczynami – tworząc ten charakterystyczny dla wielu historii „feministycznych” wątek, gdzie jedynie ta „inna dziewczyna” jest dobra i ciekawa. Dzięki temu, że bohaterka spotyka się z innymi niezależnymi kobietami – tworzy się ta niebezpieczna wizja przeszłości, gdzie oczywiście są super kobiety ćwiczące sztuki walki, i te ściskające się gorsetami. Feminizm jest tu więc napisany tak, żeby broń boże nie dotknąć niczego prawdziwego, żeby nie wprowadzić żadnej głębszej refleksji – jak bardzo nie każda kobieta mogła sobie na to pozwolić, i jak bardzo te haftujące grzecznie dziewczęta nie były gorsze ani nudniejsze od naszej Enoli. Enoli, która i tak musi się zaczerwienić na widok pięknego młodego lorda. Bo Enola to nie Sherlock Holmes, dziewczę musi spotkać jakieś chłopię. I tak pojawiają się tam też wątki inne (nie chcę spoilerować) które mogłyby być nawet ciekawe, gdyby nie to, że film kończy się zanim zdążą się porządnie rozwinąć — trochę jakby twórcy je tam wrzucili bo wypada, ale nie znaleźli czasu (albo chęci) by je porządnie rozwinąć. Wiem, że to film kierowany do młodzieży, ale taki schematyczny feminizm, zwłaszcza historyczny, zawsze mnie smuci.

Jednak nawet jeśli przyjmiemy, że fabuła przypadła nam do gustu (bo można spokojnie oglądać całość jako przyjemne feel good movie) to pozostaje jeszcze kwestia jej realizacji. To jest jedna z tych produkcji, w której nie tyle pojawia się strzelba, co raczej ktoś wspomina o strzelbie, przypomina o strzelbie, jeszcze raz przypomina o strzelbie, robi retrospekcję o strzelbie i w końcu kiedy strzelba wystrzeli, to mamy wrażenie raczej irytacji niż zaskoczenia. No ale to się akurat ostatnio często powtarza w takim kinie młodzieżowym, więc to nie tyle wada filmu co braku wiary w spostrzegawczość widza. Gdzieś w połowie filmu, historia zaczyna się właściwie od nowa – bohaterka niejako wraca do punktu wyjścia. Ponieważ w produkcji dzieje się wiele, i często pojawiają się ślepe zaułki, a jednocześnie sam film jest dość długi – można odnieść wrażenie, że zagrałby lepiej, gdyby został podzielony na dwa, góra trzy odcinki. Zwłaszcza, że wtedy lepiej rozłożyłby się dramaturgicznie i dałby nam konieczny czas do rozważenia sukcesów i porażek bohaterki, które tu następują tak szybko po sobie, że nie sposób ich emocjonalnie przeżyć. Serio jest tam dosłownie scena, na koniec i początek dwóch odcinków i trochę żal, że tego nie zrobiono. Druga sprawa, to wykorzystanie środków narracyjnych, które mają być dodatkowymi atrakcjami. Nie mam nic przeciwko bohaterom mówiącym do kamery ani montażom, ani wstawkom ilustrującym myślenie Enoli. Problem pojawia się wtedy, kiedy po pierwsze – środków tego typu jest za dużo (spokojnie można byłoby wyrzucić wszystkie śmieszne grafiki) a po drugie – co dla mnie jest większym zarzutem – są stosowane niekonsekwentnie. Zwłaszcza mówienie Enoli do widza jest urywane, niekonsekwentne i często można odnieść wrażenie, że twórcy wolą nam coś ustami Enoli powiedzieć niż pokazać przez jej czyny. Tym samym w filmie dzieje się bardzo dużo, reżyser wykorzystuje różne środki ale całość często gubi rytm, i dramaturgię.

Obsadowo film nie jest zły, wręcz przeciwnie — obsada to zdecydowanie jego najmocniejsza strona. Obsadzona w głównej roli. Millie Bobby Brown ma realnie szesnaście lat co jest miłą odmianą – zawsze lepiej się ogląda nastolatki grające nastolatki. W tym przypadku wychodzi na wierzch zarówno jej pewność siebie, jak i czasem zapominana dziecinność nastolatków. Enolę łatwo polubić i łatwo zrozumieć jej chęć pozostania niezależną. Millie Bobby Brown bystrość umysłu ma wypisaną na twarzy więc nie ma problemów by uwierzyć w jej zdolności detektywistyczne. A jej młody wiek sprawia, że przypominamy sobie, że tą osóbka próbująca się urządzić w niebezpiecznym świecie ma jednak tylko kilkanaście lat. Jeśli kiedyś powstanie seria filmów to nie ma wątpliwości, że młoda aktorka ją poniesie. Kto się obawiał, że Henry Cavill nie nadaje się na Sherlocka ten nie powinien dłużej trwać w niepewności. Jego Sherlock Holmes jest mało kanoniczny (zdecydowanie za bardzo emocjonalny ale zwalmy to na młody wiek) ale pewność siebie, i płynące z niego samozadowolenie do Holmesa pasuje idealnie. No a w granatowym surducie wygląda przecudownie – a elementy estetyczne jak wiemy zawsze są ważne. Jednocześnie nie da się ukryć, że postać Sherlocka jest tu jak kwiatek do kożucha i pojawia się głównie po to byśmy pamiętali, że Enola pochodzi ze znanej rodziny. W sumie gdyby obu panów nie było film chyba niewiele by stracił. Tu zresztą chciałabym zaznaczyć, że oglądanie tego filmu przez pryzmat kanonu moim zdaniem nieco nie ma sensu, bo postacie Conan Doyle’a służą tu raczej za dekoracje.

Najmniej udaną postacią jest Mycroft. Już nie mówię, że Sam Claflin jest od Cavilla młodszy i to widać (nazwijcie mnie ortodoksyjną, ale wydaje mi się że starszych braci powinni grać aktorzy starsi) ale przede wszystkim – Mycroft jest w tej interpretacji za mało bystry. Ten film aż prosi się o scenę w której konserwatywny i przekonany o konieczności przestrzegania pewnych zasad (zwłaszcza przez kobiety) Mycroft powiedziałby coś co wskazywałoby na jego zrozumienie bezsensowności i zasadności większości zasad rządzących społeczeństwem. Bo konserwatysta nie musi być wyjściowo głupi czy zły. Może być za to – jak Mycroft – świadom, że chodzi o kwestię władzy. Jakaż to byłaby piękna scena. Inna sprawa – ani Claflin ani Cavill nie grają braci – ani swoich ani tym bardziej Millie Bobby Brown. Nawet w scenach wspólnych rozmów nie widać nic co by wskazywało, że cała trójka jest rodzeństwem. Rozumiem chęć podkreślenia, że był pomiędzy nimi dystans lat i kilometrów, ale bez tego elementu, który czytamy jako rodzinny sceny – zwłaszcza między Cavillem a Millie Bobby Brow mają taki dziwny nastrój. Nie są romantyczne, ale nie są braterskie. Nikogo chyba nie dziwi, że Helena Bonham Carter sprawdza się doskonale jako niezależna i swobodnie myśląca matka bohaterki. Choć jednocześnie jej wątek w tym filmie jest najbardziej problematyczny i chyba – najbardziej domagający się dopowiedzenia, albo przynajmniej – jakiegoś zdystansowanego komentarza. Żadna córka nie powinna być tak zgodna z matką jeśli chce zachować choć odrobinę zdrowia psychicznego. Co się tyczy reszty obsady, to jeśli oglądaliście w ostatnich latach telewizję brytyjską to znacie tam każde nazwisko.

„Enola Holmes” to nie jest zły film. Tzn. nie jest zły w takim rozumieniu, że ogląda się go całkiem przyjemnie, jest ładny, gra aktorska nie obraża widza, a intryga kryminalna – choć w wielu miejscach rozczarowująca mieści się w ramach tego co można zobaczyć w takiej skierowanej raczej do rówieśnika bohaterki produkcji. Myślę, że przy kinowej posusze i ogólnej tęsknocie za produkcjami kostiumowymi — trafia do niejednego serca. Zwłaszcza, że tam naprawdę wszystko jest śliczne. Choć mam krytyczne uwagi, rozumiem, że może się podobać. Ja sama ma uczucia, jakbym to ujęła, mieszane. Ale jednocześnie – po seansie ma się takie głębokie poczucie, że to mógł być o tyle lepszy film. Zabawniejszy (humor jest w filmie nierówny i niekoniecznie go podzielam), z lepszą intrygą i odrobinę głębszą refleksją nad tym czym i kim może być Enola w świecie, w którym się znalazła. Obsady nie trzeba byłoby wymieniać, nawet większość scen można byłoby zostawić, tylko jakby – spojrzeć nieco głębiej. W końcu mówimy o pannie Holmes! Nie wolno nam się zatrzymać nad tym co oczywiste, bo możemy przegapić najważniejsze wskazówki.

Ps: Czasem spotykam się z opinią, że skoro film podoba się młodszej widowni, do której jest kierowany to OK. Ponownie – uważam, że filmy kierowane do młodszego widza, muszą być bardziej przemyślane niż do starszego. Młodemu widzowi wiele się spodoba, ale przy okazji socjalizujemy go do jakiejś wizji świata. I to powinna być bardzo przemyślana wizja.

Panna Holmes na tropie czyli o filmie “Enola Holmes”

Bardzo długi call na Zoomie czyli o Emmys 2020

Wracając do miasta czyli znów oglądam “Seks w Wielkim Mieście”

Powiązane wpisy