Kiedy żołnierz nie wraca do domu czyli zwierz i nowi weterani

Hej

 Zwierz nawet nie będzie próbował wytłu­maczyć wam jaki­mi ścieżka­mi kroczy jego mózg. Pewne jest nato­mi­ast to, że kroczy ścieżka­mi dzi­wny­mi.  Zwierz musi­ał napisać to zdanie, ponieważ dziś chce się zająć tem­atem właś­ci­wie nis­zowym, choć zdaniem zwierza niesły­chanie ważnym i powraca­ją­cym w amerykańskiej ( choć nie tylko) telewiz­ji tem­atem. Chodzi o Zespół Stre­su Poura­zowego.  Zaburze­nie to choć zapewne równie stare co sama ludzkość, jest pro­fesjon­al­nie i ofic­jal­nie diag­no­zowane dopiero od cza­su wojny w Wiet­namie, kiedy do kra­ju wracali żołnierze, którym teo­re­ty­cznie nic nie było, a prak­ty­cznie zupełnie już się do życia nie nadawali — zjawisko to dość moc­no odbiło się w kinie tamtego okre­su — Tak­sówkarz, Urod­zony 4 lip­ca, Czas Apokalip­sy  czy przede wszys­tkim Łow­ca Jeleni, a także w sum­ie dość poważny pod tym wzglę­dem Ram­bo- to filmy, w mniejszym lub więk­szym stop­niu, odwołu­jące się  do prob­le­mu ludzi, dla których woj­na upor­czy­wie nie chce się skończyć. Nie trze­ba niko­mu mówić, że to świetne filmy w dużym stop­niu wyz­nacza­jące kanon swoich cza­sów.  Kino okaza­ło się świet­nym miejscem do opowiada­nia his­torii ludzi, o których państ­wo trochę zapom­ni­ało, którzy nie mieli w kra­ju czym się chwal­ić, a którym zde­cy­dowanie potrzeb­na była pomoc.  Jed­nocześnie filmy te przy­pom­i­nały, że jed­nak poza szla­chet­nym wymi­arem wojny — pokazy­wanym w odniesie­niu do II wojny świa­towej, ist­nieje jeszcze smut­na praw­da pole­ga­ją­ca na tym, że wysyła się jed­nych ludzi by zabi­jali innych, a potem każe się im wró­cić do nor­mal­nej egzystencji.

Łow­ca Jeleni ustanow­ił pewien kanon spo­jrzenia na oder­wanie ludzi, którzy przeżyli kosz­mar wojny, od możli­woś­ci powro­tu do nor­mal­nego życia

Kon­flik­ty w Iraku i w Afgan­istanie — choć oce­ni­ane chy­ba mniej surowo niż inter­wenc­ja w Wiet­namie spraw­iły, że ponown­ie kine­matografia zde­cy­dowała się inten­sy­wniej niż zwyk­le, zająć kwest­ią stre­su poura­zowego. W odróżnie­niu jed­nak od kwestii Wiet­na­mu, która pojaw­iała się przede wszys­tkim w poważnych fil­mach,  wiel­kich reży­serów, posta­cie żołnierzy cier­pią­cych na zespół stre­su poura­zowego zaczęły się dość częs­to pojaw­iać w seri­alach. Na tyle częs­to, że nie umknęło to uwadze zwierza. Oczy­wiś­cie na pier­wszy plan wysuwa się tu stac­ja ABC — która, znana jest z tego, że ma do amerykańskiej inter­wencji w Iraku sto­sunek nieco bardziej pozy­ty­wny niż resz­ta amerykańs­kich stacji.

ABC zamienia sza­leńst­wo rosyjskiej rulet­ki na nałóg bardziej obłaskaw­iony — narko­manię lub lekomanię

Najwięk­szy wątek w seri­alach ABC dostał Owen Hunt — lekarz wojskowy z Iraku ( warto zauważyć, że bohater jako lekarz nie jest naz­nac­zony styg­matem żołnierza który sam się pchał na wojnę), który po powro­cie z mis­ji cier­pi na bard­zo ostrą odmi­anę PTSD ( skrót od ang­iel­skiej nazwy, z którego będzie korzys­tał zwierz) co objaw­ia się u niego przede wszys­tkim agresją i trud­noś­cią w wyraża­niu uczuć. Hunt jest jed­noz­nacznie pozy­ty­wną postacią — nie ma złych zami­arów, jest po pros­tu chory i potrze­bu­je pomo­cy.  Oczy­wiś­cie w przy­pad­ku Grey’s Anato­my wszys­tko idzie nieco zbyt gład­ko bo bohater po otrzy­ma­niu pomo­cy właś­ci­wie całkowicie zdrowieje i to w bard­zo krótkim cza­sie.  Nie mniej to tylko początek długiej listy strau­maty­zowanych żołnierzy — w wypro­dukowanych przez tą samą stację Bra­ci­ach i Sios­tra­ch jeden z bohaterów wyrusza na wojnę w Afgan­istanie ( wpływ miała jego sios­tra w którą bard­zo uderzyły ata­ki z 11 wrześ­nia — więc ponown­ie mamy tu szla­chet­ną pobud­kę) a kiedy po powro­cie nie może sobie poradz­ić ze stre­sem się­ga po narko­ty­ki — oczy­wiś­cie nim ser­i­al się skończy bohater wyjdzie na prostą — nie mniej ponown­ie — pojaw­ia się bard­zo częsty prob­lem pow­iąza­nia nałogu narko­tykowego z wojen­ną traumą tylko że w prze­ci­wieńst­wie do cza­sów po wiet­nam­s­kich filmów gdzie prowadz­iło to do abso­lut­nego upad­ku ( na równi z alko­holizmem ) tu widać szan­sę na wyzdrowie­nie.  W trzec­im pro­dukowanym przez ABC seri­alu — Army Wifes pojaw­ia się chy­ba naj­ciekawszy wątek — tu stre­su poura­zowego doz­na­je nie żołnierz ale żołnier­ka, jed­nak nie tyle płeć strau­maty­zowanej oso­by odgry­wa znacze­nie co kon­kluz­ja tego wątku. Otóż po początkowych prob­lemach z przyzwycza­je­niem się do życia w wojskowej bazie, kwestii zajś­cia w ciążę i prob­lemach w małżeńst­wie bohater­ka decy­du­je się wró­cić na wojnę, widząc w dzi­ała­ni­ach wojen­nych jedyny prawdzi­wy cel służ­by wojskowej. To ciekawe pode­jś­cie bo zazwyczaj bohaterowie cier­pią­cy na PTSD nie chcą mieć z wojną i wojskiem nic wspól­nego. Ale po raz kole­jny — wyda­je się, że płeć bohater­ki ma wpływ na naszą ocenę jej udzi­ału w wojnie — a przy­na­jm­niej dzi­ała jako okoliczność łagodząca.

 Owen Hunt to jed­na z tych postaci, które są pisane tak aby pol­u­bić żołnierzy — dobry, dziel­ny, uczu­ci­wy — ale cier­pią­cy. Takiego bohat­era nikt nie pyta po co jechał na wojnę.

Oczy­wiś­cie może­cie stwierdz­ić, że zwierz streszcza jedynie poli­tykę ABC w tym zakre­sie — ale prob­lem stre­su poura­zowego pojaw­iał się nawet w seri­alach z zupełnie prze­ci­wnego biegu­na poli­ty­czno-oby­cza­jowego ‑w The L World cier­pi­ała na nań jed­na z bohaterek, która na dodatek musi­ała wal­czyć z nieobec­nym praw­ie w seri­alach ABC kom­plet­nym nie zrozu­mie­niem powodów i chę­ci udzi­ału w wojnie, i głośno wyrażanym przez otacza­jące ją środowisko potępi­e­niem dla samego kon­flik­tu w Iraku. Strau­maty­zowani żołnierze pojaw­iali się też w Crim­i­nal Minds, NCIS, JAG, Praw­ie I Porząd­ku ( Spe­cial Vic­tims Unit) — niekiedy w więk­szych, częś­ciej jed­nak w mniejszych rolach — sta­ją się pode­jrzany­mi, niekiedy niebez­pieczny­mi posta­ci­a­mi, najczęś­ciej cier­pią­cy­mi z powodu braku odpowied­niej pomo­cy. Przesłanie zazwyczaj jest dość jasne — jeśli nie udzieli się pomo­cy osobom powraca­ją­cym z wojny,  mogą nigdy nie wró­cić do siebie, a zżer­a­ją­cy ich stres może doprowadz­ić do tragedii. Tak więc więk­szość naszych bohaterów, wcześniej czy później wylą­du­je na kozetce psy­cholo­ga,  lub też w gorszym przy­pad­ku trafi za kratki.

 Postać niesły­chanie ciekawa w kon­tekś­cie społecznym — nie dość że żołnier­ka to jeszcze lebij­ka która do stre­su poura­zowego musi dorzu­cić kom­plet­ny brak akcep­tacji ze strony bard­zo lib­er­al­nego i anty­wo­jen­nego towarzystwa.

Zwierz pisze o tym bo ma wraże­nie, że oto telewiz­ja próbu­je się zmierzyć z niezwyk­le trud­nym prob­le­mem społecznego odbioru kon­flik­tów w Iraku i Afgan­istanie.  Zwierz pisze telewiz­ja celowo omi­ja­jąc kina — filmy takie jak Hurt Lock­er czy In the val­ley of Elah albo Broth­er łączyło jed­no — mimo pochwał ze strony kry­tyków, i pełnego wyczu­cia pode­jś­cia do kwestii żołnierzy,  którzy wró­cili ( bądź nie wró­cili ) z wojny zupełnie inni niż na nią wyjechali, łączy jeszcze jed­no — praw­ie nikt ich nie obe­jrzał. Amerykańs­ka prasa fil­mowa dość słusznie zauważyła, że smutne filmy o wojnie cieszą się w stanach spada­ją­cym zain­tere­sowaniem — trud­no się dzi­wić — Stany zawsze wolały widzieć swoich żołnierzy zwycięski­mi, poza tym wciąż trwa­jące kon­trow­er­sje wokół samego kon­flik­tu w Iraku i Afgan­istanie,  zapędza­ją wszys­tkie pro­dukc­je do poli­ty­cznego narożni­ka — kry­ty­ka wojny poprzez pokazanie tego co robi z ludź­mi — sta­je się deklaracją w pewnym stop­niu poli­ty­czną. Tym­cza­sem wyda­je się, że ist­nieje dość powszechne przeko­nanie, że prob­lem Stre­su poura­zowego wśród żołnierzy musi zostać przed­staw­iony szer­szej wid­owni — zwłaszcza biorąc pod uwagę, ilość zdi­ag­no­zowanych z nim żołnierzy. Nic więc dzi­wnego, że biorą się za to seri­ale, które wprowadza­jąc tylko jeden wątek czy postać,  mogą przesłać dość prosty przekaz,  jed­nocześnie nie deklaru­jąc się poli­ty­cznie.  Co ciekawe — o ile w fil­mach PTSD jest raczej narzędziem kry­ty­ki wojny, o tyle w seri­alach bard­zo częs­to łączy się z poszanowaniem dla służ­by wojskowej i ceny jaką trze­ba za nią ponieść . Choć nawet w  seri­alach zazwyczaj pojaw­ia się jak­iś wątek równoważą­cy fakt, że do Iraku i Afgan­istanu pojechali ochot­ni­cy. Bo to chy­ba spraw­ia najwięk­szy prob­lem zarówno przed­staw­ie­niu PSTD w kinie jak i w telewiz­ji — po pier­wsze — fakt, że w prze­ci­wieńst­wie do Wiet­na­mu — nie mamy ele­men­tu poboru, a po drugie — że w prze­ci­wieńst­wie do filmów donoszą­cych się do tego prob­le­mu w odniesie­niu do II wojny świa­towej — nie mamy społeczeńst­wa,  które było by w stanie wojny. 

 Bra­cia to świet­ny film — Toby Maguire? gra tu jed­ną ze swoich lep­szych ról — ale zasięg raże­nia nie porówny­wal­nie mniejszy od serialu

Oczy­wiś­cie zwierz nie chce was przekon­ać, że wszys­tkie przed­staw­ienia Stre­su poura­zowego w kul­turze pop­u­larnej mają coś wspól­nego z wojną w Iraku czy Wiet­namie — wyda­je się, że paradok­sal­nie drugim ( i pod pewny­mi wzglę­da­mi dość podob­nym w sposo­bie przed­staw­ia­nia) najbardziej opisanym przez pop­kul­turę momentem w którym pojaw­ili się tacy nie mogą­cy wró­cić żołnierze jest I woj­na świa­towa w Anglii — zwierz bez zas­tanowienia może wymienić kil­ka tytułów filmów w których bohaterowie wraca­ją z wojny nie nada­jąc się do niczego — cho­ci­aż­by Miesiąc na Wsi, dru­gi sezon Dow­ton Abbey czy uję­ta kome­diowo a jed­nak dość smut­na w tym zakre­sie Woj­na Domowa.  Oczy­wiś­cie wszys­tkie filmy krę­cone są po lat­ach gdzie ofi­arom nie da się już pomóc ( co zde­cy­dowanie różni je,  od społecznie aktu­al­nych pro­dukcji,  o Iraku czy Afgan­istanie) ale wiz­ja jest dość podob­na — i dość podob­na jest kon­kluz­ja o koniecznoś­ci szuka­nia pomo­cy. Ale ponown­ie tą najważniejszą różnicą jest fakt, że mamy do czynienia raczej nie z ochot­nika­mi tylko z poborowy­mi, no i z fak­tem, że młodzi Angl­i­cy wyrusza­ją­cy na I wojnę świa­tową,  naprawdę nie wiedzieli na co się piszą. Nie mniej wyda­je się, że to właśnie ten moment , najbardziej wbił się w zbiorową pamięć zachodu,  jako przykład co się dzieje kiedy ludzie wraca­ją z wojny — pod tym wzglę­dem II woj­na świa­towa w Europie o tyle się nie liczy, że dotknęła wszys­t­kich — więc nie pojaw­ia się ten motyw wyjaz­du i powro­tu oso­by , którą zmieniła woj­na, a która musi wró­cić do świa­ta przez nią nietkniętego. Pod tym wzglę­dem traumy jakie prze­chodzą np. bohaterowie polscy mają zupełnie inny wymi­ar bo są przeży­wane na tle przeżyć całego nar­o­du, który wojny doświadczył.

 Miesiąc na wsi to włas­nie takie nieśpieszne spo­jrze­nie na dwóch młodych bohaterów którzy muszą jakoś wró­cić do Anglii z fron­tu. NIc się nie dzieje przez prak­ty­cznie cały film. Zwierz go uwielbia.

Oczy­wiś­cie zwierz nie opisu­je tu całego przed­staw­ienia zaburzenia jakim jest PTSD w pop­kul­turze — prze­cież seri­ale telewiz­yjne i filmy zasied­lone są bohat­era­mi, którzy nie mogą się do koń­ca poz­bier­ać po trau­maty­cznych przeży­ci­ach — prawdę powiedzi­awszy jest ich bez porów­na­nia więcej niż bied­nych opisanych tu żołnierzy. Jedyną różnicą , jest jed­nak kon­tekst w jakim pojaw­ia się stres — bohaterowie,  którzy w seri­alach cier­pią na PTSD zawsze są ofi­ara­mi — strzela do nich sna­jper ( Cas­tle), bije ich niezad­owolony pac­jent ( ER), ktoś urządza strze­lan­inę w szpi­talu ( GA)  — wszyscy oni muszą ułożyć sobie życie na nowo, ale zawsze są ofi­ara­mi bycia w złym miejs­cu w złym cza­sie — żadne z nich nie pchało się tam samo. Pod tym wzglę­dem nieza­leżnie od tego do czego doprowadzi ich PTSD — a część z nich doprowadzi do niebez­piecznych czy bard­zo niepoko­ją­cych zachowań nigdy nie przyjdzie nam do głowy inna reakc­ja niż współczu­cie. Tym­cza­sem żołnierz ochot­nik nie tylko musi się spotkać z brakiem przy­chyl­noś­ci ze strony społeczeńst­wa, ale także może żyć z przeko­naniem, że jego choro­ba jest prze­jawem włas­nej słaboś­ci — ten wątek wprowadz­iło ostat­nio dość odważnie ( choć nie prze­myślanie z punk­tu widzenia fabuły) Glee — gdzie chłopak dowiadu­je się, że jego ojciec żołnierz właśnie nie mogąc się pogodz­ić z taką “porażką” popełnił samobójst­wo jeszcze przed jego urodzeniem. 

 Ciepriącej na PTSD Cristinie Yang nikt niczego nie zarzu­ci. Nie jej wina, że w szpi­talu rozger­ała się strzelanina.

Zwierz zas­tanaw­ia się do jakiego stop­nia mamy do czynienia z prob­le­mem prawdzi­wym — koniecznoś­ci przekaza­nia byłym żołnier­zom, że nie muszą się wsty­dz­ić, czy zmi­any postawy społecznej — do jakiego stop­nia z próbą naświ­etle­nia losu żołnierzy w nieco inny sposób — budzą­cy współczu­cie, na które część z nich chy­ba nie może obec­nie liczyć. Z jed­nej strony — co raz więcej żołnierzy real­nie cier­pi z powodu zaburzeń psy­chicznych wywołanych udzi­ałem w wojnie, z drugiej — niek­tóre amerykańskie orga­ni­za­c­je twierdzą, że dziś leki poda­je się zde­cy­dowanie zbyt dużej licz­bie żołnierzy. Na pewno kul­tura pop­u­lar­na próbu­je sobie poradz­ić jakoś z tym nowym rodza­jem zdrowych weter­anów, po których nic nie widać, a którzy są zde­cy­dowanie ran­ni.  Pytanie jed­nak brz­mi czy stoi za tym real­na tros­ka czy lęk przed nowym Johnem Rambo.

 ?  

Czyż­by atenc­ja fil­mow­ców wynikała z fak­tu, że pamię­ta­ją jak bard­zo nie szukał kłop­tów John Ram­bo i jak wiele zapłaciło społeczeńst­wo za to, że zami­ast mu pomóc poniżyło.

Ps: Zwierz musi wam powiedzieć, że jeśli myśli­cie, że pomysł na ten wpis przyszedł zwier­zowi do głowy z powodu psy­cho­so­maty­cznych bólów nogi na jakie cier­pi John Wat­son w Sher­locku to się myli­cie inspirac­ja była zupełnie inna. Zwierz pisze tak na wszel­ki wypadek by nie było, że zwier­zowi wszys­tko się z Sher­lock­iem kojarzy.?