Kto zabije jednego człowieka, ratuje cały świat czyli Zero Dark Thirty nie jest filmem dla zwierza

?

Hej

Zwierz już dru­gi raz w tym tygod­niu siedząc w kinie miał wraże­nie, że oglą­da film, który nie został nakrę­cony dla niego. I to nie dlat­ego, że zwierz siedzi­ał na Zero Dark Thir­ty, który jest dokładne tym rodza­jem fil­mu , za którym zwierz nie przepa­da (zwierz nie cier­pi tego typu anal­i­ty­cznych filmów wojskowo, szpiegows­kich). Zwierz nie był dobrym odbior­cą fil­mu przede wszys­tkim z racji swo­jego oby­wa­telst­wa, które w żaden sposób nie chci­ało być oby­wa­telst­wem Stanów Zjed­noc­zonych Amery­ki. Może­cie powiedzieć, że gdy­by zwierz był nieco inteligent­niejszy potrafił­by tą słabość przeła­mać, ale  wyda­je się, że cieszą­cy się spoko­jem, nie zna­ją­cy ter­ro­ryz­mu i przepełniony human­i­tarny­mi idea­mi zwierz nigdy się nie przełamie. Bo to co dla kogoś ze Stanów musi nieść olbrzy­mi ładunek emocjon­al­ny, jest dla zwierza jedynie rekon­strukcją telewiz­yjnych wiadomości.

Jak wiado­mo Zero Dark Thir­ty opowia­da o polowa­niu na Bin Lade­na. I co ważne tylko o tym. Dwanaś­cie lat jakie upły­wa­ją od zamachów jede­nastego wrześ­nia do momen­tu zabi­cia najbardziej poszuki­wanego ter­ro­rysty na świecie zosta­je nam pokazane w sposób bard­zo selek­ty­wny. Na ekranie zobaczymy tor­tu­ry, kole­jne zamachy, zobaczymy zmi­any w pri­o­ry­te­cie polowa­nia na Bin Lade­na. Nie zobaczymy dwóch wojen, Guan­tanamo będzie się przewi­jało na trzec­im planie, zaś skan­dal z tor­tu­ra­mi będą nasi bohaterowie wspom­i­nać, jedynie w naw­iąza­niu do tego jak bard­zo utrud­nia im to pracę. Taki wybór zdarzeń jakie widz­imy na ekranie wyda­je się być bard­zo prze­myślany.  Bo dzię­ki takiemu a nie innemu zesta­wowi wydarzeń, wyda­je się nam podob­nie jak zde­ter­mi­nowanej bohater­ce, że świat w pewien sposób staną w miejs­cu. Liczy się tylko zła­panie ter­ro­rysty, co przyniesie spraw­iedli­wość (a może tylko równowagę) i położy wszys­tkiemu kres. Fakt, że nie widz­imy na ekranie tych wszys­t­kich długich tygod­ni, miesię­cy i dni kiedy nic się nie wydarza­ło, kiedy Bin Laden stawał się z wro­ga numer 1 pustym hasłem, niemal dowcipem, o którym wszyscy zapom­i­nali wobec nowych wojen i skan­dali, wrzu­ca nas w pewną nieco jed­nak wykre­owaną rzeczy­wis­tość. Ktokol­wiek zobaczył film może poczuć, że ostat­nie dwanaś­cie lat to ciągłe prz­ery­wane ataka­mi napię­cie. A prze­cież wiemy, że właś­ci­wie po 11 wrześ­nia nawet ata­ki w Lon­dynie nie zro­biły więk­szego wraże­nia. Paradok­sal­nie kole­jne stany pod­wyżs­zonej gotowoś­ci wital­iśmy raczej mach­nię­ciem ręki. Tu też zresztą ujaw­nia się chy­ba naj­moc­niej Europe­js­ka czy Pol­s­ka per­spek­ty­wa zwierza, dla którego zacię­ta wal­ka z ter­ro­ryzmem nigdy nie nabierze wymi­aru oso­bis­tego, czy w jak­iś sposób patriotycznego. 

 Nasza bohater­ka godz­i­na­mi siedzi i oglą­da taśmy z przesłuchań, na których zez­na­nia wydoby­wa się tor­tu­ra­mi. Zwierz powinien jej potem kibi­cow­ać, ale prawdę powiedzi­awszy, fakt że nie widać w niej żad­nej reflek­sji spraw­ia, że zwierz traci do niej całą sympatię.

Z braku tego związku bierze się też abso­lut­na niechęć do bohaterów od cza­su kiedy zaczy­na­ją stosować tor­tu­ry, które każe się nam oglą­dać. Zwierz wie, że tor­tu­ry dzi­ała­ją, że sto­su­je się je by zag­waran­tować zwier­zowi pokój, wol­ność i spraw­iedli­wość. Zwierz wie, że oburza się tylko dlat­ego, że żyje w poko­ju bo kto inny bez jego wiedzy sto­su­je tor­tu­ry by wymęczyć jed­nego człowieka a ura­tować tysiące. Zwierz to wszys­tko wie, ale nadal nie jest w stanie kibi­cow­ać bohaterowi, który kogokol­wiek na ekranie tor­tu­ru­je — zwłaszcza, jeśli jest to film opar­ty na fak­tach. Może to jest hipokryz­ja, ale taki już zwierz jest. Co więcej zwierz wolał­by, żeby nawet jeśli sto­su­je się tor­tu­ry — w imię wyższych celów, to jed­nak by spotkały się ich uży­wanie z jakąś oceną. Autor­ka fil­mu nie daje żad­nej oce­ny — choć zdaniem zwierza z fil­mu raczej wynosi się przeko­nanie, o koniecznoś­ci ich stosowa­nia. Zwłaszcza, że w filmie bard­zo moc­no się pod­kreśla, że ter­ro­rys­tów religi­jnych nie da się przekupić. Jest to tak moc­no pod­kreślane, że zdaniem zwierza moż­na te sug­estie uznać spoko­jnie za uza­sad­nie­nie stosowa­nia tortur.

Film jest tak skon­struowany, że właś­ci­wie poza Mayą nie ma w nim żad­nych więk­szych postaci. Choć pojaw­ia się całkiem sporo znanych twarzy. 

Osobą, która łączy wszys­tkie rozdzi­ały fil­mu (film jest jak książ­ka a kole­jne sek­wenc­je- rozdzi­ały mają tytuły) jest Maya.  Nie wiemy o niej praw­ie nic, została jak twierdzi zwer­bowana do CIA pros­to ze szkoły śred­niej. Nigdy nie zaj­mowała się niczym innym tylko Bin Laden­em. Na ekranie nie poz­na­je­my jej życia pry­wat­nego, ma jed­ną przy­jaciółkę zresztą też pracu­jącą dla CIA. Dziew­czy­na całe życie nie robi nic innego tylko ści­ga kole­jnych ter­ro­rys­tów, którzy mają ją doprowadz­ić do Bin Lade­na. Z początku widać, że ma opory przed oglą­daniem tor­tur­owa­nia człowieka, potem sama zle­ca kole­jne tor­tu­ry. Jest sum­i­en­na, niesły­chanie pra­cowi­ta i ma w sobie więcej pasji niż jakikol­wiek inny pra­cown­ik jej wydzi­ału. Nie wacha się krzy­czeć na swoich przełożonych, którzy nie chcą jej pomóc, wywier­ać nacisków a także, co ważne w odpowied­nim momen­cie przy­pom­nieć wszys­tkim, że to jej zasługą jest poczynie­nie kole­jnego kroku na drodze do zła­pa­nia ter­ro­rysty. Prob­lem pole­ga na tym, że zwierz mimo, iż doce­nia rolę Jes­si­cy Chas­tain (która co praw­da zupełnie się przez dwanaś­cie lat nie zmienia, no może poza fryzurą) to jed­nak ma prob­le­my z tą bohaterką. Widzi­cie zwierz uważa, że stworze­nie takiej postaci to pójś­cie na łatwiz­nę. Kiedy widz­imy kogoś tak zafik­sowanego na spraw­ie to właś­ci­wie nie mamy prob­le­mu z oceną tej oso­by. Maya chce zła­pać Bin Lade­na, dla nas wszys­t­kich. Robi to czego my nie musimy i nawet jeśli mamy opory to tylko dlat­ego, że Maya ich nie ma dając nam moralne pra­wo do kręce­nia nosem na tor­tu­ry. Tylko zwierza naprawdę intere­su­je co dzieje się wtedy kiedy taka Maya ma dzieci, męża, zna­jomych do których przy­chodzi w niedzielę na obi­ad i stara się nie roz­maw­iać o pra­cy.  Zwierz wie, że nie o to w tym filmie chodzi, ale taka w sum­ie jed­nowymi­arowa postać  zwierza nieco nie przekonu­je. A może inaczej — nie daje mu pełnego obrazu tego, jak to jest kiedy się ści­ga ter­ro­rys­tów za dnia i potem próbu­je się zas­nąć w nocy.

 Zwierz wie, że się trochę czepia ale chci­ał­by choć jed­ną scenę kiedy nasza bohater­ka zami­ast ści­gać Bin Lade­na musi zjeść kolację z rodzi­ca­mi. Choć­by po to by dać jakieś pole do reflek­sji jak życie w świecie gdzie ma się tor­tu­ry, ter­ro­rys­tów i ekstrem­istów alienu­je od codzi­en­nej egzystencji.

Przyję­cie takiej per­spek­ty­wy spraw­ia, że właś­ci­wie poza Mayą nie ma w filmie żad­nych innych prawdzi­wych postaci. Jest Jack, który tor­tu­ru­je więźniów by potem spoko­jnie wró­cić do głównej siedz­i­by CIA w Wir­ginii, są kole­jni sze­fowie agen­t­ki (których gra­ją min Mark Strong i James Gan­dolfi­ni przy czym ten ostat­ni gra rzecz jas­na sze­fa wszys­t­kich sze­fów), kole­jni współpra­cown­i­cy, koman­dosi czy tłu­macze — wszyscy mają leci­utko zaz­nac­zone charak­tery, ale znów są to posta­cie bez żad­nego zaplecza, bez żad­nych scen, które mówił­by nam o nich coś więcej poza tym co musimy wiedzieć ze wzglę­du na rekon­strukcję his­torii śledzt­wa.  To trochę przeszkadza, zwłaszcza że jeśli tak jak zwierz mamy wąt­pli­wość czy kibi­cow­ać głównej bohater­ce  (a właś­ci­wie nie tyle czy jej kibi­cow­ać co czy obdarzyć ją sym­pa­tią). Film traci wtedy trochę bohat­era i kole­jne sce­ny oglą­da się bez więk­szego napię­cia — zwłaszcza, że trze­ba stwierdz­ić iż trochę czuć po sce­nar­iuszu że został on napisany przez kogoś kto wie co było dalej. Widać to zwłaszcza w sek­wencji scen w których rozważa się pod­ję­cie dzi­ałań w Pak­istanie. Nasza bohater­ka jest 100% pew­na że w budynku który znalazła jest Bin Laden. My wiemy jak było więc też jesteśmy pewni i waha­nia oraz statysty­ki anal­i­tyków strasznie nas den­er­wu­ją. Ale jeśli weźmiemy pod uwagę, że pewność naszej bohater­ki jest właś­ci­wie w tym momen­cie zde­cy­dowanie na wyrost, to ci którzy nie chcą wysyłać koman­dosów do domu, w którym równie dobrze może mieszkać ktoś zupełnie inny, mają rację. W filmie przeszkadza­ją naszej bohater­ce osiągnąć cel, w rzeczy­wis­toś­ci, zwierz bard­zo się cieszy, że ktoś najpierw ma wąt­pli­woś­ci a potem wysyła koman­dosów, a nie na odwrót.

            Trze­ba tu stwierdz­ić, ze właś­ci­wie film dzieli się na dwie nie równe częś­ci. Pier­wsza to właśnie te poszuki­wa­nia kole­jnych ter­ro­rys­tów prowadzące do odkrycia domu Bin Lade­na. To kino szpiegowskie, które może się podobać albo nie — zapewne będzie się podobać bardziej jeśli człowiek czu­je się z tymi poszuki­wa­ni­a­mi emocjon­al­nie związany. Dru­ga część — zde­cy­dowanie krót­sza, to bard­zo dokład­na rekon­strukc­ja wydarzeń jakie dzi­ały się w nocy ataku na dom Bin Lade­na. Ta dru­ga część też budzi w zwierzu mieszane uczu­cia. Jak słusznie zauważył towarzysz zwierza w kinie, dla amerykanów musi być jakieś kathar­sis w oglą­da­niu chodzą­cych po poko­jach swoich antyter­ro­rys­tów, którzy zabi­ja­ją tego wielkiego złego na którego tyle polowano.  Być może pewnym punk­tem wyjś­cia do reflek­sji jest też dla takiego widza,  abso­lut­nie niespek­taku­lar­na śmierć Bin Lade­na, czy wiado­mość że w domu były też kobi­ety i dzieci, w sum­ie Bogu ducha winne. Jed­nak zwierz przez całą tą scenę męczył się okrut­nie, zas­tanaw­ia­jąc się czy mamy pra­wo, dla włas­nej uciechy odgry­wać sobie jeszcze raz taką dokład­ną rekon­strukcję czy­je­jś śmier­ci. Zwierz wie, że człowiek, którego zabito był zły, zaś same wydarzenia są ważnym dopełnie­niem fil­mu.  Ale ma podob­ne wraże­nia, jak wtedy kiedy telewiz­je pokazy­wały filmik, ze znalezionym gdzieś w jakiejś rurze, pobitym i jadą­cym na ewident­ną śmierć Kaddafim. Nie chodzi o współczu­cie do Bin Lade­na czy Kaddafiego zwierz jest od tego jak naj­dal­szy  — chodzi o nas samych. O to byśmy umieli w sobie ocal­ić to co daje nam moral­ną przewagę. Przeko­nanie, że zabi­jamy bo musimy, bo chce­my zapo­biec jeszcze więk­sze­mu złu, że nie robimy tego z zem­sty, ani dla włas­nej uciechy. Zwłaszcza, że to wydarze­nie niesły­chanie świeże, które właś­ci­wie rekon­stru­u­je­my bardziej z cieka­woś­ci, niż dla przy­pom­nienia tego co się stało, a zdążyło zbled­nąć w naszej pamię­ci.  Przy czym zdaniem zwierza,  cały ten akapit świad­czy właśnie o tym, że wasz bloger jest zde­cy­dowanie Europe­jczykiem, Polakiem i osobą, która nigdy nie żyła w kra­ju akty­wnie wal­czą­cym z ter­ro­ryzmem (tak przy okazji w filmie jest więzie­nie w Gdańsku ale zdaniem zwierza dowodzi to jedynie, że go tam nie było).

            Oczy­wiś­cie film kończy się reflek­sją dość smut­ną, że jak się już złapie tego złego, którego goniło się całe życie to właś­ci­wie to niczego nie zmienia, poza tym że traci się swój cel.  Być może pew­na obo­jęt­ność zwierza wobec tego fak­tu, bierze się stąd, że myśmy w Europie już się dawno nauczyli, że ta jed­na śmierć nigdy nie przynosi takiej satys­fakcji, ani takiego wyrów­na­nia rachunków na jakie się czeka. Kiedy zabito Bin Lade­na, świat był już gdzie indziej i nie trud­no się dzi­wić, że nasza bohater­ka w jed­nej genial­nie zagranej sce­nie, nagle zda­je sobie sprawę, że nie ma dla niej w tym świecie miejs­ca. Z jed­nej strony to znakomi­ta puen­ta fil­mu. Z drugiej — przy­na­jm­niej dla zwierza —  puen­ta niesły­chanie przewidy­wal­na, jeśli nie powiedzieć nat­u­ral­na. Choć może w tych przeży­wa­ją­cych rok temu świę­to radoś­ci amerykanów takie wnios­ki zaskoczą. Śmierć Bin Lade­na nie zmieniła świa­ta, w którym żyje­my. Nadal ist­nieje  ter­ro­ryzm, nadal przepaść między Nami a Nimi (kimkol­wiek my i oni są) jest zupełnie nie do przeskoczenia. Nadal ktoś do kogoś strzela, pod­kła­da bom­by i gdzieś na pewno tor­tu­ru­je się więź­nia z pełnym przeko­naniem, że tak trze­ba. Śmierć jed­nej oso­by, choć­by nie wiado­mo jak ważnej, niczego tu nie zmienia. Jedynie od widza zależy zaś odpowiedź na pytanie ile usprawiedliwia.

 Ostat­nia sek­wenc­ja fil­mu to może kine­matograficznie rzecz znakomi­ta, ale budzi w zwierzu nieco za dużo pytań natu­ry moral­nej. Ale to może być tylko kwes­t­ia zbyt­niej skłon­noś­ci zwierza do zadawa­nia sobie takich pytań (zwierz nie wie skąd to ma).

Ps: Zwierz sam się bez prob­le­mu domyślił co oznacza Zero Dark Thir­ty ale dla tych, którzy będą główkować zwierz tłu­maczy, że akc­ja łapa­nia Bin Lade­na zaczęła się 30 min­ut po północy. 

Ps2: Zwierz uważa, że jeśli Jes­si­ca Chas­tain dostanie Oscara za główną rolę to nie będzie to jakaś wiel­ka niespraw­iedli­wość. Jed­nocześnie bard­zo by nie chci­ał by ten film dostał nagrodę dla najlep­szego fil­mu roku. Zde­cy­dowanie woli kino w innym, mniej pub­l­i­cysty­cznym i mniej budzą­cym moralne opory wyda­niu. No ale to zwierz.

Ps3: Ku zaskocze­niu zwierza w filmie jest John Bor­row­man! Ma dokład­nie dwie lin­ij­ki, ale zwierz jed­nak odrobinę pis­nął kiedy zobaczył go na ekranie.