Zwierz jest Polakiem więc będzie oglądał po Polsku czyli na tropie akcentów krajowych

Hej

             Zwierz udał się wczo­raj obow­iązkowo na ochot­ni­ka do kina ale ponieważ ma sza­lony plan opub­likowa­nia recen­zji pod włas­nym nazwiskiem to nie opowie wam o swoich przeży­ci­ach związanych z oglą­daniem fil­mu “W drodze” a właś­ci­wie opowie tylko w pier­wszej oso­bie i nieco później. Nie mniej ponieważ zwierz nie był w kinie sam (poz­draw­ia swo­je czytel­nicz­ki ratu­jącego go przed samot­nym wiec­zornym wyjś­ciem do kina) to i po sean­sie było o czym roz­maw­iać. I tak od fil­mu do fil­mu, od akto­ra do akto­ra wylą­dowałyśmy przy zas­tanaw­ia­n­iu się co na boga po Pol­sku mówił Robert Pat­tin­son w jed­nej ze scen “Wody dla słoni”. Tramwaj nad­jechał roz­mowa się urwała, pytanie pozostało bez odpowiedzi (zwierz widzi­ał ten film dwa razy i nadal nie rozu­mie a chy­ba nie jest się w stanie psy­chicznie zebrać by obe­jrzeć ten dość mierny film po raz trzeci).

No właśnie — widać, że jest w nas samych kil­ka sprzecznoś­ci. Z jed­nej strony dość log­icznie strzyże­my usza­mi ilekroć ktokol­wiek na ekranie wspom­i­na o Polsce — dobrze, źle, w jed­nym zda­niu czy w jed­nym słowie — nie ma to żad­nego znaczenia — każdy z nas naty­ch­mi­ast oży­wa kiedy jakakol­wiek fil­mowa czy seri­alowa postać postanaw­ia wypowiedzieć coś co ma cokol­wiek wspól­nego z naszą ojczyzną. Zwierz nie twierdzi, że to odruch typowy dla przed­staw­icieli naszego kra­ju — wręcz prze­ci­wnie założy się, że podob­nie zachowu­ją się Holen­drzy, Tur­cy i mieszkań­cy Gruzji a także wszys­t­kich innych kra­jów. Z resztą pod tym wzglę­dem jesteśmy bard­zo hojni bo wystar­czy, że na ekranie pojawi się ktoś o pol­sko­brzmią­cym nazwisku a już radośnie adop­tu­je­my go do wielkiej pol­skiej rodziny bohaterów zagranicznych filmów — nawet jeśli nic szczegól­nie pol­skiego nie robi czy nie mówi — jak jeden z bied­nych marines w Aliens, które­mu było na nazwisko Wierzbows­ki i właś­ci­wie tyle z jego pol­skoś­ci mamy na ekranie.

 Dziel­ny Marines nazwiskiem Wierzbows­ki, który jed­nak nie jest Rip­ley więc jego los jest przesądzony

          Nie mniej kiedy już przes­taniemy się cieszyć, że ktoś o naszym kra­ju wspom­ni­ał zaczy­na się ponowne wytężanie słuchu celem roz­gryzienia co właś­ci­wie w naszym języku na ekranie zostało powiedziane. Co ciekawe język pol­s­ki wys­tępu­je na ekranie w takiej iloś­ci odmi­an w jakiej zde­cy­dowanie nie wys­tępu­je w naszym kra­ju. Liz Lemon z 30 Rock mówi coś po pol­sku ale zwierz podob­nie jak w przy­pad­ku Pat­tin­sona nie ma zielonego poję­cia co, po pol­sku mówi jed­na z głównych bohaterek seri­alu Chuck (nic dzi­wnego rodz­ice aktor­ki pochodzą z naszego kra­ju) ale zde­cy­dowanie nie są to kwest­ie do zrozu­mienia po jed­nym tylko odsłucha­niu. Oczy­wiś­cie najbardziej znanym przykła­dem mówienia po pol­sku na ekranie w sposób trud­no zrozu­mi­ały dla mieszkańców naszego wybranego przez boga kra­ju jest Gene Hack­man i jego słyn­ny “Śnurr” w ‘O jeden most za daleko”. Jed­nak ktokol­wiek zabiera się za kry­tykowanie dzi­wnej pol­skiej mowy na ekranach powinien koniecznie i obow­iązkowo posłuchać dialogów jakie ma teo­re­ty­cznie pol­s­ka (albo w każdym razie wschod­nio europe­js­ka) mat­ka żony głownego bohat­era ‘Wyposażonego”. Zwierz jest zafas­cynowany językiem jakim mówi bohater­ka bo cała jego zna­jo­mość języków słowańs­kich wysi­adła przy dialo­gach. I to zwierza w sum­ie zas­tanaw­ia bo chy­ba na potrze­by seri­alu wymyślono nowy język, bo to z całą pewnoś­cią nie brz­mi zna­jo­mo. Ale nie zawsze jest źle — zwierz nigdy  nie zapom­ni zaskoczenia jakim było zasłyszane w Ostrym Dyżurze zdanie po pol­sku wypowiedziane przez pracu­jącą na recepcji lekarkę imie­niem Bob — zdanie było zde­cy­dowanie w naszym języku i nawet zaw­ier­ało poprawnie wyko­rzys­tane przek­leńst­wo. Jak zwierz pode­jrze­wa — trafność wynikała z osadzenia akcji w Chica­go. Całkiem jak pol­s­ki brz­mi kil­ka zdań jakie jed­na z przelot­nych kochanek bohat­era Dwóch i pół wypowia­da do niego po wspól­nie spęd­zonej nocy. Choć czuć moc­ny amerykańs­ki akcent to jed­nak fakt, że cały dow­cip opar­to o kwest­ie wypowiadane po pol­sku czyni z tego skeczu coś zde­cy­dowanie zabawniejszego jeśli zna się nasz język ojczysty. Zdaniem zwierza nieźle radz­iła sobie też — Doro­ta z Gos­sip Girl — ponown­ie w jed­noz­dan­iowej ucieczce w język pol­s­ki, które to zdanie ponown­ie nie brzmi­ało szczegól­nie pochleb­nie zgod­nie z zasadą że w język ojczysty ucieka się w chwilach wzburzenia. Ogól­nie postać Doroty jest o tyle ciekawa, że sce­narzyś­ci zafun­dowali jej taki mini ser­i­al w internecie gdzie okazu­je się ona być pol­ską księżniczką wspom­i­na­jącą rodzinne pod­wiec­zor­ki w Wilanowie. Do Amery­ki uciekła bo nie chci­ała pozbaw­ionego małżeńst­wa miłoś­ci w ramach swo­jej klasy wyższej. Zwierza rozczuliła ta wiz­ja Pol­s­ki, choć troszkę się zasępił tym jak bard­zo jest dziś nie możli­wa (no chy­ba, że jed­nak trza będzie odd­ać ten Wilanów). Zdaniem zwierza całkiem nieźle językowo wypa­da też chy­ba najczęś­ciej przy­woły­wane  pojaw­ie­nie się Polaków na ekranie (zwierz odlicza wszys­tkie filmy opowiada­jące w jakimś stop­niu o Zagładzie bo tu Pol­s­ka i Pola­cy funkcjonu­ją nie jako świadomy wybór reży­sera tylko jako dziejowa konieczność) czyli nasi drodzy roda­cy w filmie “Ści­gany” — za każdym razem zwierz z zaskocze­niem przyj­mu­je ten wątek a właś­ci­wie moment kiedy ktoś mówi po pol­sku w obec­noś­ci Hana Solo .  znaczy Har­risona For­da. W każdym razie tu zde­cy­dowanie da się zrozu­mieć o czym mowa.

 Jaki z nas poe­t­y­c­ki naród — zwierz zas­tanaw­ia się i nie może znaleźć żad­nego pol­skiego przysłowia twierdzącego, że miłość jest jak rana głowy. A może zwierz jakichś powiedzeń nie zna.

No właśnie sko­ro już przy Ści­ganym jesteśmy zwierz dostrzegł, że wielu naszych rodaków ogól­nie nie przepa­da za sposobem przed­staw­ia­nia oby­wa­teli Pol­s­kich na ekranie — panu­je powszechne przeko­nanie, że więk­szość pol­s­kich postaci albo jest zdra­j­ca­mi (Enig­ma, Reakc­ja Łańcu­chowa), ewen­tu­al­nie wskazu­je się, że speł­ni­a­ją role służą­cych (jak we wspom­ni­anej Plotkarze czy w rodzinie Sopra­no) alko­ho­lików ( w filmie You Kill Me główny bohater jest Polakiem płat­nym zabójcą i alko­ho­likiem a na dodatek gra go Ben Kings­ley), bied­nych emi­grantów (w trzec­im sezonie Wal­lan­dera pojaw­ia się taki wątek, do czego wyko­rzys­tano całe bogact­wo naszego języ­ka zamieni­a­jąc Poczekalnie w Czekanie Sali zgod­nie z pro­ponowanym przez Google Trans­la­tor tłu­macze­niem Wait­ing Room) czy ludzi z ogól­nie zły­mi zami­ara­mi (z którego to stereo­ty­pu niekiedy moż­na się pośmi­ać na ekranie jak w Last Chance Har­vey gdzie mat­ka głównej bohater­ki jest przeko­nana, że jej sąsi­ad Polak jak nic jest gotowy kogoś zas­zlach­tować a tym­cza­sem okazu­je się, że to miły prowadzą­cy małą masarnię facet). Nawet jeśli pojaw­ią się wąt­ki które Polaków i pol­skość trak­tu­ją pozy­ty­wnie to zawsze zna­jdzie się punkt odpowied­niego zaczepi­enia — jeśli robot­ni­cy z Pod słońcem w Toskanii okazu­ją się być świet­nie wyk­sz­tałceni i skłon­ni do wyrafi­nowanych lek­tur to zauważy się przede wszys­tkim, że jed­nak pracu­ją jako budowlań­cy. Kiedy w Dwóch Spłukanych Dziew­czy­nach pojaw­ia się bohater­ka Pol­ka wszyscy od razu zakłada­ją, że prowadzi agencję prosty­tutek dopó­ki nie okazu­je się, że ma dobrze pros­pe­ru­ją­cy biznes dziew­czyn sprzą­ta­ją­cych — i ponown­ie — prędzej trafi do nas pier­wsze założe­nie, niż w sum­ie dość pozy­ty­wne wyjaśnie­nie nieporozu­mienia. Jeśli nie mówią­cy co praw­da po pol­sku ale dum­ny ze swo­jego pochodzenia bohater Sztu­ki Zry­wa­nia łazi wszędzie w koszulce z Pol­skim godłem, to część z widzów od razu dostrzeże, że nie ma w nim ani odrobiny intelek­tu­al­nej ambicji.

            Zwierz nie twierdzi, że wieczne niezad­owole­nie z tego jak pokazu­je się naszych rodaków jest cechą wyłącznie nar­o­dową, choć zwierz dostrzegł, że właś­ci­wie nie ma widzów zad­owolonych — nawet tam gdzie wspom­i­na się Pol­skie bohaterst­wo wojenne zazwyczaj zna­jdą się tacy, dla których jest to bohaterst­wo nieco za mało pod­kreślane. Zwierz niema co do zachod­nich pro­dukcji złudzeń — Pol­s­ka jest dla nich kra­jem, który jeśli wyjmie się go z wojen­nego kon­tek­stu sta­je się przestrzenią gdzieś na wschodzie, gdzie każdy toast rozpoczy­na się okrzykiem “Na zdrowie”. Choć zwierza jak chy­ba każdego nieco den­er­wu­je fakt, że język pol­s­ki abso­lut­nie oznacza dla zachodu bliżej nie określone szem­ranie to jed­nak z drugiej strony zwierz jakoś dzi­wnie pode­jrze­wa, że ilekroć w amerykańs­kich fil­mach pojaw­ia się jakikol­wiek inny język, to jego codzi­en­ni użytkown­i­cy dosta­ją lek­kich pal­pi­tacji ser­ca — zwłaszcza w sytu­acji kiedy bohaterowie amerykańs­cy zaczy­na­ją mówić po fran­cusku — wtedy nawet zwierz dosta­je lek­kich pal­pi­tacji. A co do stereo­typów — zwierz ma dwa prob­le­my z naszym kręce­niem nosem. Pier­wszy jest dość proza­iczny — zwierz jakoś nie widzi co mamy do zaofer­owa­nia zachodowi w zami­an. Wciąż chwal­imy się naszą his­torią, ale sami mamy prob­le­my ze zdefin­iowaniem kim miał­by być Polak współczes­ny, a że częś­ciej niż jest to potrzeb­ne wytykamy sobie wza­jem­nie wszys­tkie nasz nar­o­dowe czy jed­nos­tkowe przy­wary to i nie win­niśmy się dzi­wić, że i inni nam je wytyka­ją. Dru­gi prob­lem to jakaś nasza zupeł­na niez­dol­ność do dostrzeże­nia, ze ogól­nie w kinie raczej sub­tel­nych portretów nie ma — Włosi jak wiado­mo to Mafiosi, wszyscy Irland­czy­cy są lekko pijani i sko­rzy do bój­ki, Meksykanie ale hand­lu­ją narko­tyka­mi w kartelach albo prze­by­wa­ją niele­gal­nie na tere­nie kra­ju i nie zna­ją ang­iel­skiego, Niem­cy knu­ją i planu­ją masową zagładę, Ros­janie zaś tkwią jeszcze po uszy w komu­nizmie i są kra­jem rząd­zonym przez gen­er­ałów w dużych czap­kach. W sit­co­mach z natu­ry jest wyśmiewana każ­da mniejs­zość, w fil­mach sen­sacyjnych — każdy zły mówi z bez­nadziejnym obcym akcen­tem i na wszel­ki wypadek jego rolę odgry­wa anglik, żeby wzmoc­nić poczu­cie obec­noś­ci. Prawdę powiedzi­awszy na tym tle Pola­cy wyglą­da­ją nawet sympatycznie.

          Zwierz wie, że niczego tu nie odkry­wa (z resztą nie taki jest jego cel), raczej zawsze bawi go ta nasza (w tym zwierza) dychoto­mia w wyłapy­wa­niu wszys­tkiego co pol­skie — z jed­nej strony chce­my by było tego jak najwięcej (z czys­tej nar­o­dowej dumy) z drugiej kiedy już taki wątek się pokazu­je to czu­je­my się źli lub zaw­sty­dzeni. Zwierz zas­tanaw­ia się jeszcze nad jed­nym wątkiem z rzad­ka pode­j­mowanym ale zdaniem zwierza mają­cym jed­nak coś wspól­nego z tym że wcale tak bard­zo nie lubimy mieszać fan­tazji z fikcją. Dla więk­szoś­ci z nas filmy wcale nie dzieją się w real­nych kra­jach — zwłaszcza te Amerykańskie. Dzieją się w jakiejś dobrze nam znanej, jed­nak w dużym stop­niu fik­cyjnej przestrzeni — skła­da się ona z dobrze nam znanych choć odreal­nionych miejsc, które jed­nak trak­tu­je­my jako reprezen­tację rzeczy­wis­toś­ci. Kiedy w takiej przestrzeni pojawi się wątek w jak­iś sposób nam blis­ki, który może­my bez pudła ziden­ty­fikować jako nacią­gany to już trud­niej nam przełknąć “prawdzi­wość” tego fil­mowego świa­ta. Trochę ja ze zwierzem i Wal­lan­derem — zwierz wiedzi­ał, ze Angl­i­cy uda­ją, że są Szweda­mi ale zapew­ni­ano go, że wszys­tkie napisy są po Szwedzku i zwierz czuł się z tym dobrze. Do cza­su tego nieszczęs­nego pol­skiego tłu­maczenia, które kaza­ło mu mniemać, że wszys­tkie tek­sty po Szwedzku są równie dobrze przetłu­mac­zone. I tak zwierz nie stracił sym­pa­tii do seri­alu (to chy­ba jest nie możli­we przy takiej obsadzie) ale jego wiz­ja świa­ta przed­staw­ionego uległa zach­wia­n­iu. A może zwierz wysuwa zbyt daleko idące wnios­ki? Może przenosi jedynie własne doświad­czenia — bo musi­cie wiedzieć, że zwierz nie cier­pi pol­s­kich wątków w fil­mach zachod­nich. Nie żeby się włas­nego kra­ju wsty­dz­ił (oto trud­no zwierza pode­jrze­wać) ale po pros­tu naty­ch­mi­ast wkracza mu do głowy paskud­ny real­izm, którego zwierz wcale tak w fil­mach nie pożąda.

         A żeby zakończyć te rozważa­nia, zwierz jest ciekawy jak jest z wami. Czy należy­cie do ling­wistów, którzy przede wszys­tkim stara­ją się zrozu­mieć co to dzi­wne pół rosyjskie, pół węgier­skie szem­ranie ma do czynienia z Pol­skim, czy jesteś­cie patri­o­ty­cznym kadrowy­mi doma­ga­ją­cy­mi się zatrud­ni­a­nia fik­cyjnych Polaków na wyższych stanowiskach a może reprezen­tu­je­cie for­mę widza kibi­ca reprezen­tacji czyli kogoś kto cieszy się, że Polak w filmie jest ale naty­ch­mi­ast zaczy­na tracić ochotę by oglą­dać go na ekranie choć­by jed­ną chwilę dłużej? Zwierz jest ciekawy — sam chy­ba zal­iczył­by się do ostat­niej kat­e­gorii choć jako kibic zazwyczaj aż do koń­ca nie traci nadziei, że tym razem będzie tak dobrze, że nikt nie będzie mógł mieć pre­ten­sji. A i jeszcze jed­no ‑zwierz nie chce zamienić komen­tarzy w wyliczankę moty­wów pol­s­kich w fil­mach ale zdarzyło się wam kiedyś pod­nieść głowę z myślą, co tak dobrze rozu­miecie po aniel­sku a to po pros­tu po pol­sku zaczęli mówić na ekranie? Zwierz już wspom­ni­ał o swoich przeży­ci­ach ze Ści­ganym ale założy się, że nie jest sam.

Ps: Zwierz może, ale może się zbierze i wypro­duku­je jed­nak wpis dodatkowy o Dow­ton, bo słyszał jakieś skar­gi, że tych widzów zaniedbuje.??