Na debiutancki film Natalie Portman, Opowieść o miłości i mroku, zwierz wybrał się bez większego entuzjazmu. Niemal wszystkie recenzje od premiery na festiwalu w Toronto były dość chłodne i raczej dalekie od entuzjazmu. Najwyraźniej zwierz ma niższe wymagania niż recenzenci bo wyszedł z kina zadowolony, bo choć film ma pewne niedociągnięcia to jednak jak na reżyserski debiut i trudny materiał wyjściowy (wspomniana Amosa Oza z czasów dzieciństwa) wyszło bardzo dobrze. I z charakterem.
Natalie Portman odegrała przy tworzeniu filmu potrójną rolę. Jest nie tylko reżyserką ale także autorką scenariusza i odtwórczynią roli Fani, matki głównego bohatera. Zwierz musi przyznać, że najbardziej ceni jej rolę jako scenarzystki, która ze wspomnień autora – wyłuskała opowieść bardzo spójną i przemyślaną a jednocześnie – nie taką sztampową jak by się mogło wydawać. Gra tu przede wszystkim zestawienie dwóch wątków – pierwszy to pogłębiająca się depresja matki i próba (po latach) nadania jej sensu. Co pewien czas film przypomina nam, że mamy przecież do czynienia z narracją, którą bohater snuje sam dla siebie, choć mimo najlepszych chęci nie może zmienić zakończenia. Zresztą w ogóle opowiadanie, snucie historii, wiara w ich moc – odgrywa w filmie znaczącą rolę. Opowiada nam Oz, opowiada jego matka, opowieść może uratować przed pobiciem. Tylko nie zawsze da się dopisać dobre zakończenie, choć bardzo by się chciało. Jednak co zwierzowi wydaje się ciekawsze – to ten drugi wątek – rozgrywający się dużo bardziej w tle, miejscami wręcz na granicy historii (doskonałe sceny w których słyszymy fragmenty przekazów radiowych czy dyskusje w autobusach) – tworzenia się państwa Izrael. Przy czym i Oz i reżyserka nie mają tu złudzeń, że to wielkie marzenie które towarzyszyło Żydom przez tyle lat, marzenie o własnym kraju, może być zarówno powodem radości i cierpień.
To film da widza, który wie ile czasu mija pomiędzy radością z nowego Państwa a pierwszym dniem wojny
Co ciekawe jest to jeden z nielicznych filmów (przynajmniej z tych w szerokiej dystrybucji) który pokazuje życie tych Żydów którzy z Europy wyjechali jeszcze przed rozpoczęciem II wojny światowej, zwabieni do Palestyny wizją budowy państwa. Nie oznacza to jednak, że Zagłady zupełnie nie ma – matka Oza, pochodząca z Równem wspomina woje dzieciństwo i życie przed wyjazdem świadoma że tego świata już nie ma, a wszyscy których w tym dawnym życiu znała nie żyją. Zresztą film dobrze pokazuje, te wszystkie wspomnienia, traumy i upokorzenia które bohaterowie przywożą do nowego państwa, jako nadbagaż, którego nie potrafią się pozbyć. Ale – co także należy poczytać za olbrzymią zaletę filmu – nikt nie ma złudzeń, że to wspomnienie własnego prześladowania czegokolwiek nowych obywateli państwa Izrael nauczy. W doskonałej sekwencji ilustrującej pierwszą wojną nowego państwa (reżyserka słusznie wykorzystała zdjęcia archiwalne, które grają tu dużo lepiej niż jakiekolwiek próby rekonstrukcji) słyszymy narrację która dość słusznie przekonuje nas, że złudzeniem jest przekonanie, iż dwa uciskane narody zjednoczą się wobec niesprawiedliwości i że prędzej będą walczyć ze sobą widząc w swoich działaniach kolejne prześladowania. Dobry to fragment pokazujący, że można opowiadać o swoim kraju z wielką miłością i wielkim dystansem.
Choć bohater filmu znajduje wyjaśnienie dla pogarszajaćego się psychicznego stanu swojej matki to jednak wydaje się, ze jest to trochę wyjaśnienie dopisane w takim rozpaczliwym poszukiwaniu logiki i sensu w tym co przydarzyło się wżyciu autora
Nieco bardziej sztampowo wypada na tym tle opowieść rodzinna. Mały Oz to postać dość ciekawa, choć znana nam z kultury. Dziecko inteligentne, wrażliwe, które staje się jednocześnie powiernikiem i obserwatorem swoich rodziców. Ile bohater z tego co dzieje się wokół niego naprawdę rozumie, a ile zostaje dopowiedziane po latach – trudno tu jednoznacznie powiedzieć. W jego uroczej rozmowie z arabską dziewczynką na przyjęciu u znajomych widać, że to jedno z tych dzieci które doskonale powtarza nauczone hasła, choć w pełni chyba nie pojmuje ich konsekwencji. Wychowywany przez matkę do wrażliwości (zarówno przez jej opowieści jak i przez pouczenia jak np. bardzo rozsądne jest to, że czasem lepiej być wrażliwym i empatycznym niż prawdomównym) przez ojca przepytywany z faktów i zasypywany informacjami (skąd my to znamy) czuje się niewątpliwie szczęśliwy. Choć w chwili kiedy w tym świecie zaczyna się dziać gorzej – kiedy rodzice się od siebie oddalają, matka zapada na depresję, nasz Amos odnaleźć się nie umie. Przy czym zarówno edukacja ojca jak i matki pozostaje w nim tak bardzo, że jakby od swoich rodziców nie uciekał, to oni zawsze będą z nim, tuż obok – w sumie determinując jego życie i twórczość.
Największe wątpliwości budzą ilustracje do opowieści matki Amosa. W nich najbardziej widać że mmy do czynienia z reżyserskim debiutem
Film ma bardzo epizodyczną strukturę, często sprawia wrażenie niewielkich historii przypominających nieco przypowieści, które Fania opowiada Amosowi przed snem. Zresztą jeśli zwierz miałby być szczery, to chyba te przypowieści najbardziej pokazują debiutancki charakter filmu – są nieco za bardzo egzaltowane, za dużo w nich prostych i mających wzbudzić emocje zagrań. Gdyby pozostały jedynie w warstwie narracji słownej, bez ilustrujących je obrazów, mogłyby robić dużo większe wrażenie. Nie mniej poza tym film opowiada tą historię niemal bez fabuły bardzo sprawnie. Jak zwierz pisał – bardzo dużo rzeczy dzieje się w tle – w plakatach na ścianach, rozmowach prowadzonych przy Amosie, zasłyszanych fragmentach z radia. Film pod tym względem dobrze oddaje to jak dziecko żyje w świecie w którym rozgrywają się wydarzenia ważne, i toczą się istotne dyskusje, ale jego bezpośrednio nie obejmują. Fakt, że bohater jest dzieckiem daje nam tą bardzo dobrze znaną perspektywę obserwatora, niedostrzeganego czy ignorowanego przez resztę otoczenia. Jest w filmie scena gdzie niezauważony przez plotkujące kobiety Amos bawi się pod stołem przysłuchując się rozmowie zdecydowanie nie kierowanej do uszu dzieci. Nie należy jednak małego Amosa postrzegać jako bohatera zupełnie nieświadomego. Po pierwsze jest on pewną podwójną kreacją (zarówno samego starszego Amosa jak i reżyserki) po drugie – film łapie go w momencie dojrzewania gdzie co raz lepiej rozumie swoje miejsce w życiu rodziców.
Najciekawsze w filmie jest to co dzieje się w tle – dyskusje w autobusch, komunikaty radiowe, tworzenie nowego państa które nie czeka aż bohaterowie poradzą sobie z osobistymi tragediami
Ciekawe film wypada aktorsko. Natalie Portman jako Fania ma teoretycznie najtrudniejsze i najłatwiejsze zadanie aktorskie. Trudne, bo nigdy nie jest łatwo zagrać osobę pogrążającą się w depresji. Łatwo, bo jednak są pewne wypracowane środki aktorskie które podpowiadają zachowania, sceny czy gesty. To przyzwoita rola, choć w sumie chyba ważniejsze od tego jaka Fania na ekranie jest, jest to jak widzi ją syn. Młody aktor obsadzony w tej roli (zwierz jest prawie pewien że nazywa się on Amir Tessler ale nigdzie nie znalazł takiego prostego potwierdzenia że się nie myli) jest fenomenalny. Znaleźć dobrze grającego młodego aktora, który z jednej strony będzie miał w sobie niewinność dziecka, a z drugiej, nie pozwoli nam zapomnieć, że to jest człowiek, który to wszystko spamięta i opisze – nie jest łatwo. Tu udało się bez sentymentalizmu, bez grania „starego malutkiego”, bez nadmiernej ekspresji. Widać jak młody Oz napełnia się traumami, problemami i niespełnionymi marzeniami swoich rodziców, od których uciec nie będzie nigdy umiał. Dobry jest też ojciec Amosa, Arieh, bibliotekarz i naukowiec, który każe synowi rozmyślać nad tym jak łączą się w hebrajskim znaczenia słów. Choć w przeciwieństwie do rozmarzonej matki stąpa twardo po ziemi, to widać, że w tym dość milczącym człowieku też kryje się mnóstwo tęsknot. Zresztą zwierz musi przyznać, że czuje się dość dobrze w przestrzeni tego filmu, bo kolejne wypełnione książkami przestrzenie przypominają zwierzowi przestrzenie jego dzieciństwa. Łącznie z chodzeniem po tatę do biblioteki.
Doskonałe zdjęcia do filmu robił Sławomir Idziak ale zwierza najbardziej urzekła ilość książek we wszystkich pomieszczeniach
Tym co należy uznać za największy sukces filmu Natalie Portman jest fakt, że udało się jej uciec w pewien sposób od polityki. Choć dla wielu osób każda dyskusja o Izraelu jest dyskusją polityczną (wielu krytyków denerwuje się na film który wskazuje, że mnóstwo zarówno Żydowskich jak i Arabskich traum to skutek działania mieszkańców Europy) to jednak film każe nam spojrzeć przede wszystkim na ludzi. I tu dostajemy przede wszystkim historię niespełnionych marzeń i pragnień. Marzeń o własnym państwie, które okazuje się jednak nie być miejscem gdzie każdy Żyd może się czuć bezpiecznie. Marzeń o idealnym nowym człowieku, pionierze, który jest jednocześnie wykształcony i zaradny, który zbuduje nowy kraj nie tracąc przy tym wrażliwości. Marzeń o własnej wielkości i popularności i stworzeniu czegoś ważnego. Wszystkie te marzenia, rozbudzane czy to przez propagandę, czy rodzinę czy stworzone na własne potrzeby, rozbijają się o rzeczywistość. I właściwie nad tym każe się nam zastanawiać film, czy lepiej marzeń nie spełniać, a może w ogóle ich nie mieć, a może pogodzić się z niespełnieniem. Pytania które zostają z widzem jeszcze długo po wyjściu z kina.
Świat bohaterów, to swoista pułapka – uciekli od świata, którego już nie ma, do kraju który miał im zapewnić szczęście. I teraz czują się podwójnie winni ilekroć poczują się nieszczęśliwi.
Debiut reżyserski Natalie Portman wielu widzów porównywało do reżyserskich ambicji Angeliny Jolie, ale zdaniem zwierza to nie jest trafne porównanie. Podczas kiedy Jolie szuka pewnych historii poruszających, ale nieco od niej samej dalekich, Portman sięgnęła po coś bardzo bliskiego. To film po hebrajsku, w wielu miejscach dość hermetyczny dla widza nieobeznanego z historią państwa Izrael (np. scena w której bohaterowie cieszą się niepodległością ma zupełnie inny wydźwięk jeśli wie się ile czasu minęło od tej radości do pierwszego dnia wojny) czy nawet z dyskusjami jakie toczyły się wśród żydów. Kto nigdy nie spotkał się z syjonizmem i wizją państwa i jego nowych mieszkańców może się poczuć nieco zagubiony, kto kojarzy tematykę Żydowską tylko z Zagładą, może być zaskoczony jak niewiele tego tematu jest w filmie. Ale jednocześnie – widać, że sama reżyserka czuje się w tym temacie bardzo swojsko, że nie ma problemu ani z językiem, ani z historią ani w ogóle z tematyką. I to był bardzo dobry wybór, bo dzięki temu dostaliśmy film który swoje niedociągnięcia nadrabia zrozumieniem dla złożoności tematu i umiejętnością wyjścia poza pewien schemat. Jasne to nie jest dzieło wybitne ale świadczy o tym, że mamy do czynienia z debiutem przemyślanym, inteligentnym i odsłaniającym wielką wrażliwość. I każącym bardzo wyczekiwać co Portman nakręci dalej. Bo zdaniem zwierza pojawiła się nam bardzo dobra reżyserka.
Ps: Jakiś czas temu zwierz był jurorem w konkursie Done in 60 Seconds. Twórcy mieli zrobić remake filmu (w zaledwie 60 sekund), zwycięzcy pojechali na rozdanie nagród Empire Awards, bo czasopismo wraz z producentem whisky Jameson są organizatorami konkursu. Zwierz musi powiedzieć, że jest bardzo szczęśliwy, że jury, wybrało… remake Crimson Peak wykonany w niesłychanie kreatywny sposób przez Karolinę Kunysz. Trudno się dziwić, autorce udało się w krótkim filmiku zmieścić wszystko. W tym Toma Hiddlestona. Dodatkowo udało się nagrodzić remake Szeregowca Ryana, Birdmana i najgorszego smoka od czasów Wiedźmina. Bycie jurorem było super doświadczeniem i tylko żal że filmów nie było jeszcze więcej. Może w przyszłym roku?