Uczmy się od Donalda Trumpa czyli o rzeczach złych i przecenianych

Nowy prezy­dent Stanów Zjed­noc­zonych to bar­w­na postać. O ile przez bar­w­na rozu­miemy – niebez­piecznego dla bez­pieczeńst­wa świa­towego pop­ulistę bez doświad­czenia w rządze­niu za to z pomysła­mi, które mogą zaszkodz­ić nie tylko społeczeńst­wu Stanów ale i w sum­ie nas wszys­t­kich. Nie mniej dziś nie będziemy roz­maw­iali o jego uroczym pro­gramie poli­ty­cznym, ani o ujmu­jącej osobowoś­ci – pogadamy o tym jak pięknie pokazu­je jak nie roz­maw­iać o kulturze.

Widzi­cie w ostat­nich tygod­ni­ach Don­ald Trump dwukrot­nie zde­cy­dował się wypowiedzieć w sprawach kul­tur­al­nych za pośred­nictwem najlep­szej plat­formy do długich dyskusji z sze­roką argu­men­tacją – czyli Twit­tera. Najpierw – stwierdz­ił, że Meryl Streep jest aktorką zde­cy­dowanie przece­ni­aną. Jak­iś czas potem stwierdz­ił, że pro­gram SNL – nadawany co tydzień pro­gram ze skecza­mi, jest niez­abawny, ma słabą obsadę. Co praw­da te wypowiedzi nieco zbladły wobec fak­tu, że niedłu­go potem przyszły prezy­dent nazwał CNN fałszy­wy­mi newsa­mi ale pozostańmy przy nich bo doty­czą kul­tu­ry i co ważniejsze – nie doty­czą wyłącznie Don­al­da Trumpa. W pewnym stop­niu doty­czą nas wszys­t­kich nieza­leżnie od tego co myślimy o Meryl Streep czy SNL. I tego co myślimy o Don­aldzie Trumpie.

Mech­a­nizm który tutaj mamy przy­darza się właś­ci­wie praw­ie wszys­tkim. Jest dość prosty. Mamy coś w kul­turze co nam się nie podo­ba. Powodów może być mil­ion. Załóżmy, że nie jesteśmy w więk­szoś­ci albo, że więk­szość naprawdę daną część kul­tu­ry lubi. Nie musi to być Meryl Streep czy SNL może to być Sher­lock BBC albo Mozart. W każdym razie coś o czym inni ludzie mają dobrą opinię. Załóżmy, że się nam to nie podo­ba. Mamy dwa wyjś­cia. Powiedzieć, że coś się nam nie podo­ba. Albo – uwa­ga tu wchodzi nasz prezy­dent – że nie tylko coś się nam nie podo­ba ale też że nie ma wartoś­ci, jest przece­ni­ane i ogól­nie złe. Tu wychodz­imy poza włas­ną opinię i tworzymy pewną rzeczy­wis­tość w której dwie rzeczy są ze sobą zawsze spójne – coś się nam nie podo­ba więc jest złe.

No i na tym pole­ga cały prob­lem. Otóż wiele się w życiu zwier­zowi nie podobało. Np. zwierz nie jest wielkim fanem Stranger Things i uważa, że ser­i­al za bard­zo pole­ga na nos­tal­gii, za bard­zo odgry­wa schematy zami­ast je rein­ter­pre­tować i choć cud­own­ie żywi się wspom­nieni­a­mi za lata­mi osiemdziesią­ty­mi to traci szanse na to by cokol­wiek innego o tym opowiedzieć. Czy jed­nak uwa­ga jaką poświę­cono ostat­nio Stranger Things jest zupełnie nieza­służona? Czy wszyscy którzy umieszcza­ją ser­i­al na liś­cie najlep­szych tytułów ostat­niego roku są pozbaw­ieni gus­tu? Zwierz ma wąt­pli­woś­ci. Jasne on sam raczej by Stranger Things na samej górze swo­jej listy najlep­szych seri­ali mija­jącego roku nie umieś­cił. Ale jed­nocześnie – biorąc pod uwagę jak ser­i­al spodobał się wid­owni i jak jest miejs­ca­mi dobrze zagrany zwierz raczej by się wstrzy­mał ze stwierdze­niem, że to np. przece­ni­any ser­i­al.  Bo sko­ro coś mi się nie podo­ba nie koniecznie od razu oznacza, że nie ma żad­nej wartoś­ci. Ponown­ie – tym razem przy­wołu­jąc przykład seri­alowy – zwierz nie jest wielkim fanem West­word, ale to nie jest całkowicie zły ser­i­al, ale zwierza zaw­iódł. I tak jasne trud­no się słucha jak wszyscy wych­wala­ją pod niebiosa ser­i­al czy film, którego nie jest się fanem ale niekoniecznie oznacza to, że sama pro­dukc­ja nie ma wartości.

Oczy­wiś­cie zdarza­ją się rzeczy naprawdę złe. Raz na jak­iś czas film, ser­i­al, książ­ka czy kawałek muzy­ki nie tylko się nam nie podo­ba ale naprawdę jest zły. Nie mniej – i to jest praw­da – naprawdę rzad­ko się zdarza bycie tym jed­nym jedynym który dostrzegł to oczy­wiste „zło” jakiegoś prze­jawu kul­tu­ry. Zwyk­le kiedy mamy do czynienia z czymś naprawdę złym, to jest wokół nas całkiem sporo osób które podziela­ją naszą opinię i nie ma poczu­cia, że musimy się prze­ci­w­staw­iać jakiejkol­wiek powszech­nej opinii. Jasne, cza­sem np. widz­imy kosz­marny film a potem patrzymy na wyni­ki box office i nieco mniej rozu­miemy świat ale sam wynik bo office nie jest jeszcze oceną fil­mu. To, że mnóst­wo osób poszło do kina zain­tere­sowanych pro­dukcją, nie oznacza, że wszyscy wys­zli z kina zad­owoleni. Inny­mi słowy – naprawdę złym rzec­zom bard­zo rzad­ko uda­je się prze­jść przez świat w glo­rii wybit­nego dzieła. Podob­nie – bard­zo niewiele doce­ni­anej klasy­ki jest przece­ni­anej. Cza­sem zdarza się, że klasy­czne dzieło nie robi już na nas takiego wraże­nia, bo tak zre­wolucjoni­zowało kino, że już nie umiemy odt­worzyć tego co daną pro­dukcję wyróż­ni­ało. To trochę jak z Mar­lonem Bran­do w Tramwa­ju zwanym Pożą­daniem – aktorzy po wys­tę­pach Bran­do zaczęli nieco inaczej grać – więc dziś trud­no nam dostrzec wyjątkowość gry akto­ra. Nie znaczy jed­nak, że jest on przeceniany.

Jed­nocześnie Trump – pisząc że Meryl Streep jest przece­ni­ana czy SNL nieśmieszne odwołu­je się do dwóch mech­a­nizmów (związanych nie tylko z kul­turą) które są bard­zo skuteczne. Po pier­wsze – mówi jak jest. To ogól­nie jed­no z jego głównych haseł z kam­panii ale też coś co pojaw­ia się w roz­mowach o kul­turze (coraz częś­ciej). Mówie­nie jak jest oznacza właśnie, że bierze­my coś co gdzieś poza nami zostało ustalone (dajmy na to, że Meryl Streep jest dobrą aktorką) i mówimy prawdę. Wcale tak nie jest, my tak nie uważamy, ktoś pod­jął tą decyzję (w domyśle niekoniecznie dobrze nastaw­ieni do widzów kry­ty­cy) i my ter­az mówimy, że jest inaczej. Paradok­sal­nie odkry­wanie takich prawd – nigdy nie jest takie proste jak­by się mogło wydawać. Zwyk­le powiedze­nie, że jakieś dzieło kul­tu­ry, czy twór­ca jest przece­ni­any zwyk­le wyglą­da podob­nie. Mówi się coś takiego ale nie bierze się pod uwagę, ile gorszych twór­ców, filmów, książek, czy utworów jest na świecie. Zwierz usłyszał niemalże o każdym szanowanym twór­cy, że jest przece­ni­any, co zwyk­le oznacza po pros­tu „nie podo­ba mi się”. Jed­nocześnie np. w przy­pad­ku klasy­ki trud­no jest powiedzieć co tak naprawdę jest przece­ni­ane bo więk­szość z nas nie robi długich badań na tem­at tego co wów­czas pisano i wydawano. Zresztą nawet jeśli uznamy że np. Szek­spir jest przece­ni­any bo Mar­lowe pisał lep­iej to nie da się ukryć, że to Szek­spir bardziej wpłynął na to co się dzi­ało potem w np. bry­tyjskiej kul­turze i nie da się tego w żaden sposób odkręcić.

Ale nie chodzi jedynie o mówie­nie jak jest, dru­gi mech­a­nizm jaki się uruchamia – to konieczność pod­ję­cia dyskusji. Mnóst­wo stron inter­ne­towych odpowiedzi­ało na wypowiedź Trumpa o Meryl Streep wyliczaniem jej nagród fil­mowych. Co niema sen­su. Po pier­wsze dlat­ego, że wypowiedzi, w których stwierdza się że coś lub ktoś jest przece­niony właśnie opier­a­ją się o świado­mość dużej iloś­ci wyróżnień i nagród. Po drugie – zwyk­le by wyjaśnić sobie dlaczego ktoś jest doce­ni­any potrze­bu­je­my długiego wywodu. Meryl Streep jest doce­ni­ana nie tylko dlat­ego, że jest Meryl Streep ale też za fach aktor­ki, który wcale niekoniecznie jest tak prosty do oce­ny. Czy to oznacza, że jest osobą której nie moż­na kry­tykować? A jasne że moż­na. Moż­na powiedzieć, że jest aktorką manieryczną, wciąż korzys­ta­jącą z tych samych środ­ków aktors­kich albo w ogóle wyspec­jal­i­zowaną – przy­na­jm­niej w ostat­nich lat­ach  — nie tyle na tworze­niu samodziel­nych postaci co na naślad­owa­niu ludzi którzy naprawdę żyli, co niekoniecznie musi tworzyć nieza­leżną postać. Oso­biś­cie zwierz bard­zo lubi i ceni Meryl Streep ale mógł­by dłu­go roz­maw­iać o tym co moż­na w jej aktorstwie wytknąć czy skry­tykować. I na koniec przyz­nać, że to dobra aktor­ka. To nie jest sprzeczne.

Wróćmy jed­nak do Trumpa –owo mówie­nie jak jest i owo pub­liczne wypowiadanie się w ten sposób o kul­turze nie jest prob­le­mem tylko prezy­den­ta Stanów Zjed­noc­zonych. To prob­lem sze­ro­ki wynika­ją­cy z poruszanego przez zwierza wielokrot­nie prob­le­mu jakim jest fakt, że nie umiemy o kul­turze roz­maw­iać. Przede wszys­tkim szwanku­je nam odd­zielanie naszej opinii o wyt­worze kul­tu­ry od tego czy jest on zły czy dobry. Zwierz np. jest kosz­marnie zaw­iedziony ostat­nim sezonem Sher­loc­ka. Ale czy Sher­lock jest seri­alem przece­ni­anym? Tu już należało­by podysku­tować. Wyniósł aktorów do sławy, jest nadal doskonale nakrę­cony tech­nicznie i przy­cią­ga mil­iony widzów. Co więcej naprawdę jest odpowiedzial­ny za rene­sans zain­tere­sowa­nia Sher­lock­iem Holme­sem. Tego nic mu nie odbierze. Zresztą trze­ba dodać, że ten mech­a­nizm dzi­ała także w dugą stronę. Jeśli coś się podo­ba i podo­ba się powszech­nie bywa że się nad­miernie rozd­muchu­je znacze­nie pro­dukcji. Np. Gra o Tron jest przeło­mowa jeśli chodzi o pro­dukc­je fan­ta­sy ale jak się rozbi­je całą opowieść na częś­ci to w warst­wie sce­nar­ius­zowej tak genial­nie nie jest.  Choć to przykre dla nas wszys­t­kich zwyk­le praw­da o wyt­worach kul­tu­ry leży gdzieś po środ­ku – gdzie nie jest nam zbyt dobrze jako wid­zom bo lubimy się zakochi­wać w dziełach kul­tu­ry a i darze­nie ich nien­aw­iś­cią potrafi przynieść sporo radochy.

Na koniec zwierz poda swój ulu­biony oso­bisty przykład. Zwierz nien­aw­idzi fil­mu Anon­imus. Uważa go za pot­warz dla his­torii, kine­matografii i wszys­tkiego co święte. To kosz­marny, głupi i den­er­wu­ją­cy film. Jed­nocześnie zwierz zna ludzi którzy go lubią. Przeży­wa to z tru­dem ale tak jest. Kiedy zwierza pod­py­tać powie, że gra­ją­cy główną rolę Rhys Ifans, jest dobrym aktorem i to co ma grać gra dobrze. Jeśli zapyta­cie o reży­sera i Rolan­da Emmericha to zwierz będzie wywracał oczy­ma ale ostate­cznie powie, że np. jeśli chodzi o sce­ny zbiorowe czy o idio­ty­cznie wid­owiskowe sce­ny to jest to reżyser który się sprawdza. Jed­nak zwierz fil­mu nie cier­pi. Ale właśnie trochę na tym to pole­ga, poza niewielką grupą naprawdę złych rzeczy więk­szość jest po pros­tu nieu­dana. Wśród doce­ni­anych dzieł kul­tu­ry – kil­ka jest może doce­ni­anych na wyrost – więk­szość ma swo­je uza­sad­nie­nie. Cho­ci­aż­by takie, że przetr­wały w zbiorowej pamię­ci dłużej niż inne dzieła pow­stałe w tym samym cza­sie. Jeśli coś się nam nie podo­ba może­my to kry­tykować. Ale kry­ty­ka wyma­ga jed­nak – świado­moś­ci włas­nych emocji. Świado­moś­ci tego, że mogą się nam nie podobać rzeczy dobre, że to czego my nie doce­ni­amy nie musi być przeceniane.

Wróćmy do Trumpa. Gdy­by zde­cy­dował się skry­tykować Meryl Streep pisząc np. że brak zau­fa­nia do władzy dzieli społeczeńst­wo – wtedy była­by to odpowiedź poli­ty­cz­na. Gdy­by na poli­ty­czną kpinę w SNL odpowiedzi­ał, że ich żar­ty opier­a­ją się na naślad­owa­niu jego maniery mówienia i to nie jest szczegól­nie śmieszne – wtedy kto wie może utrud­nił­by im łatwe bronie­nie się. Bo kiedy poda­je się nieco bardziej rzec­zowy argu­ment wtedy otwiera się dyskusję. Oczy­wiś­cie wszyscy wiemy, że Trump raczej tak nie postąpi bo do władzy wyniosły go proste hasła i unikanie dyskusji. Ale warto się zas­tanow­ić nad tym by z prezy­den­ta Stanów raczej przykładu nie brać. Choć moż­na się od niego uczyć. Jak nie mówić o kulturze.

Ps: Zwierz zda­je sobie sprawę, że przyszły prezy­dent więk­szość swo­jego cza­su wypowia­da się na inne tem­aty ale zwierz utrzy­mu­je się jed­nak w tem­atyce kulturalnej.