Kiedy oglądałam „Biedne Istoty” cały czas myślałam, że Hollywood pożarło całą dziwność Yorgosa Lanthimosa. Nie da się bowiem ukryć, że jego dwa ostatnie tytuły – „Faworyta” i właśnie „Biedne Istoty” były bardzo grzeczne w porównaniu z wcześniejszymi tytułami. Było mi z tego powodu trochę przykro, bo uważam, że Lanthimos najlepszy jest wtedy, kiedy jest najdziwniejszy i wprowadzających nas w stan niekończącego się poczucia dyskomfortu. I właśnie taki Lanthimos powraca w „Rodzajach życzliwości”.
„Rodzaje życzliwości” nazywa się filmem antologią, co oznacza, że mamy tu tak naprawdę do czynienia z trzema fabularnie niezależnymi opowieściami, złożonymi w jeden film. We wszystkich występują ci sami aktorzy i też przyglądając się im razem dostrzeżemy powracające wątki. Pierwsza historia to opowieść o pewnym mężczyźnie, który pozwala swojemu szefowi i kochankowi kontrolować całe swoje życie. Jest to kontrola absolutnie całkowita – od tego co bohater je, przez to co czyta, z kim sypia a także – z kim zderzy się na skrzyżowaniu wracając do pracy. Życie bohatera załamuje się kiedy okazuje się, że nie jest w stanie całkowicie poddać się tej kontroli. Druga opowieść to historia policjanta, którego żona zaginęła w czasie wyprawy badawczej. Kiedy po jakimś czasie zostaje odnaleziona, wydaje się, że to niekoniecznie ta sama kobieta. Lubi co innego niż dotychczas, dziwnie się zachowuje i nawet jej stopy są mniejsze niż kiedyś. Policjant wpada w coraz większą paranoję, że osoba, którą podstawiono pod jego dom to ktoś zupełnie inny. W ostatniej historii śledzimy jak członkowie pewnej sekty, poszukują osoby, która potrafiłaby ożywiać zmarłych. Poszukiwania wydają się pozbawione sensu, do momentu, w którym być może udaje się znaleźć kogoś kto idealnie pasuje do opisu.
Choć streszczenia fabuł, mogą przywodzić na myśl historie zahaczające o seriale typu „Strefa Mroku” to jednak dużo bliżej jesteśmy narracji, które możemy znać chociażby z „Kła” czy „Lobstera” – czyli pewnego przesunięcia rzeczywistości, gdzie dziwność staje się codziennością. Z resztą warto tu podkreślić, że współscenarzystą filmu jest Efthimis Filippou odpowiedzialny za najdziwniejsze filmy Lanthimosa. Widziałam w kilku miejscach, że produkcja została zakwalifikowana jako komedia. Wydaje mi się, że ta kwalifikacja wynika głównie z problemów, gdzie umieścić tak wykrzywiony, trudny do uchwycenia świat i nastrój filmu. Nie mam wrażenia, by film chciał nas koniecznie bardzo rozbawić. Raczej śmiejemy się by złagodzić poczucie dyskomfortu jakie wywołują niektóre elementy fabuły. Często, gdy nie wiemy, jak zareagować, na zachowanie bohaterów wybieramy śmiech, bo łatwiej się z czegoś śmiać, niż np. przeżywać uczucie zawstydzenia czy zażenowania. Jednocześnie „Rodzaje życzliwości” dobrze pokazują, że czasem trudno jednoznacznie zakwalifikować film gatunkowo. Myślę, że są widzowie, dla których niektóre sceny będą body horrorem, dla innych komedią a ktoś inny dostrzeże tu opowieść z dreszczykiem.
Przyglądając się trzem opowieściom, które proponuje nam Lanthimos, naturalnie zaczynamy szukać wątków, które je łączą. Z pewnością jednym z nich jest próba kontroli. Pierwsza historia jest najbardziej oczywista – bohaterowie chcą oddać całkowitą kontrolę nad każdym aspektem swojego życia. To daje im spokój, ale bywa też źródłem cierpień. Mocno koresponduje z tym trzeci film, w którym mamy do czynienia z członkami sekty, ponownie – ludźmi, którzy porzucają swoje codzienne życie by oddać się dziwnemu kultowi. Na koniec część druga, gdzie historia może wydać się nieco mniej oczywista, ale ponownie – bohater, próbuje odzyskać kontrolę nad swoim życiem, a gdy to wymyka mu się z rąk, stara się przejąć całkowitą kontrolę nad życiem swojej żony – co prowadzi do dość drastycznych scen.
Margaret Qualley, Jesse Plemons and Willem Dafoe in KINDS OF KINDNESS. Photo by Atsushi Nishijima. Courtesy of Searchlight Pictures. © 2024 Searchlight Pictures All Rights Reserved.
Dlaczego ludzie oddają kontrolę? Film sugeruje, że szukają pociechy, spokoju czy uczucia. Jednocześnie sam film pokazuje jak pomiędzy ciepłymi uczuciami a okrucieństwem wobec drugiej osoby jest cienka granica. W jednej z narracji słyszymy, że być może łatwiej się zadowolić czymś co jest pewne i codzienne niż czekać na najlepsze możliwe rozwiązanie. Mam poczucie, że jest w tym trochę komentarza do międzyludzkich relacji. Jak często godzimy się na to co dostajemy, zamiast szukać czegoś lepszego. Jednocześnie, film nie pozostawia wątpliwości, że mówimy o jednostkach zagubionych, zaplątanych w skomplikowane relacje, które łatwo wykorzystać. Z resztą wszystko przykryte jest taką pozorną grzecznością i wspomnianą życzliwością. Te przeskoki pomiędzy uprzejmościami, uśmiechami i grzecznymi sfomułowaniami a wzajemnym okrucieństwem chyba najlepiej oddają nastrój filmu i pewną filozofię twórców, o tym co kryje się pod tą cienką warstwą ucywilizowania jednostek.
Muszę jednak przyznać, że oglądając ten film antologię miałam poczucie jakiegoś niedosytu. Czasem miałam wrażenie, że pewna dziwność świata, którą proponują nam twórcy, jest pozbawiona głębi. W pierwszej noweli filmowej, opiekun bohatera daje mu w prezencie różne sportowe artefakty. Ten wątek moim zdaniem jest dość dobrym przykładem, elementu, który ma czynić świat dziwniejszym, czy nawet jakoś wykrzywionym, ale fabularnie niewiele zmienia. Sporo jest takich scen czy momentów, w których zadawałam sobie pytanie – czy ta dziwność ma coś nam powiedzieć o ludziach i świecie czy jest tam, żeby było po prostu inaczej. Z resztą przyznam – nie jestem do końca wielbicielką takich ironicznych zdystansowanych narracji o ludziach. Jakby rozumiem skąd się biorą takie postawy, ale mam wrażenie, że tak jak np. „Lobster” dawał doskonały emocjonalny kontrapunkt do całej dziwności, tak tu tego zabrakło. Co moim zdaniem czyni wszystko dużo bardziej płaskim i pozbawionym jakiejś głębi. Może dugi film jest tu najbliższy temu co moim zdaniem jest realnie ciekawe dla widza.
Przy czym to nie jest film zupełnie nieudany. Kiedy rozmawiałam o nim w programie „Anywhere Niekulturalnie” doszliśmy do wniosku, że to jest trochę taki poboczny film Lanthimosa. Dowód, że wciąż potrafi odrzucić to Hollywoodzkie uładzenie, ale jeszcze nie dzieło na miarę wspominanego „Kła”. Trochę jakby reżyser chciał nam przypomnieć, że jak najbardziej potrafi jeszcze w swoje piękne dziwaczne kino. Na pewno film bardzo zyskuje dzięki obsadzie. Świetny jest Jesse Plemons, który zwłaszcza w drugiej części wydaje się szczególnie interesujący. Plemons ma naprawdę fantastyczne kilka lat i wcale bym się nie zdziwiła, gdyby zaraz nie dostał jakiegoś Oscara. To jeden z tych aktorów, którzy potrafią być zarówno wzruszająco łagodni jak i mieć w sobie coś przerażającego. W obsadzie znalazł się także Willem Dafoe, który do takiego dziwnego świata zawsze dobrze pasuje. Mam wrażenie, że to jest trochę tak, że skoro znalazł się w orbicie wpływów Lanthimosa, to szybko z niej nie wypadnie. Oczywiście, jest w obsadzie też Emma Stone, bez której reżyser już chyba nie chce kręcić. To jest ciekawe, jak aktorka, znalazła sobie niszę grając w filmach niezależnych, tak bardzo oddalonych od ról z początków jej kariery. A jednocześnie widać, że im dziwniejsza ta filmowa przestrzeń tym lepiej się w niej odnajduje.
Na koniec jak zwykle koniecznie trzeba zwrócić uwagę na zdjęcia, za które odpowiada stały współpracownik Lanthimosa Robbie Ryan. Choć mniej tu rybiego oka, które tak ukochał sobie reżyser, to jednak nie byłoby tego uczucia dziwności i alienacji, gdyby nie zdjęcia. Świat w „Rodzajach życzliwości” jest do pewnego stopnia pusty, pozbawiony życia, wyabstrahowany z rzeczywistości. Wielu twórców poszłoby w ciemne i szare kolory, ale chyba tym co najbardziej rusza w tej konstrukcji świata, jest to, że tak dużo tu słońca, ciepłego światła, błękitów. To jest z jednej strony bardzo amerykańska przestrzeń z drugiej, zaczęłam kombinować czy Lanthimos, nie sięga tu trochę po takie surowe kontrasty rodem z Grecji gdzie słońce i błękit niekoniecznie oznaczają takie poczucie bezpieczeństwa i ciepła. Ale może przesadzam tu w interpretacji. W każdym razie – zdjęcia są fantastyczne i to jest jeden z powodów, dla których warto się przejść do kina.
Oglądając „Rodzaje życzliwości” zdałam sobie sprawę, że Lanthimos to dziś reżyser, którego powoli doganiają inni twórcy. Cały czas miałam w głowie serial „Curse” (za który nie odpowiadał), który moim zdaniem sporo czerpie z takiej dziwacznej, często okrutnej wrażliwości reżysera. Być może to jest ten przypadek, kiedy zaproponowana przez reżysera poetyka jest na tyle atrakcyjna, że podbierają ją inni twórcy. Na pewno dziś kino Lanthimosa, choć wprowadza pewien dyskomfort nie szokuje tak jak jeszcze kilkanaście lat temu. Nie znaczy to, że dla reżysera nie ma miejsca – jego dwa ostatnie filmu święciły triumfy, raczej – że musi nam pokazać jeszcze coś innego, co wytrąci nas z równowagi tak jak jego pierwsze filmy. „Rodzaje życzliwości” choć na swój sposób niepokojące, takiego uderzenia nie dają. Ale przypominają, że reżyser ma jeszcze sporo do powiedzenia i co jak co ale o jego karierę na pewno nie musimy się martwić.
Ps: Film jest dość długi i mam wrażenie, że może to odciągać od wizyty w kinie. Ale mam wrażenie, że ta produkcja będzie niedługo na Disney Plus, bo Disney zajmuje się dystrybucją Lanthimosa, co mnie bardzo bawi.