Cóż że pięknie gdy obco czyli Zwierz nigdzie się nie rusza.

Od kilku miesię­cy co raz częś­ciej toczy zwierz ze zna­jomy­mi podob­ne dyskus­je. Pojaw­ia się tem­at poli­ty­czny czy społeczny, zwierz jak zwyk­le komen­tu­je, bo lubi komen­tować, zna­jo­mi odpowiada­ją. Wcześniej czy później pada dobrze znane zwier­zowi zdanie, o tym, że trze­ba wyjechać. Emi­grować. Zwi­jać się czy jak to niek­tórzy ład­nie ujmu­ją spierdalać. Prob­lem pojaw­ia się wtedy kiedy się wyjechać nie chce. Za żadne skarby.

No właśnie, zwier­zowi już kil­ka czy kilka­naś­cie nawet razy zdarzyło się w roz­mowach bronić stanowiska, które zawsze wydawało mu się, nie trudne do obronienia. Niechę­ci do wyjaz­du z kra­ju. Takiego kat­e­go­rycznego odrzuce­nia emi­gracji jako życiowej opcji. Przy czym zaz­naczmy na samym początku, że ta oso­bista niechęć zwierza do wyjaz­du nie przekła­da się na jego ocenę osób wyjeżdża­ją­cych. Zwierz zna sporo osób, którym za granicą wiedzie się bard­zo dobrze, mają śliczne mieszka­nia z ogród­kiem, zna­jomych, pracę, są szczęśli­wi i spełnieni. Na dodatek przysyła­ją zwier­zowi czeko­ladę i to w ogóle budzi już uczu­cia głębok­iego przy­wiąza­nia (zwierza rzecz jas­na). Ma zna­jomych którzy dopiero za granicą odetch­nęli pełną pier­sią i poczuli się u siebie. Zwierz zna też oso­by, które należą do grup w przy­pad­ku których szukanie szczęś­cia poza grani­ca­mi kra­ju jest dość oczy­wiste – mniejs­zoś­ci, osób które czu­ją się przez państ­wo poniżone, nieza­opiekowane, zmar­gin­al­i­zowane. Oczy­wiś­cie jest też gru­pa szuka­ją­ca przy­gody, zawodowej real­iza­cji, szan­sy i innego życia. Inny­mi słowy – spo­ra zróżni­cow­ana gru­pa. Niko­go nie oce­ni­am, nieza­leżnie od tego jaki kierunek i powód wyjaz­du wybrał. Myślę, że jest to co raz bardziej powszech­ny sposób na życie, nie tylko dlat­ego, że kraj przes­ta­je nam odpowiadać. Ludzie w ogóle zro­bili się bardziej mobil­ni, bo podróżować jest łatwiej, załatwić coś daleko jest łatwiej no i komu­nikac­ja z rodz­iną to już nie to samo co kiedyś. Do tego – nie ukry­wa­jmy – częs­to się nas zachę­ca do szuka­nia szan­sy za granicą, wskazu­jąc na lep­sze warun­ki soc­jalne, pen­sje czy relac­je państ­wa i obywatela.

To, że rozu­miem oso­by wyjeżdża­jące nie znaczy, że podzielam ich ochotę do wyjaz­du. Wręcz prze­ci­wnie, myślę, że dla zwierza konieczność wyjecha­nia z Pol­s­ki była­by ni mniej ni więcej życiową tragedią. Kiedy jed­nak próbu­ję wyjaśnić co mnie tu trzy­ma ori­en­tu­ję się, że moje argu­men­ty zostały ukradzione. Ilekroć otwiera usta by wyjaśnić swo­ją postawę czu­je jak­by mu ktoś właśnie  zmieni­ał fryzurę na taką bliżej cza­s­ki. Tak moi drodzy powiedzieć dziś, że jest się przy­wiązanym do kra­ju rodzin­nego, że nie wyobrażamy sobie for­mułowa­nia myśli w innym języku niż Pol­s­ki, czy nawet przyz­nanie że nigdzie na świecie nie czuliśmy się lep­iej, brz­mi jak głos przyp­isu­ją­cy nas do określonej opcji poli­ty­cznej czy świato­poglą­dowej. Zwierza strasznie to frus­tru­je. Zwłaszcza, że rzeczy­wiś­cie, najlep­szym określe­niem na to co zwierz czu­je jest owo co raz brzy­dziej pach­nące słowo „patri­o­tyzm” (nawet tu kiedy doskonale pasu­je zwierz musi je napisać w cud­zysłowie, żeby jakoś poskromić jego nacjon­al­isty­czne zapędy), które gdzieś po drodze zaczęło oznaczać, że sta­je się na baczność ilekroć widzi się Pol­ską flagę, żywi się kseno­fo­biczną niechęć do wszys­tkiego co obce i jeszcze na dodatek popraw­ia his­torię tam gdzie nie jest wystar­cza­ją­co czarno biała (czy­taj wszędzie bo his­to­ria nie jest czarno biała. Nigdy). Nawet zwier­zowi z tru­dem przy­chodzi mówić o miłoś­ci do ojczyzny, bo nieste­ty nikt nie widzi wtedy zwierza który czu­je się szczęśli­wy w Tatra­ch tak jak nigdzie indziej, czy irracjon­al­nej sym­pa­tii do pol­skiej zimy mimo, że jest zim­na i depresyj­na. Miłość ojczyzny musi od razu śpiewać pow­stańcze pieśni i jeszcze najlepiej kopać okopy gdzieś na grani­cy między nami a Europą. A jed­nocześnie – to współczesne określ­nie patri­o­tyz­mu – które ma oznaczać płace­nie podatków (nawet gdy­by zwierz myślał­by o kra­ju chłod­no to by je płacił, bo jest raczej pra­worząd­ny) czy udzi­ał w orga­ni­za­c­jach pożytku pub­licznego (to zwier­zowi wychodzi gorzej) jakoś nie pasu­je do tego emocjon­al­nego przy­wiąza­nia do swo­jego kra­ju. Psu­je patri­o­tyzm, ale jakoś przez gardło prze­chodzi co raz trud­niej zwłaszcza, że ostat­nio deklaru­ją go najczęś­ciej oso­by z którym zwierz niewiele chci­ał­by mieć wspólnego.

Tym­cza­sem przy­wiązanie do miejs­ca z którego się pochodzi nie powin­no być niczym czego człowiek powinien musieć jakoś szczegól­nie bronić. Kiedy stat­ki z osad­nika­mi wypły­wały do Nowego Świa­ta było w Europie trochę osób które dziękowały i mówiły że im bard­zo dobrze tam gdzie są. Zresztą dziś widać to doskonale kiedy patrzymy na  to jak różne społeczeńst­wa pod­chodzą do wyjeżdża­nia. W Stanach jasne jest że wyjeżdża się na stu­dia a potem dalej gdzie zaprowadzi poszuki­wanie pra­cy. Polaków trud­no prz­erzu­cić z wojew­ództ­wa do wojew­ództ­wa – choć było­by to rynkowo dla wielu bard­zo opła­calne. I mniej więcej tak jest ze zwierzem. Może patrzeć na wypły­wa­jące stat­ki (oczy­wiś­cie by ta metafo­ra dzi­ałała musimy zapom­nieć o tym, co odkry­w­cy zro­bili ludom zas­tanym bo wtedy trud­no o jakikol­wiek roman­tyzm tej sce­ny), może im nawet pomachać chus­teczką ale potem chce wró­cić do siebie. Zwłaszcza, że zwierz jest naprawdę zwierzę­ciem niesły­chanie lokalnym, i ma prob­lem z wyobraże­niem sobie, że wyprowadza się ze swo­jej dziel­ni­cy a co dopiero z kra­ju. Przy czym oczy­wiś­cie zwierz jest tu w niesły­chanie uprzy­wile­jowanej sytu­acji bo nigdy nie musi­ał jechać do więk­szego mias­ta na stu­dia, nie musi­ał nawet za daleko wyprowadzać się od rodz­iców. Nie mniej ma wraże­nie, że nieza­leżnie od tego czy znalazł­by się w Warsza­w­ie z urodzenia czy wybrał­by to mias­to, raczej nie chci­ał­by opuszczać Pol­s­ki. Bo nie tylko o geografię chodzi.

Dla wielu taka deklarac­ja oznacza lęk przed innoś­cią czy przed wyzwa­ni­a­mi jakie staw­ia świat. Ale prze­cież nie tylko to może nas trzy­mać w miejs­cu urodzenia. Jak zwierz wspom­ni­ał – ma olbrzy­mi sen­ty­ment do Pol­s­ki jako takiej – do tego, że poz­nał jej wszys­tkie więk­sze mias­ta, i zjeźdz­ił ją całą wzdłuż i wsz­erz.  No ale to trochę mało. Tym co dla zwierza jest najważniejsze to język. Choć zdarza­ją się dni kiedy zwierz oglą­da od rana do wiec­zo­ra pro­gramy po ang­iel­sku, czy­ta ang­iel­ską prasę i książ­ki, to jed­nak w ostate­cznym rozra­chunku, nie był­by w stanie żyć w kra­ju w którym nie mówi się po pol­sku. I nie dlat­ego, że uważa nasz język za najpiękniejszy ze wszys­t­kich. Nic z tych rzeczy – gra­maty­ka nie ma sen­su, ortografia ma sens zwier­zowi nie znany, a inter­punkc­ja ma mnóst­wo zasad z których wszys­tkie brzmią jak początek opowieś­ci o mil­ion­ie wyjątków.  Zwierz nie był­by w stanie żyć i funkcjonować w języku w którym nie rozu­mie aluzji, odniesień, tych ele­men­tów z których korzys­tamy w sposób nieuświadomiony. Każdy język ma swo­je „kobi­eto puchu marny” i zwierz nie wyobraża sobie funkcjonowa­nia w świecie gdzie takich rzeczy nie łapie (przy czym dla wszys­t­kich uwa­ga – zwierz jest ze wzglę­du na dys­funkc­je bard­zo opornym uczniem jeśli chodzi o języ­ki). Ten cały kul­tur­owy kon­tekst naszego funkcjonowa­nia – który wyraża się głównie w języku jakim mówimy – jest dla zwierza ważniejszy niż potenc­jalne zarob­ki. Bez niego chy­ba nigdy nie czu­by się zwierz u siebie. Więcej jest pewny, że nie był­by u siebie. Bo choć granice świa­ta zwierza znacze­nie się posz­erzyły od cza­su kiedy poz­nał inne języ­ki, to jed­nak kiedy przy­chodzi do opisu świa­ta, żaden język nie jest dla niego równie dobry co polski.

No właśnie, to kole­j­na rzecz. Kiedy mówimy o czu­ciu się jak  u siebie, to nie chodzi tylko o to, że rozpoz­na­je­my rodza­je drzew i wiemy, że w maju będzie pach­nieć bzem. To też ma znacze­nie ale chodzi przede wszys­tkim o pewien zbiór infor­ma­cji który posi­adamy a nad którym się nie zas­tanaw­iamy. Ja wiem, że nie dla wszys­t­kich to jest istotne, ale wiemy gdzie w naszym kra­ju wydoby­wa się węgiel, jakie są najlep­sze uni­w­er­syte­ty,  co to jest Mal­bork, gdzie jest Wielicz­ka i ile jezior jest w obrę­bie mias­ta Olsz­tyn. Więcej wiemy, ze fes­ti­w­al fil­mowy jest w Gdyni, muzy­ki pop­u­larnej w Opolu a spęd hip­sterów na Open­erze. Wiemy, że na gwiazd­kę są prezen­ty w Wig­ilię a na Wielka­noc tylko w niek­tórych częś­ci­ach Pol­s­ki. Wiemy, że jest week­end majowy i że 15 sierp­nia niespodziewanie wszys­tko jest nieczynne bo to świę­to państ­wowe. Wiemy, że albo Mick­iewicz albo Słowac­ki a jak ktoś chce być fajniejszy od wszys­t­kich to Nor­wid. Wiemy, że hasło Upp­sala odzew Korona. Wiemy że albo Widzew albo ŁKS i że jak jesteś z Mura­nowa to Polo­nia a jak z Żoli­borza to Legia. Wiemy, że Małysz jest mis­trzem ale Stoch ma dwa medale. Któreśmy praw­ie całym nar­o­dem wyskakali. I że nie da się ograć anglików w piłkę nożną chy­ba że Wem­b­ley. Wiemy, że Dirty Danc­ing to tak naprawdę Wiru­ją­cy Seks, i że „Oczko się temu Mis­iu urwało”. Wiemy mnóst­wo rzeczy, które nie przed­staw­ia­ją sobą żad­nej wartoś­ci ale są dla nas abso­lut­nie oczy­wiste. Tworzą tą sym­bol­iczną przestrzeń w której się porusza­my. Co więcej porusza­ją się w niej też otacza­ją­cy nas ludzie. Dzię­ki niej zwierz czu­je się u siebie bo porusza się w niej sprawnie. Tak sprawnie jak nigdy nie będzie się poruszał gdziekol­wiek indziej. Zwłaszcza, że część tej wiedzy jest przy­należ­na do pewnych grup społecznych czy osób z pewnym wyk­sz­tałce­niem.  Prob­lem w tym, że zmieni­a­jąc kraj nie koniecznie trafimy do tej samej grupy społecznej (najczęś­ciej jed­nak nie uda nam się takie gład­kie prze­jś­cie) a to samo wyk­sz­tałce­nie nie gwaran­tu­je tych samych punk­tów odniesienia ( bycie his­to­rykiem wyk­sz­tał­conym w Polsce i np. w Wielkiej Bry­tanii znaczy troszkę co innego).

Wszys­tko co zwierz pisze jest raczej oczy­wiste. Ale nie chodzi jedynie o własne samopoczu­cie i taką chęć przy­należe­nia (choć niekoniecznie do nar­o­du jako takiego, o ile jeszcze w XXI wieku moż­na uży­wać słowa naród bez mil­iona przyp­isów). Chodzi też o coś co zwierz uważa za pewną odpowiedzial­ność. Zwłaszcza w sytu­acji kiedy decyz­je poli­ty­czne niekoniecznie układa­ją się po naszej myśli. Otóż jeśli – podob­nie jak zwierz – zde­cy­du­je­cie że nie ma prze­bacz i zosta­je­cie w tym kra­ju na dobre i na złe ( z wyłącze­niem sytu­acji ekstremal­nych jak woj­na) to jesteś­cie zań odpowiedzial­ni. Przepadło – nie wydostaniecie się z niego tak łat­wo, więc trze­ba chodz­ić na wybo­ry, kry­tykować złe decyz­je, wybier­ać demon­strac­je. Bo inaczej się nie da. Kiedy odet­niemy sobie drogę uciecz­ki (tu wiel­ki cud­zysłów bo zwierz nie uważa emi­gracji z powodów poli­ty­cznych za ucieczkę, bo to sug­erowało­by negaty­wną kono­tację) to nie pozosta­je nic innego jak wal­czyć. Zwłaszcza, że jak zwierz mniema – nie ma takiej odległoś­ci od kra­ju rodzin­nego która spraw­iła­by że oso­ba która wyjechała miała­by zupełnie gdzieś co się w kra­ju dzieje. Bo prze­cież zwyk­le kogoś za sobą zostaw­iamy, zna­jomych przy­jaciół krewnych.

Wielu zna­jomych zwierza z pewną dumą czy pewnoś­ci siebie deklaru­je że wyjazd nie jest dla nich prob­le­mem bo nie czu­ją związku z kra­jem. Zwierz trochę im zaz­droś­ci. To otwiera sporo możli­wość – zarówno pra­cy, jak i samoroz­wo­ju. Daje możli­wość patrzenia na swo­ją kari­erę w per­spek­ty­wie świa­towej. Jed­nak chy­ba nie powin­niśmy zakładać że będzie to uczu­cie powszechne. Być może nasza niechęć za emi­gra­cyjną tęs­knotą za domem bierze się z nad­miernej lek­tu­ry łka­ją­cych za ojczyzną poet­ów (którzy jed­nak łkali w bez­piecznej odległoś­ci od pow­stań). Ale prze­cież nie każdy kto wyjedzie poczu­je się dobrze. I nie ma w tym nic złego. Zwierz podzi­wia tych którzy wyjechali i wró­cili – bo przyz­nanie przed sobą, że wyjazd nie jest dla nas też wyma­ga pewnej odwa­gi. Zwłaszcza, że w wielu środowiskach powrót z emi­gracji uważa się za klęskę. Tym­cza­sem – choć  dla więk­szoś­ci z nas wyjazd oznacza­ł­by lep­sze możli­woś­ci zarobku to nie samym pieniądzem człowiek żyje. Jasne kiedy nie ma się żad­nej pra­cy  i kasy to nie ma się nad czym zas­tanaw­iać, ale nawet w takiej sytu­acji moż­na nie chcieć wyjechać. Nie każde­mu jest to pisane, i jest to jed­na  z tych decyzji do której nikt nie powinien zostać zmuszony.

Zwierz ma śmieszną rodzin­ną trady­cję pole­ga­jącą na tym, że nie wyjeżdżamy. Co chwilę pojaw­ia się jak­iś przeło­mowy moment – taki w którym liczne rodziny paku­ją wal­iz­ki a my – jak na złość trzy­mamy się kra­ju, który nie raz chci­ał nas grzecznie i bard­zo niegrzecznie pożeg­nać. Być może zwierz jest gene­ty­cznie obciążony, przez pokole­nia ludzi którzy musieli wciąż na nowo Pol­skę wybier­ać. Może geny nic tu nie mają i zwierz należy do tego wcale nie tak małego odset­ka ludzi, którzy chcą żyć tam gdzie się urodzili. Zresztą stąd bierze się chy­ba moje najwięk­sze współczu­cie dla uchodźców. Bycie zmus­zonym do wyjecha­nia z rodzin­nego kra­ju – wbrew swo­jej woli, to jest wiel­ka trage­dia. Zwłaszcza wtedy kiedy nie moż­na wró­cić, a znalezie­nie nowego bez­piecznego domu nie jest proste. W obozach dla uchodźców przepy­ty­wani ludzi mówią najczęś­ciej że chcieli­by wró­cić do Syrii. A prze­cież tam są gruzy, i wcale nie jest to obiek­ty­wnie najpiękniejszy kraj na świecie. Ani najbo­gat­szy.  Ale ludzie tak mają, chcą wracać do domu, choć nie ma żad­nego racjon­al­nego powodu.

Zwierz nie robi z siebie żad­nego męczen­ni­ka. Nie jest mu źle z niechę­cią do wyjaz­du. Ale kiedy w kole­jnej dyskusji ktoś mówi „Trze­ba wyjechać”, to zwierz ma wraże­nie, że zbyt pochop­nie rzu­camy tym stwierdze­niem. Co więcej, zbyt częs­to nie chce­my zrozu­mieć tych którzy – nawet wtedy kiedy dzieje się źle, nie mają zami­aru pakować wal­izek. Nikt nie powinien się czuć win­ny że chce zostać w domu, podob­nie jak nikt nie powinien się czuć win­ny, że chce wyjechać. Co więcej, wyjazd – w sytu­acji kiedy wyjeżdżamy ze wzglę­du na poli­tykę, niepoko­ją­co pach­nie wyg­naniem. Albo pogodze­niem się z rzu­canym częs­to przez prawdzi­wych patri­otów zdaniem, że jak się nie podo­ba to spadać. To nie jest tak, że kraj należy do ludzi, którzy najgłośniej deklaru­ją miłość, najbardziej macha­ją flagą i mają godło nar­o­dowe nawet na mydle w łazience. Kraj należy do ludzi którzy chcą w nim mieszkać. Jeszcze się nigdy nie zdarzyło, by byli to ludzie o iden­ty­cznych pooglą­dać i wartoś­ci­ach. Wyjechać bo jed­na ze stron bardziej krzy­czy, to jak zgodz­ić się, że powin­ny nas dzielić nie tylko poglądy i wiz­je świa­ta ale też geografia. Aż stra­ch pomyśleć kto by został. Przy czym zwierz pisze z uprzy­wile­jowanego stanowiska – nawet będąc kobi­etą (uwa­ga ostat­nio rzecz niebez­piecz­na) zwierz ma bez porów­na­nia więk­szy kom­fort niż należąc do mniejs­zoś­ci, czy do innej ignorowanej grupy. Dlat­ego, też zwierz niko­go nie przy­wiązu­je. I wie, że całkiem sporo osób czu­je się z kra­ju nieco wygnanych.

Kil­ka lat temu zwierz był właśnie nad morzem kiedy zdał sobie sprawę że przepadło. Widzi­ał już piękniejsze morza, w których woda była – jak na obrazkach – błęk­it­na i moczył stopy w Oceanie, który był zim­ny (a dzień później na tej samej plaży kogoś pogryzł rekin) a jed­nak nigdzie ale to nigdzie nie było mu tak dobrze swo­jsko i u siebie jak nad naszym burym Bał­tykiem, w którym kąpać się moż­na przez pięt­naś­cie min­ut w sierp­niu i tylko wtedy kiedy nie ma glonów. Przepadło, pomyślał zwierz, zda­jąc sobie sprawę, że jest bez­nadziejnym patri­otą i że chy­ba przyjdzie mu spędz­ić resztę życia w tym bez­nadziejnym kra­ju. Czego bard­zo by chci­ał. I czego trochę się boi.

Ps: Zwierz jest bard­zo ciekawy komen­tarzy bo ma wraże­nie, że choć w jego ser­cu jest mnóst­wo zrozu­mienia niejed­na oso­ba, może w tym wpisie znaleźć atak. Więc zwierz z góry uprzedza. Nie ataku­je niko­go. No może poza tymi którzy chcą kogokol­wiek z tego kra­ju wypraszać.

Ps2: Zwierz chy­ba będzie was reg­u­larnie zabier­ał do świa­ta poza pop­kul­turą bo jed­nak co pewien czas musi coś takiego napisać, a pouc­zono go, że zakładanie osob­ne­go blo­ga przy jego pamię­ci nie ma sensu.