Stare dobre hasło brzmi – wszystko jest polityczne. W przypadku kultury jesteśmy w to w stanie uwierzyć gdy chodzi o treść książek, filmów czy seriali, schematy pokazywania płci, rasy czy orientacji seksualnej. Ale kiedy okazuje się, że polityczne mogą być włosy, wiele osób podnosi w niedowierzaniu jedną brew. Tymczasem w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy pod naszym nosem rozgrywa się mała rewolucja.
Zacznijmy od Oscarów. Na czerwonym dywanie pojawiła się wśród licznych gwiazd aktorka i piosenkarka imieniem Zendaya. Przegapić dziewczyny nie było można bo oprócz bardzo ładnej białej sukienki miała też dredy. Ale nie byle jakie dredy tylko pięknie ułożoną sięgającą do połowy pleców fryzurę. Na zwierzu jej wygląd zrobił olbrzymie wrażenie – nie tylko jako po prostu cudowne zestawienie (tak nawiasem mówiąc śliczna to dziewczyna) ale także pewna deklaracja polityczna. Jak szybko się okazało – decyzja o przyjściu na Oscary w dredach nie została niezauważona. Gdy Zendaya podeszła do reporterki E! pracującej dla Fashion Police (program w którym krytykuje się to co gwiazdy zakładają na wszelkie uroczystości i gale) ta stwierdziła ze to niesamowite że dredy nie pachną ani marihuaną ani olejkiem z paczuli. Dziewczynie zrobiło się przykro i następnego dnia dość słusznie napisała w mediach społecznościowych że jest różnica pomiędzy robieniem sobie żartów a odwoływaniem się do krzywdzących stereotypów. Kiedy zwierz pisze ten wpis jesteśmy już po całej burzy która przelała się przez amerykański show biznes w związku z tą sprawą. Mieliśmy masę tweetów, publiczne przeprosiny i groźby odejścia z programów. Teraz wszystko przycichło ale tegoroczne Oscary będą się kojarzyły w Stanach przede wszystkim z dredami. Nie bez przyczyny – od pewnego czasu trudno o lepszy symbol rasowych napięć niż włosy afro-amerykanów a zwłaszcza afro-amerykańskich kobiet.
W największym skrócie. Jak może wiecie włosy białych kobiet i włosy kobiet czarnoskórych się różnią. Inaczej rosną, inaczej wyglądają, inaczej się układają i inaczej trzeba je pielęgnować. W przypadku wszystkich kobiet (ale i mężczyzn) na całym świecie kwestia pielęgnacji włosów jest wypadkową mody, własnych potrzeb i norm kulturowych. Przy czym kobiece włosy zawsze pojawiają się w nieco bardziej skomplikowanym kontekście. Są kraje na świecie gdzie nie wolno ich pokazywać, są takie gdzie ceni się jak najjaśniejsze, są też takie w których można z nimi robić co się chce ale np. na każdym kroku słyszy się że prawdziwe kobiety mają długie włosy. Przy czym jasne jest że np. długość włosów u mężczyzn też jest w jakiś sposób poddana regulacji przez kulturę. W przypadku włosów kobiet czarnoskórych (zwierzowi chodzi tylko o kobiety mieszkające w Stanach czy w Anglii – nie chodzi mu o kobiety Afrykańskie choć tu też jest bardzo rozwinięta kultura związana z włosami) zachodzi jednak zjawisko którego nie da się nie dostrzec. Otóż – istnieje pojęcie „good hair”- co ono oznacza? Dziś co raz mniej ale jeszcze kilkanaście lat temu oznaczało to po prostu wyprostowane, potraktowane specjalnym relakserem (nie ma zwierz pojęcia jak to jest po polsku) włosy, które powinny przypominać włosy kobiet białych. Prostowanie włosów jest powszechne na całym świecie (zwierz jest prawdopodobnie wśród swoich znajomych pewnym rodzynkiem bo nigdy nie przyłożył prostownicy do włosów) ale w przypadku czarnoskórych kobiet ilość zabiegów koniecznych by włosy przypominały jak najbardziej te które noszą na głowach białe kobiety jest zdecydowanie większa, kosztowniejsza i bardziej skomplikowana. Między innymi dlatego, wśród wielu czarnoskórych kobiet norma stało się obcinanie włosów na bardzo krótko i noszenie peruk – rzecz szybsza i zdrowsza. Przy czym żeby uświadomić wam jak silne jest poczucie, że istnieją „dobre włosy” – Chris Rock (amerykański komik znany min. z SNL czy prowadzenia gali Oscarowej) kilka lat temu nakręcił cały film dokumentalny poświęcony włosom afro-amerykanów tylko dlatego, że jego córeczka zapytała go któregoś dnia dlaczego nie ma dobrych włosów.
Jeśli przyjrzycie się czarnoskórym kobietom w filmach i serialach pewnie zauważycie że większość z nich ma piękne proste włosy. Gina Torres w Suits czy Hannibalu? Kerry Washington w Skandalu? Nicole Beharie w Sleepy Hollow? Chandra Wilson w Grey’s Anatomy? Adura McDonald w Private Practice? Taraji P. Henson. W Person of Intrest? Zwierz mógłby wymieniać jeszcze długo bo piękne I proste włosy czarnoskórych bohaterek są normą. Są tak powszechne że nawet nie kwestionujemy ich obecności. Traktujemy je na tej samej zasadzie na jakiej traktujemy włosy aktorek o każdym innym kolorze skóry wchodzą z założenia że ich prostowanie jest taką samą czynnością jak farbowanie włosów (zwierz prawie nie ma znajomych którzy tak jak on nie farbują włosów). Problem pojawia się wtedy kiedy te wyprostowane – w pewnym sensie „wybielone” włosy są traktowane jako dobre, czyste i właściwie – dla czarnoskórej kobiety. Nie chodzi bowiem o to, że taki rodzaj fryzur pokazują media – ale też o to, że tak noszą się też ważne czarnoskóre kobiety jak chociażby Michelle Obama. Wyprostowane, lśniące włosy czy peruki stają się wtedy pewną jasno ustaloną normą. Normą od której odstępstwo dla wielu kobiet jest trudne, czy niekiedy prawie niemożliwe. Internet pełen jest młodych kobiet które decydują się powrócić do swoich naturalnych włosów i ze zdumieniem odkrywają, że o ich pielęgnacji nie wiedzą zbyt wiele. Lansowany obraz kobiecej piękności od dawna jest taki sam – jak najjaśniejsza skóra, długie proste włosy – całkiem prawdopodobne że pofarbowane na blond.
Włosy filmowych bohaterek są pięknie wyprostowane i ślicznie się układają – odbywa się to oczywiście sporym kosztem i wysiłkiem ale pasuje do kanonów urody
Trendy we włosach czarnoskórych mieszkańców Stanów Zjednoczonych zmieniały się tak samo jak zmieniały się wśród wszystkich innych mieszkańców kraju. Kiedy jedni przylizywali włosy na żel inni mieli afro, kiedy u jednych były modne pasemka u drugich największym powodzeniem cieszyły się warkoczyki. Wydaje się jednak że w ciągu ostatnich kilku lat – a na pewno w ciągu ostatnich kilkunastu miesięcy mamy do czynienia ze zjawiskiem które wychodzi poza granice mody. Oto Afroamerykanie a zwłaszcza Afroamerykanki zaczęły nabierać co raz większej świadomości jak dalece posunął się proces dzielenia włosów na dobre i złe. Jednym z ciekawszych przykładów takiego podziału jest fakt, że kiedy pokazano wytyczne co do regulaminowej fryzury żołnierek okazało się, że wytyczne jak najbardziej uwzględniają wyprostowane włosy ale odrzucają włosy naturalne. Nie trudno zgadnąć ze wywołało to pewną konsternację. Z kolei nie tak dawno temu – dwoje komików w Stanach uznało, za bardzo dobry przedmiot żartów fryzurę Blue Ivy – córki Beyonce, sugerując że chodzi nieuczesana. Przy czym Blue Ivy zawiniła tylko tym że ma na głowie naturalne dość niesforne kędziorki – coś co wydaje się najbardziej naturalną fryzurą dla kilkuletniego dziecka. Przy czym zaznaczmy że w tej sprawie odbyła się ogólno narodowa dyskusja w której wiele osób uważało, że fakt iż na jednym zdjęciu dziewczynka ma nieułożone włosy jest skandalem (dobrze że rodzice zwierza nie byli znani, przy zwierzowych skłonnościach do chodzenia w potarganych włosach kto wie co by było).
Owo poczucie, że istnieje konieczność odczarowania naturalnych włosów Afro-Amerykanek znalazło w ostatnich miesiącach wyraz w produkcjach telewizyjnych. Na pierwszy plan wysuwa się How to Get Away With Murder. W jednej ze scen – która pewnie nie poruszyła widzem Europejskim ale wstrząsnęła Ameryką, oglądamy bohaterkę (graną przez Violę Davies która od pewnego czasu pojawia się w swoich naturalnych włosach) która powoli zdejmuje swoje codzienny „strój” – na bok idzie makijaż, sztuczne rzęsy aż w końcu peruka. Pod tą zbroją w której pokazuje się codziennie – dostosowując się do wymogów piękna skrywa się zupełnie inna kobieta z krótkimi włosami zwijającymi się w charakterystycznego baranka. W jednej z ostatnich scen odcinka nadawanego w zeszłym tygodniu, widzimy z kolei jak odwiedzająca bohaterkę matka czesze jej włosy. Korzysta do tego ze specjalnego grzebienia – bo bardzo kręcone włosy czesze się w specjalny sposób. Zresztą czesanie włosów czarnoskórych dzieci to czynność wcale nie taka prosta – choć stanowi element wspólny wielu wspomnień to jednak rzadko widzimy go w popkulturze. Kilka lat temu ten wątek pojawił się w Grey’s Anatomy kiedy okazało się, że bohater nie miał pojęcia jak uczesać swoją adoptowaną czarnoskórą córeczkę (pomogła mu dopiero jedna z lekarek). How Tu Get Away With Murder chyba najbardziej gra wątkiem włosów. Ale to nie jedyny serial, który podejmuje tą kwestię. W Orange is The New Black jedna z bohaterek nosi bardzo charakterystyczną fryzurę gdyż tak uczesała ja pierwsza osoba która umiała zajmować się jej włosami. Ponownie układanie pewnej charakterystycznej dla włosów osób czarnoskórych fryzury staje się elementem który łączy ją nie tylko z własnym pochodzeniem ale także przypomina o więziach przypominających te rodzicielskie. Z kolei w produkcji Black-ish Tracee Ellis Ross postawiła warunek że wystąpi w swojej naturalnej fryzurze albo w ogóle. Stacja zdecydowała się przyjąć ją z całym dobrodziejstwem jej wspaniałych włosów.
Czesanie włosów przez matkę to coś co z jednej strony jest czytelne dla wszystkich – w takim układzie jaki pokazano w w serialu bardzo odwołuje się do kulturowego znaczenia włosów
Te zmiany w popkulturze widać także na czerwonym dywanie – jeszcze kilka lat temu właściwie nie dało się wyłowić wzrokiem aktorki czy piosenkarki (choć tu zwierz ma wrażenie że zawsze panowała nieco większa swoboda) decydującej się przyjąć na rozdanie nagród w swojej naturalnej fryzurze. Można było włosy albo wyprostować (przy czym nawet uczesanie w fale czy loki często oznacza wyprostowanie włosów) albo ściąć bardzo krótko lub tez założyć perukę. W tym roku w swoich naturalnych włosach po czerwonym wybiegu spacerowały Viola Davies, Solange Knowles (siostra Beyonce), Ava DuVernay (reżyserka Selmy), Teyonah Parris czy Lupita Nyong’o. Przy czym przypadek Lupity nieco różni się od pozostałych wymienionych, bo jednak jest to dziewczyna z Kenii która co prawda robi karierę w Stanach ale często mówiła o tym jak obce są jej pewne kwestie związane z wyglądem (np. rzecz jasna nigdy nie czuła się gorsza ze względu na swój bardzo ciemny odcień skóry bo też nie był to w jej rodzinnym kraju problem). Zresztą o kwestii bardzo różnego spojrzenia na włosy (w Afryce też poddaje się je liczym zabiegom pielęgnacyjnym żeby nie było) bardzo fajnie pisze Chimamanda Ngozi Adichie w Americanah – doskonałej książce, która zaczyna się w salonie fryzjerskim. Trzeba jedna Lupicie przyznać, że jako dziewczyna wykształcona w Stanach musi sobie zdawać sprawę, że pojawiając się na kolejnych galach w swoich naturalnych włosach (w których wygląda świetnie ale Lupita pewnie by we wszystkim świetnie wyglądała) przesuwa nieco granice tego co uważa się za właściwie i eleganckie Co zresztą prowadzi nas do kwestii od której zwierz zaczął wpis. Podczas gdy wiele osób uważa dredy za fryzurę brudną i będącą przejawem braku higieny to jednak trzeba pamiętać, ze to nie jest fryzura nienaturalna ani w jakikolwiek sposób gorsza. Wręcz przeciwnie – dredy zdecydowanie lepiej i przede wszystkim łatwej robi się z włosów osób czarnoskórych i jest to jedna z tych naturalnych fryzur, w której łatwo układa się włosy. Ale perspektywa spojrzenia na nie jest przede wszystkim przez pryzmat tego jak dredy funkcjonują w kulturze białych – a tam są znakiem przynależności (a przynajmniej były) do pewnych subkultur (jasne wśród osób czarnoskórych też tak bywa ale nie jest to aż tak silna korelacja).
Warto też dodać – co pokazuje wiele stron zestawiających ze sobą fryzury – że bardzo wielu aktorkom jest dużo bardziej od twarzy w naturalnych włosach. To nie dziwi –peruki czy bardzo mocno wyprostowane włosy, na dodatek często przedłużane – często wyglądają sztucznie. Z kolei naturalne włosy u wielu kobiet wyglądają fantastycznie. Oczywiście każdy ma prawo nosić fryzurę taką jaka mu się podoba ale można się zastanawiać ile afro-amerykanek prostujących włosy robi to dla urody i po to by poczuć się piękniejszą a ile bo nie wypada biegać z naturalnymi włosami. Przy czym te rozważania zwierza mają jeszcze jeden ciekawy kontekst. W filmie Dear White People (analizujący jak czarnoskórzy studenci czują się na niemalże całkowicie białym uniwersytecie) wątek włosów odgrywa bardzo ważną rolę – bohaterowie maja różne podejście do swoich fryzur. Ale jednym z ważnych tematów jest prośba chłopaka z olbrzymim Afro by ludzie przestali dotykać jego włosów. Ta fascynacja naturalnymi włosami czarnoskórych osób jest niesłychanie irytująca – zwłaszcza że traktuje się je jako coś egzotycznego co od razu można dotknąć – co prowadzi część osób do ścinania włosów na krótko. Zwierzowi nigdy nie przyszłoby do głowy dotykać czyichś włosów ale np. nie da głowy, że stwierdzenie że czarnoskóre aktorki lepiej wyglądają w naturalnych fryzurach nie bierze się np. z faktu, że nawet dla zwierza stanowi to pewną egzotykę. Przy czym ponownie – każdy ma prawo mieć na głowie to co chce – nie chodzi by komukolwiek narzucić jeden model noszenie włosów (wtedy jesteśmy dopiero po złej stronie mocy).
Wszelkie rozważania na temat rasy – czy to z punktu widzenia fryzury czy ubioru zawsze rozbijają się o pytanie czy ten czynnik rasowy jest istotnie tak ważny. Czy prostująca włosy dziewczyna z Polski (bo taka moda) i czarnoskóra dziewczyna ze Stanów (bo tak wypada) rzeczywiście są od siebie takie różne. Czy zwijający dredy ekolog z Brukseli różni się od zaplatającej dziesiątki warkoczyków dziewczyny z Baltimore. Czy rasa odgrywa tu tak wielkie znaczenie jak się wydaje. Zdaniem zwierza coś jest na rzeczy. Gdy wejdzie się na youtube znajdziecie wiele paneli dyskusyjnych w których omawia się różne style noszenia włosów, pojawiają się pytania o kulturowy i rasowy wymiar konkretnych fryzur i o kanony piękna. Jak zwierz wspomniał – temat jest na tyle palący i ciekawy że przebija się do popkultury – czy to we wzmiankach w serialu czy w postaci komediowych filmów dokumentalnych. Tumblr pełen jest historii młodych dziewczyn które postanowiły nie tylko zmienić fryzurę ale też polubić swój naturalny wygląd. Wśród ich narracji przebija jedno – wizja życia z niewyprostowanymi włosami, to nie tyle zmiana wyglądu co zmiana podejścia do swojej rasy i tego co się z nią wiąże. Jakkolwiek dla wielu z nas może to brzmieć bardzo obco – wiele młodych afro-amerykańskich dziewczyn żyje w społeczeństwie które w jakiś sposób odrzuca ich naturalne włosy. Trochę tak jakby w Polsce uznać, że brązowe włosy są brzydkie, niewłaściwie a może nawet – wyjściowo niezadbane. Przy czym żeby było jasne – zwierz – podobnie jak większość osób wypowiadających się w sprawie – uważa, że nie ma lepszych i gorszych włosów. Niezależnie czy są wyprostowane, farbowane, naturalne czy skryte pod peruką. Na pewno najważniejsze nie jest to co się robi z włosami ale to czym podyktowane są nasze decyzje. Jasne jest że wszyscy możemy być ofiarami mody, ale nikt nie powinien być ofiarą uprzedzeń.
Ps: Zwierz zdecydował się na ten wpis bo zorientował się jak wielu jego czytelników nie zdaje sobie sprawy z tego jak poważną i dyskutowaną w Stanach Zjednoczonych sprawą są włosy. Zwierz nie chciał opisać wszystkiego – raczej dać okno na pewną dyskusję jaka się toczy – wtedy łatwiej jest zrozumieć pewne popkulturalne odwołania czy mniejsze i większe skandale.
Ps2: Wczoraj wieczorem zwierz miał na fb 9 tys. czytelników a podcast radził sobie bardzo ładnie na iTunes. Wielkie dzięki dla czytających, słuchających i śledzących. Zwierz ma dzięki wam poczucie, że nie mierzy się sam z popkulturą