Usta milczą, dusza śpiewa czyli starość nie jest dla mięczaków rzecze Hoffman

?

Hej

Zwierz na własne potrze­by dzieli ocenę fil­mu na trzy bard­zo pod­sta­wowe kat­e­gorie. Pier­wsza to taka gdzie wychodzi się z sali i mówi “Och jakaż to była niesamowi­ta his­to­ria”, dru­gi to ten po którym wzdy­chamy “Jak to było opowiedziane” i trze­cia kiedy po porozu­miewaw­czym spo­jrze­niu mówimy do pier­wszego lep­szego współwidza “Jak to było zagrane!”. Kwartet zde­cy­dowanie wpa­da w ostat­nią kat­e­gorię, choć trze­ba przyz­nać, że debi­ut reży­ser­s­ki Dusti­na Hoff­mana (trze­ba przyz­nać, że dość dłu­go czekał na to by stanąć po drugiej stron­ie kamery) pokazu­je przede wszys­tkim, że niekiedy przece­nia się ory­gi­nal­ność i błyskotli­wość his­torii i że równie dużo opowiedzieć moż­na korzys­ta­jąc z dość prostego schematu. Bo trze­ba od razu zaz­naczyć, że w Kwarte­cie fabuła stanowi jedynie pretekst do prezen­tacji postaci a co za tym idzie obserwacji gry aktorskiej. Znakomitej gry aktorskiej. Genial­nej gry aktorskiej. A ta powiedzmy sobie szcz­erze, wcale nie goś­ci tak częs­to jak­byśmy chcieli.

Twór­cy fil­mu postarali się byśmy spo­jrzeli na bohaterów fil­mu jak na ludzi a nie przykład­owych rados­nych staruszków. 

Bo tak naprawdę his­to­ria o wys­taw­ie­niu kwarte­tu z Rigo­let­ta z okazji corocznej gali z okazji urodzin Verdiego, w domu star­ców dla postarza­łych muzyków, jest tylko pretek­stem. Recen­zent Gaze­ty Wybor­czej charak­teryzu­jąc się empatią o poziomie ame­by stwierdz­ił, że trud­no zrozu­mieć wagę wys­tępu sko­ro nie wys­tępu­ją przed wielką pub­licznoś­cią i wiel­kich pieniędzy z tego nie będzie. Zwier­zowi przy­pom­ni­ał się ten frag­ment z Kari­ery Nikode­ma Dyzmy gdzie bohater słucha­jąc Białego Kła, słuchał his­torii o psie który zginął, i tylko czekał aż polic­ja się w to wmiesza. Ważne jest bowiem by powiedzieć ton głośno — przy­go­towa­nia do wys­tępu stanow­ią jedynie ramę nar­ra­cyjną, ogranicza­ją cza­sowo fabułę i przede wszys­tkim wskazu­ją czwórkę naszych bohaterów. Fakt czy odniosą sukces, jak im pójdzie czy będą równie dobrzy co przed laty jest dru­gorzęd­ny. To nie jest amerykańs­ki schemat dra­maty­cznego przy­go­towa­nia do wielkiego tri­um­fu. W sum­ie ważniejsze od tego, że razem Rigo­let­to zaśpiewa­ją jest to, że kiedyś je zaśpiewali w dawnych cza­sach zan­im dopadła ich starość

Właśnie to ważne, nie jest to film o staroś­ci, a właś­ci­wie nie taki jak zazwyczaj się nam ser­wu­je. Zazwyczaj albo pokazu­je się szczęśli­wą starość, która daje szan­sę na zupełnie nowe rozwiązanie (Merigold Hotel), albo pozostaw­ia człowieka w pustce samot­noś­ci z zupełnie nową rzeczy­wis­toś­cią (Miłość Hanekego). Tym­cza­sem Kwartet pokazu­je starość jako kon­tynu­ację — przy­jaźnie zawarte w młodoś­ci opier­a­ją się na tych samych fila­rach co przed laty, spory wcale się nie kończą, rany się nie goją. Fakt, że jest się starym wcale nie spraw­ia, że bohaterowie o wszys­tkim zapom­nieli, że dawne błędy, romanse i kłót­nie przes­tały mieć znacze­nie. Nie opuś­ciły ich też dawne ambic­je, przed wys­tę­pa­mi pub­liczny­mi ogranicza nie tylko wiek ale także dość próż­na potrze­ba by otrzymy­wać jak najlep­sze recen­z­je, jak najwięcej pochwał. W sum­ie to właśnie rywal­iza­c­ja sta­je się tu ważniejsza od szczyt­nych celów czy sen­ty­men­tów. Kiedy przeglą­damy się czwórce naszych bohaterów nie mamy trud­noś­ci by wyobraz­ić ich sobie młod­szy­mi, sprawniejszy­mi, kosz­tu­ją­cy­mi życia i ranią­cy­mi się wza­jem­nie. Zresztą bohaterowie wyda­ją się być na starość nieco źli — nie tylko dlat­ego, że odbiera im sprawność, oraz tal­ent (jako śpiewa­cy nie mają prak­ty­cznie szans śpiewać tak dobrze jak w młodoś­ci) ale dlat­ego, że wcale nie czu­ją, że czas się zwi­jać.  Ich spo­jrze­nie na przeszłość nie jest wyłącznie spo­jrze­niem sen­ty­men­tal­nym. To raczej ten sam sposób postrze­ga­nia przeszłoś­ci jaki charak­teryzu­je ludzi młod­szych, kiedy to co było sta­je się jedynie przypisem do tego co będzie.

Hoff­man nie przyglą­da się im jed­nak jak wielu reży­serów na zasadzie “z kamerą wśród zwierząt”, pokazu­jąc — zobacz­cie starusz­ki a jeszcze żyją, chodzą i mają czel­ność czuć. Wręcz prze­ci­wnie — pozwala na pier­wszy plan wyjść charak­terom i emocjom, przez co w pewnym momen­cie zaczy­namy spoglą­dać na bohaterów, których wiek zaczy­na być jedynie okolicznoś­cią, nie opisem postaci. Zresztą doty­czy to wszys­t­kich bohaterów — złośli­woś­ci, kłót­nie, kon­flik­ty i przy­jaźnie szy­bko zaczy­na­ją przy­pom­i­nać te, które kojarzymy z każdego eta­pu życia. Być może dlat­ego niemal wszyscy bohaterowie staw­ia­ją delikat­ny opór sprowadza­niu ich przez obsługę domu star­ców do roli pen­sjonar­iuszy. Starość zabrała im sprawność ale nie charak­ter. O tym jak niewiel­ka potrafi być różni­ca między młodoś­cią a staroś­cią pokazu­je zresztą bard­zo ład­na sce­na lekcji z młody­mi ucz­ni­a­mi. Okazu­je się, że różni­ca wieku i doświad­czeń wcale nie jest tak wiel­ka kiedy zami­ast roz­mowy star­ca z uczniem posłuchamy roz­mowy muzy­ka z muzykiem. Jed­nocześnie Hoff­manowi udało się spraw­ić, że nie czu­je­my niedorzecznoś­ci czy braku kom­for­tu patrząc na starszych ludzi przeży­wa­ją­cych emoc­je, które zwyk­le przyp­isu­je­my młodoś­ci. Wręcz prze­ci­wnie, dzię­ki znakomitej grze i doskonale napisanej sztuce scenicznej, emoc­je widze­nie na ekranie są prawdzi­we i przy­należne po pros­tu ludziom nieza­leżne od wieku. Przy czym czyni to bez pato­su, częs­to rozład­owu­jąc sytu­ację znakomi­ty­mi sce­na­mi komicznymi.

  Film opowia­da też w jed­nym ze swoich głównych wątków o miłoś­ci. I trze­ba przyz­nać, że to wątek znakomi­cie roze­grany — z wyczu­ciem, tak­tem ale bez upu­pi­a­nia bohaterów i pokazy­wa­nia jak pięknie i grzecznie uczu­ciem darzą się ludzie w podeszłym wieku.

No właśnie czas powiedzieć o grze aktorskiej. Zwierz powtórzy. Jak to jest zagrane! Film wszys­tkim aktorom krad­nie Mag­gie Smith. W swo­jej roli nowoprzy­byłej do ośrod­ka oper­owej divy osiągnęła ten poziom aktorstwa, który budzi wyłącznie zach­wyt. Są sce­ny w których odgry­wa dobrze znaną wiel­bi­cieli stanow­czą złośli­wą i scep­ty­czną starszą panią, która nie poz­woli sobie w kaszę dmuchać. Ale ta stanow­c­zość jest w tym filmie tylko maską — w kole­jnych sce­nach widz­imy ją kruchą, przes­traszoną, zaz­dros­ną, porus­zoną. Aktor­ka tworzy w tym filmie wspani­ałą spójną postać, wygry­wa­jąc każdą kwest­ię — zarówno dra­maty­czną jak i komiczną. Do tego najwięcej w swo­jej grze przekazu­je spo­jrzeni­a­mi, drob­ny­mi ges­ta­mi, sposobem w jaki popraw­ia sza­lik, zde­j­mu­je oku­lary, trzy­ma tore­bkę. To taka rola w której nie ma nic fałszy­wego, w której jed­nocześnie widz­imy kun­szt aktors­ki i znakomi­cie napisaną postać. Co więcej Mag­gie Smith czyni wiary­god­ną nie tylko postać, którą gra ale spraw­ia, że nie mamy trudu by wyobraz­ić sobie jej przeszłość. Bez trudu dostrzegamy w niej tą młodą ambit­ną śpiewaczkę, która popełniła w życiu kil­ka błędów. Co ciekawe w filmie gdzie kam­era częs­to pozosta­je na twarzy aktorów i zatrzy­mu­je się na dłuższe uję­cia aktor­ka wyglą­da świet­nie. To ciekawe  — Mag­gie Smith nie była szczegól­nie piękną młodą kobi­etą, ale ter­az na starość stała się niemal ide­al­ną aktorką do gra­nia tych bohaterek, którym starość paradok­sal­nie dodała urody. Gra Mag­gie Smith pod­nosi ten film na nieco inny poziom. Sama jej gra sta­je się bowiem argu­mentem za tym, że wiek nie koniecznie musi umniejszać tal­ent, niekiedy wręcz prze­ci­wnie daje mu dopiero rozk­wit­nąć z pełną mocą. Serio zwierz rzad­ko czu­je zach­wyt rolą, która zagrana jest w tak oszczęd­ny, prze­myślany ale jed­nocześnie całkowicie prawdzi­wy sposób.

 Postać Mag­gie Smith wita­ją w filmie brawa i trud­no się dzi­wić. Jej wys­tęp pod­nosi jakość fil­mu o dwie poprzecz­ki, zaś rola jest abso­lut­nie znakomita.

Z tytułowego kwarte­tu wyróż­nia się także Bill Con­nol­ly w roli niepoprawnego zarzu­ca­jącego wszys­t­kich sek­su­al­ny­mi aluz­ja­mi, nieco mniej wybit­nego śpiewa­ka, który trafił do ośrod­ka po lekkim wylewie. To taki rados­ny wyda­ją­cy się całkowicie pogod­zony z podłą staroś­cią typ, który słusznie zauważa, że gonie­nie star­ców za pale­nie papierosów już naprawdę nie ma sen­su. Ale to właśnie on doda­je tej fil­mowej opowieś­ci najwięcej ele­men­tów wal­ki o to by mimo wieku być jed­nak postrze­ganym jak człowiek. Kiedy mło­da lekar­ka pyta go czemu wciąż ją kom­ple­men­tu­je i podry­wa, bohater odpowia­da dość pros­to — bo jest pani kobi­etą. Jas­no dając do zrozu­mienia, że wiek nie spraw­ia, że mężczyz­na naty­ch­mi­ast zamienia się w star­ca, pozbaw­ionego chę­ci do życia, dawnych nawyków i przyzwycza­jeń. Nawet jeśli jego bohater gra najbardziej z nich wszys­t­kich, to jed­nak nie trud­no dostrzec, że to jemu chy­ba najtrud­niej się z upły­wa­ją­cym cza­sem pogodz­ić. Pozostałe role — byłego męża bohater­ki Smith (gra go Tom Court­ney, który najlepiej się trzy­ma z całej czwór­ki) i rados­nej jed­nak zapada­jącej już na demencję przy­jaciół­ki całej czwór­ki (Pauline Collins, która doskonale prze­chodzi od rados­nego szczebiota­nia do stanu zupełnego zagu­bi­enia) także są doskonale zagrane choć nieco mniej wyraziste. Na drugim planie błyszczy też obsad­zony w roli cholerycznego reży­sera Michael Gam­bon. Irlandz­ki aktor, doskonale nada­je się do cholerycznych nieprzy­jem­nych typów. Ale kiedy już zaczy­namy się zanurzać w prostą inter­pre­tację (och to kwes­t­ia wieku) ori­en­tu­je­my się, że po pros­tu mamy do czynienia z reży­serem, którego wred­ny charak­ter praw­dopodob­nie nie ma nic wspól­nego z wiekiem.

  Michel Gam­bon jako wred­ny reżyser na drugim planie pokazu­je, że jeszcze przez wiele lat będzie go moż­na obsadzać w rolach pory­w­czego Irlandczyka.

Film przy­ciągnął uwagę też jako debi­ut. Dustin Hoff­man dopiero mając 75 lat zde­cy­dował się nakrę­cić pier­wszy film. Szko­da, że tak późno bo widać, że ma tal­ent. Znakomi­cie wypełnił przestrzeń pomiędzy rozpisany­mi przez dra­matur­ga sce­na­mi, tworząc wiz­ję spójną, z wielo­ma sce­na­mi gdzie wszys­tko roz­gry­wa się bez słów. Znakomite spotkanie bohaterów po lat­ach roz­gry­wa­jące się na oczach grupy uczniów, gdzie emoc­je bohaterów widz­imy nie tylko na ich twarzach ale też odbite w twarzach młodych uczniów. Zach­wyca też np. sce­na gdy głów­na bohater­ka ma okazję przysłuchi­wać się wys­tępowi jej rywal­ki (granej przez prawdzi­wą divę oper­ową) gdy bez słów dzię­ki grze Mag­gie Smith widz­imy zaz­drość i żal za włas­nym utra­conym tal­en­tem. Zresztą ten kon­tekst stra­chu przed powrotem na scenę zas­tanaw­ia zwierza w kon­tekś­cie kari­ery Dusti­na Hoff­mana. Jak wiado­mo, aktor w pewnym momen­cie swo­jej kari­ery, zaczął grać mniej bard­zo uważnie i rzad­ko dobier­a­jąc role, jak­by bał się, że nie spros­ta oczeki­wan­iom. Do tego mamy znakomite wyko­rzys­tanie muzy­ki — wypeł­nia ona właś­ci­wie cały film — zarówno ta napisana spec­jal­nie do fil­mu, jak i ta wykony­wana przez bohaterów w końcu zaś wspani­ałe wyko­na­nia z przeszłoś­ci, które brzmią w filmie słod­ko gorz­ki, im są lep­iej tym bardziej każą płakać nad utra­conym czy nad­wąt­lonym tal­en­tem. Hoff­man pozwala scenom wybrzmieć, pozostaw­ia niekiedy kamerę nieco dłużej na bohat­er­ach, nie spieszy się, pozwala nam przyjrzeć się otacza­jące­mu dom ogrodowi, co tworzy znakomitą ramę do całej historii.

 Film nie pre­tendu­je do real­iz­mu. Nie jest to prze­cież opowieść o niedolach staroś­ci, ani o trud­nym życiu w domu star­ców. Choć pojaw­ia­ją się w nim wąt­ki prob­lemów ze zdrowiem, śmier­ci, która powoli zabiera kole­jnych pen­sjonar­iuszy, to jed­nak nie o te prob­le­my sce­narzyś­cie chodzi. Przesłanie wyda­je się iść w nieco innym kierunku. Wielu recen­zen­tów twierdzi, że to jeden z tych filmów, które rysu­ją słod­ką bez­pieczną wiz­ję staroś­ci. Ale dla zwierza przesłanie wale nie wpisu­je się w roz­mowę nad jakoś­cią ostat­nich lat życia. Film mówi — stary będziesz ty, nie kto inny kto pojawi się w two­je miejsce po tych wszys­t­kich lat­ach. Ty, który jesteś młody i przeży­wasz te wszys­tkie zawodowe i pry­watne przy­gody, ty który popeł­ni­asz błędy, zakochu­jesz się, robisz kari­erę. To właśnie ty będziesz stary. Nikt inny.  Choć teo­re­ty­cznie może się to wydać banal­na kon­kluz­ja to wcale taka banal­na nie jest. Zwier­zowi zawsze przy­pom­i­na się list jaki jego bab­cia dostała od swo­jego wuja z okazji pięćdziesią­tych urodzin. W liś­cie zna­j­dowało się wybitne zdanie “Kiedy cię ostat­nim razem widzi­ałem miałaś osiem­naś­cie lat, dziś mówią mi, że masz pięćdziesiąt. Co się stało”. Właśnie tak jest ze staroś­cią, coś się dzieje. Nam. Miło zobaczyć film, który stara się pokazać, że fakt, że coś się nam przy­darzyło nie oznacza że już się nam nic nie przydarzy.

Zwierz ma nadzieję, że nawet jeśli nie jesteś­cie potenc­jal­nie zain­tere­sowani filmem zwierz was trochę przekon­ał. To jest film, który oglą­da się z niesamow­itą przy­jem­noś­cią, którą daje obser­wowanie doskonale zagranych ról, jed­nocześnie to dokład­nie ten rodzaj pro­dukcji, które choć pod­noszą na duchu nie walą człowieka pozy­ty­wnym przekazem w łeb. No i należy wspier­ać debi­u­tan­tów. Zwłaszcza tak zdolnych. 

Ps: W ogóle zwierz pro­ponu­je wam nie czy­tać pra­sowych recen­zji Kwarte­tu — no chy­ba, że chce­cie się dowiedzieć, że nie jest to film taki jak Miłość Hanekego — w tym sezonie więk­szość recen­zen­tów zde­cy­dowała się bowiem zamieś­cić opis fil­mu, który ich zdaniem Hoff­man powinien nakrę­cić a nie ten który nakręcił.

Ps2: Koniecznie, koniecznie zostań­cie na napisach. Są one jed­nym z naj­ciekawszych, naj­cieple­jszych i naj­fa­jniejszych pod­sumowań pro­dukcji jaką zwierz widział.