Czas dorastania czyli o Priscilli

„Priscil­la” Sofii Cop­poli, to film o dziew­czynce. O nas­to­latce. W końcu o młodej kobiecie. Nie jest to nato­mi­ast film o gwiaz­dorze muzy­ki, idolu dziew­cząt i ikonie pop­kul­tu­ry. Cop­po­la nie musi zro­bić wiele, by z his­torii o żonie znanego męża, zro­biła się opowieść, w której Elvis gra drugie, jeśli nie trze­cie skrzypce. Bo w tym filmie najważniejsza jest jego nieobec­ność i niedopowiedzenia, które w niczym nie przeszkadza­ją zori­en­tować się, że roz­maw­iamy o his­torii, która dzieje się raz za razem – i nie zawsze wys­tępu­je jej kul­towy gwiazdor.

Priscil­la na początku fil­mu jest dziew­czynką. Pochy­loną nad nud­ną pracą domową w barze przy bazie wojskowej w Niem­czech. Ma czter­naś­cie lat i trud­no ją nazwać współczes­ną nas­to­latką. Jasne, chęt­nie przyjmie zaprosze­nie do domu Elvisa, ale nie wyjdzie z domu bez poz­wole­nia rodz­iców. Jest cicha, nieco przes­traszona, wcale nie pew­na siebie i wyry­w­na. Taka szara mysz­ka z wielki­mi oczy­ma. Przyglą­da­jąc się temu co dzieje się wokół niej zada­je­my sobie głównie pytanie – gdzie są rodz­ice, gdzie są dorośli, gdzie są opiekunowie. Co ciekawe – są na obrazku. Rodz­ice czu­ją, że nie mogą zabronić córce wyjść, bo i tak zwieje. W domu Elvisa wita ją uśmiech­nię­ta bab­cia piosenkarza. Jest miła i ciepła. Zupełnie nie zwraca uwa­gi na wiek dziew­czyny. Podob­nie jak zna­jomy Elvisa z wojs­ka, który zaprasza Priscil­lę na przyję­cie. Czy spec­jal­nie wybiera bard­zo młodą dziew­czynę, bo wie, że spodo­ba się piosenkar­zowi? Film nic nie mówi bezpośred­nio. Może­my się domyślać, że niko­mu nie jest na rękę pamię­tać, ile lat ma dziewczyna.

Cop­po­la, pokazu­jąc relac­je Elvisa i Priscilii staw­ia przede wszys­tkim na obserwację wszys­tkiego co dzieje się pomiędzy kluc­zowy­mi wydarzeni­a­mi znany­mi z biografii. Pod­czas kiedy wielu fil­mow­ców (ale i biografów) było­by najpewniej najbardziej zafas­cynowanych tym czy Elvis syp­i­ał z nas­to­latką, Cop­polę bardziej intere­su­je pytanie – co robi liceal­ist­ka, która jest ni to kochanką, ni to wychowanką słyn­nego piosenkarza. Pod tym wzglę­dem, film przy­pom­i­na nieco „Mar­ię Anton­inę”. Mamy tu dwie młode kobi­ety, wrzu­cone na dwór (bo Grace­land ma wszys­tkie cechy dworu, z jego ukła­dem sił, sym­pa­ti­a­mi, anty­pa­ti­a­mi i niezmi­en­ny­mi rytu­ała­mi), które przez więk­szość cza­su są pozostaw­ione same sobie. Priscil­la początkowo z rzad­ka zaz­na­je wielkiego życia. Ma szkołę, chodze­nie z poko­ju do poko­ju, życie wypełnione wiz­y­ta­mi u fryz­jera, czy w sklepie. Grace­land, jest swoistym więzie­niem – przestrzenią ofer­u­jącą wszys­tko poza rzeczy­wistą wol­noś­cią. Tym bardziej rzu­ca­ją się w oczy fan­ki, stłoc­zone pod bramą wjaz­dową, które marzą zapewne o wszys­tkim tym co otacza naszą bohaterkę. Ona żyje ich spełnionym marze­niem. Prob­lem w tym, że marzyć o związku z idol­em, a być w relacji ze starszym od siebie sławnym mężczyzną – cóż to dwie zupełnie inne sprawy. Ale właśnie na tym marze­niu, prag­nie­niu czy nawet his­terii dziew­cząt zara­bia się najwięcej, stąd podsy­ca się emoc­je i nigdy nie mówi się prawdy o tym jak wyglą­da rzeczywistość.

Rysu­jąc relację między Priscil­lą a Elvisem reży­ser­ka kon­cen­tru­je się na tym jak sub­telne potrafi być manip­u­lowanie drugą stroną. Od samego początku Priscil­la jest powoli układana pod gus­ta i zach­cian­ki swo­jego męża. A to sukien­ka ma zły kolor czy wzór, a to fryzu­ra lep­iej by wyglą­dała, gdy­by ułożyć inaczej włosy. Nie taki jest mak­i­jaż, nie takie są sek­su­alne potrze­by. Nie musi nawet dochodz­ić do fizy­cznej prze­mo­cy, byśmy zobaczyli doskon­ały przykład, dlaczego relac­je z taką różnicą wieku i pozy­cji nigdy nie są równe. Priscil­la właś­ci­wie nie ma szans sprze­ci­wić się mężowi. Więcej – for­mowana przez jego gust i otocze­nie – nawet nie dostrze­ga tego, jak bard­zo została pozbaw­iona włas­nych ambicji i możli­woś­ci. Kiedy zaczy­na się bun­tować jest zwyk­le trak­towana jako nier­acjon­al­na. Z resztą – przez więk­szość cza­su i tak Elvisa nie ma – jest w trasie. Pozosta­je czekanie i przyglą­danie się tłu­mom pod drzwia­mi posi­adłoś­ci. Kam­era częs­to łapie bohaterkę na bezczyn­noś­ci, znudze­niu, pewnej jałowoś­ci ist­nienia. Nie znaczy, że jest ona wciąż nieszczęśli­wa – są momen­ty, kiedy widz­imy, że wspólne życie daje jej satys­fakcję, ale dużo częś­ciej na ekranie pojaw­ia się dezori­en­tac­ja, czy wspom­i­nana nuda.

Cop­po­la pozosta­je wier­na swo­je­mu sposobowi opowiada­nia o kobiecych bohaterkach. W jej fil­mach, częs­to niewiele się dzieje – obser­wu­je­my codzi­enne czyn­noś­ci, upływ cza­su i czu­je­my tą bari­erę pomiędzy światem dziew­częcej wrażli­woś­ci a otocze­niem. Tu intrygu­ją­ca jest przestrzeń, w której roz­gry­wa się his­to­ria. Niewiele wychodz­imy poza Grace­land, które pozosta­je niemal niezmi­enne. Ciemne kotary i narzu­ty w małżeńskiej syp­i­al­ni, gdzie poz­na­je­my przede wszys­tkim niedo­jrza­łość i kapryśność Elvisa, białe przestrze­nie salonu, gdzie nic nie prze­suwa się przez lata nawet o milimetr. Ten film jest osad­zonych w tych przestrzeni­ach tak moc­no, że po pewnym cza­sie sami nie jesteśmy sobie w stanie wyobraz­ić Priscilii poza tymi poko­ja­mi. Oczy­wiś­cie taka metafo­ra „złotej klat­ki” nie jest niczym nowym. Uderza raczej to jak łat­wo było Priscilii znaleźć się w takiej sytu­acji. Nikt jej nie obronił, przed ją samą ani potęgą sławy.  Niemal wszys­tko co widz­imy teo­re­ty­cznie dzi­ało się pub­licznie, na widoku, wokół jed­nego z najwięk­szych gwiaz­dorów epo­ki. To nie jest opowieść o zamkniętej społecznoś­ci, czy pradawnych cza­sach. To jest coś bard­zo bliskiego, pub­licznego a przez to – jeszcze bardziej niepoko­jącego. Także dlat­ego, że zmieniło się od tych cza­sów mniej niżbyśmy chcieli sami przed sobą przyznać.

Tym za co niezwyk­le cenię film jest pokazanie, jak zmi­any zachodzą niekoniecznie dra­maty­cznie. O ile film „Elvis” był kolorową kako­fonią, która moc­no utwierdza­ła pozy­cję leg­endy muzy­ki, o tyle „Priscil­la” jest pastelową impresją, w której muzy­ka, sta­tus gwiazdy i cały ten wiel­ki świat pojaw­ia­ją się na mar­gin­e­sie. Ta his­to­ria nie potrze­bu­je wiel­kich skan­dali, ani nawet wyraźnie zarysowanych punk­tów przeło­mowych. Cop­po­la pozwala powoli dojrze­wać swo­jej bohater­ce, do momen­tu, w którym widzi, że nic się nie zmieni. Z resztą to dojrze­wanie do decyzji by ode­jść zbie­ga się z dojrze­waniem Priscilii jako oso­by. Ostate­cznie tym co pozwala jej najbardziej być sobą, to po pros­tu upływ cza­su. Kiedy już nie jest nas­to­latką, czy bard­zo młodą kobi­etą, może spo­jrzeć na wszys­tko z innej per­spek­ty­wy. Nie trud­no, dostrzec w tym pewną (nie wyrażoną wprost) reflek­sję, że taką władzę jaką miał Elvis nad Priscil­la da się spra­wować tylko nad bard­zo, bard­zo młody­mi niedoświad­c­zony­mi kobi­eta­mi. Mała, mło­da Priscil­la mogła być jego ukochaną laleczką, ale nie da się umieś­cić w tej roli dorosłej i coraz bardziej świadomej kobiety.

„Priscil­la” wyda­je się tylko przy­pad­kiem filmem o Elvisie i jego żonie. W isto­cie to całkiem dobra anal­iza tego do czego prowadzą nierównoś­ci w relacji – zwłaszcza te będące pochod­ną dużej różni­cy wieku i sta­tusu. To jest pod wielo­ma wzglę­da­mi film bard­zo uni­w­er­sal­ny, a jed­nocześnie – nie dają­cy się uwieść męskiej per­spek­ty­wie. To nie jest his­to­ria Elvisa przez pryz­mat Priscilii, to jest opowieść o Priscilii, w której Elvis pojaw­ia się tylko od cza­su do cza­su. To jej emocjon­al­ność, per­spek­ty­wa, uczu­cia i prag­nienia są tu naszym prze­wod­nikiem. Jeśli nie znamy dobrze kari­ery Elvisa to nie poz­namy jej z tego fil­mu. Z resztą jak powiedzi­ała moja zna­jo­ma – to jest doskon­ały film, który leczy z sym­pa­tii do piosenkarza. I coś w tym jest bo kiedy zabierze się cały ten blichtr i zostawi nas z bard­zo domową i nieco klaus­tro­fo­biczną opowieś­cią o związku jawi się jako człowiek niedo­jrza­ły, roz­puszc­zony i nieciekawy. Bard­zo podo­ba mi się, że gra­ją­cy Elvisa Jacob Elor­di nie zmienia się jakoś bard­zo przez cały film. Brak postarza­jącej go charak­teryza­cji dość dobrze odd­a­je tą niezmi­en­ną niedo­jrza­łość bohat­era. Z kolei Cailee Spae­ny prze­chodzi tu kil­ka trans­for­ma­cji. Od dziew­czyn­ki, do Priscilii, którą znamy ze zdjęć, po kobi­etę nieza­leżną, młodą matkę, która nie wyróżniła­by się z tłu­mu na ulicy.

Ponieważ Sofia Cop­po­la pozosta­je wier­na swoim ulu­bionym zabiegom nar­ra­cyjnym, per­spek­ty­wom a nawet kolorystyce, to mniemam, że wielu widzów, którzy nie lubią jej filmów „Priscil­li” też nie pol­u­bi. Mam też wraże­nie, że wielu kry­ty­cznych recen­zen­tów potrak­towało film Cop­poli jako pro­dukcję biograficzną. Tym­cza­sem, choć mamy tu his­torię opowiada­jącą o prawdzi­wych ludzi­ach i ich życiu, to jest to raczej punkt wyjś­cia. Sam film jest pewną impresją na tem­at natu­ry relacji, sławy i sta­tusu. Żadne wydarze­nie nie jest ważniejsze od innego, nie ma dra­maty­cznych zwrotów akcji. Dużo się dzieje, ale trochę jak w życiu, kole­jne sprawy przemi­ja­ją, pojaw­ia­ją się nowe prob­le­my – nie ma dra­maty­cznej muzy­ki mówiącej, który moment jest kluc­zowy. Widzi­ałam też zarzut, że to film dydak­ty­czny, co mnie zaskoczyło. Moim zdaniem siłą Priscilii jest pozostaw­ie­nie więk­szoś­ci wniosków wid­zom. Sama bohater­ka niekoniecznie umie sfor­mułować swo­je pre­ten­sje, czy powiedzieć czego się przez lata nauczyła. To my musimy ocenić wszys­t­kich – jej męża, rodz­iców, słod­ką bab­cię, która przynosiła zawsze piec­zonego kur­cza­ka. Całe otocznie, w którym ten niewąt­pli­wie nieu­dany związek funkcjonował. Musimy też ocenić samych siebie i nasze pamię­tanie pop­kul­tur­owych his­torii i jed­nos­tek, to jak częs­to – żyje­my przeszłoś­cią w rytm wcześniej wybranych nar­racji i perspektyw.

Na koniec – uważam, że fakt, iż w filmie nie było muzy­ki Pres­leya jest abso­lut­nie fan­tasty­czny. Pomi­ja­jąc już, że nie jest to film o nim (nie musi się więc zamieni­ać w szafę gra­jącą) to dzię­ki temu – uda­je się powiedzieć coś więcej nie tylko o samej Priscilii, ale też o tym, że są inne melodie, które odd­awały wów­czas emoc­je i przeży­cia. Co praw­da Cop­po­la chci­ała uwzględ­nić muzykę Pres­leya w filmie, ale nie dostała na to zgody. Niezwyk­le mnie to bawi, bo gdy­by poz­wolono na wyko­rzys­tanie dysko­grafii Elvisa – nikt pewnie by się nad tym nie roz­wodz­ił. A tak właśnie ich brak jest przed­miotem licznych uwag i reflek­sji. Zwłaszcza, że uważam, iż ścież­ka dźwiękowa fil­mu jest naprawdę fan­tasty­cz­na.  Wiecie, cza­sem, kiedy twór­cy nie mogą zro­bić czegoś co oczy­wiste z przy­czyn tech­nicznych, wychodzą z tego najlep­sze kreaty­wne decyz­je. I tak kiedy w ostat­niej sce­nie brz­mi nie piosen­ka Pres­leya, ale piosen­ka Dol­ly Par­ton to nagle wszys­tko jest na swoim miejs­cu. Bo Dol­ly wie rzeczy, których Pres­ley nigdy by nie pojął o ser­cu kobiety.