Przypadek? Nie sądzę czyli o symbolach, znakach, krawatach i widzach

Hej

Zwierz wie, że ten week­end niesie dla nas wszys­t­kich wydarzenia ważne i mniej ważne. No dobra, kogo zwierz oszuku­je. Jutro jest pre­miera ostat­niego odcin­ka 3 sezonu Sher­loc­ka, co oznacza, że nasza tym­cza­sowa bań­ka wspani­ałoś­ci i szczęś­cia pole­ga­ją­ca na tym, że nasz zawsze mają­cy prz­er­wę w nadawa­niu ser­i­al, chwilowo jest na wiz­ji, zaraz pęknie. Zwierz zda­je sobie sprawę, że trze­ba z tego nas­tro­ju świę­ta (ciekawe czy kiedyś ogłoszą sezon Sher­loc­ka okre­sem świątecznym i zaczną dawać wolne w pra­cy wszys­tkim poza pra­cown­ika­mi elek­trowni) sko­rzys­tać. Jed­nak to nie będzie wpis o Sher­locku, choć Sher­lock i jego fan­dom odgry­wać to będą dużą rolę (nawet mogą się pojaw­ić pewne wiz­ualne spoil­ery), podob­nie jak fan­dom Dok­to­ra i prawdę powiedzi­awszy każdy ist­nieją­cy fan­dom. Przy czym z czys­tego lenist­wa zwierz będzie przy­woły­wał niewiele przykładów (raz na jak­iś czas moż­na sobie poz­wolić na nieco miej przykładów, nie?) Zwierz chci­ał­by się, bowiem dziś zas­tanow­ić nad tym, co w seri­alach jest a czego nie ma. I nad tym jak bard­zo nie umiemy już oglą­dać filmów. Przy­na­jm­niej nie tak jak się tego po nas spodziewa­ją twór­cy. Ogól­nie będzie o tym jak wiele się zmienia i jak rzad­ko zda­je­my sobie z tego sprawę. No po takim wstępie musi­cie być zaintrygowani.

  Zwierza zain­spirowała do napisa­nia tego wpisu sprawa obrącz­ki na pal­cu seri­alowego Mycrof­ta. A właś­ci­wie tego jakie znacze­nie się jej przyp­isu­je. Zwierz nie będzie się nad tym roz­wodz­ił we wpisie ale chy­ba dość jasne jest po jego lek­turze jaka jest teo­ria zwierza.

Zaczni­jmy jed­nak od tego, że zwierz nieco was uspokoi. Wcale nie ma zami­aru pisać o tym, że John­lock jest wyłącznie tworem wyobraźni fan­girl i że wszelkie teorie doty­czącego tego, co nasi bohaterowie mieli na myśli mówiąc to, co mówią w seri­alu są błędne. Zwierz nie ma nawet przez sekund­kę zami­aru zatrzymy­wać się na sce­nar­iuszu. Jak wiado­mo wid­zowie od zawsze dopowiadali sobie to, czego na ekranie nie było. Więcej zan­im w ogóle spo­jrzeli na jak­iś ekran czy­tali po swo­je­mu książkowe dialo­gi, niekiedy zupełnie sprzeczanie z intenc­ja­mi twór­ców (opisy zresztą też czy­tał każdy jak chci­ał). His­to­ria lit­er­atu­ry peł­na jest prze­cież bohaterów, których twór­cy pisali tak by czytel­nik ich znien­aw­idz­ił, a sami czytel­ni­cy stawali po ich stron­ie (dla przykładu moż­na wymienić Annę Karen­inę czy Sagę Rodu Forsythów). Zwierz doskonale zda­je sobie sprawę, że do wszys­tkiego, co się napiszę czytel­nik czy widz doda­je drugie tyle we włas­nej głowie. To nie ule­ga wąt­pli­woś­ci i może­cie sobie we włas­nych głowach dodawać wszys­tko, co wam się tylko zamarzy, (choć nie złość­cie się na sce­narzys­tów i pis­arzy, kiedy nie speł­ni­a­ją waszej wiz­ji tylko włas­ną). Prawdę powiedzi­awszy na tym między inny­mi pole­ga włas­ność dodana obcow­a­nia z kul­turą – do tego, co ofer­u­je nam pis­arz czy reżyser doda­je­my własne doświad­czenia i wrażli­wość i tak potem okazu­je się, że widzieliśmy zupełnie inny film niż nasi zna­jo­mi. Zwierz nie ma też zami­aru anal­i­zować chore­ografii scen – tu decyz­je zależą od aktorów i choć zwierz może się zgodz­ić, że niekiedy wid­zowie za wiele doda­ją znaczeń do tonu gło­su czy spo­jrzeń to tak naprawdę, jedynie aktor wie na pewno co chci­ał powiedzieć a i on też nie jest jedynym źródłem infor­ma­cji o inter­pre­tacji sce­ny (trochę jak nigdy nie należy pytać poe­ty co miał na myśli w wier­szu bo nawet poeta może napisać przez przy­padek wier­sz o czymś więcej niż się spodziewał).

Zwierz nie wyłoży całej swo­jej sprawy w ilus­trac­jach bo nie ma cza­su by tak dokład­nie ich szukać. Ale np. nie trud­no zadać sobie w przy­pad­ku BBC pytanie czy budynek w którym mieszka­ją i Clara i Rose to zamier­zony trop umieszc­zony przez twór­ców czy dowód że BBC ma naprawdę niewiele miejsc w których może krę­cić serial.

To, o czym dziś zwierz ma zami­ar napisać doty­czy kwestii tech­nicznych. Widzi­cie mamy tu do czynienia ze zjawiskiem, na które twór­cy nie są do koń­ca przy­go­towani. Jak wszyscy wiedzą po świecie Inter­ne­tu chodzi dow­cip, że BBC ma tylko 12 aktorów, 6 rek­wiz­ytów i trzy miejs­ca, w których krę­ci odcin­ki kole­jnych seri­ali. Uważni wid­zowie prześ­ci­ga­ją się we wskazy­wa­niu, tych samych miejsc, w których toczy się akc­ja różnych seri­ali, sukienek, w których chodzą bohater­ki różnych filmów czy rek­wiz­ytów, które pojaw­ia­ją się nawet w jed­nym seri­alu, ale w różnych miejs­cach. Teo­re­ty­cznie nie ma w tym nic złego. Każdy uważny widz uwiel­bia takie cieka­wost­ki. Prob­lem zaczy­na się wtedy, kiedy do takich pojaw­ia­ją­cych się w tle ele­men­tów zaczy­namy dopisy­wać inter­pre­tację. I nie chodzi tu o takie fanowskie zabawy jak stwierdze­nie, że w TARDIS jest taki sam para­sol jak nosi Mycrof Holmes, (co jest prze­cież abso­lut­nie jasne, bo nikt nie może dbać o bez­pieczeńst­wo Wielkiej Bry­tanii bez współpra­cy z Dok­torem), ale o aut­en­ty­czne uznanie, ze wszys­tko, co widz­imy na ekranie ma znacze­nie. Widać to zwłaszcza w przy­pad­ku sza­lonego fan­do­mu Sher­loc­ka, który anal­izu­je każdy krawat, każde ustaw­ie­nie mebli a nawet kolory światła w klu­bie, w którym baw­ią się bohaterowie (zwierz widzi­ał inter­pre­tację wskazu­jącą, że kolory dobrane są tak by wskazy­wać na ori­en­tację sek­su­al­ną bohaterów). Bo o ile oczy­wiś­cie twór­cy wiele pod­powiedzi podrzu­ca­ją to nie znaczy, że umieszcza­ją je we właś­ci­wie każdym kadrze.

Zwierz jest zda­nia że sym­bol­iczny szczegół w tle, który jest tam umieszc­zony celowo, nie jest trud­ny do zauważe­nia. Jak fig­ur­ka jele­nia w gabinecie Han­ni­bala, która rzu­ca się wid­zowi w oczy od pier­wszego odcinka.

Zwierz nie chce się wdawać w szczegółowe dyskus­je czy takie domysły mają sens. Bardziej fas­cynu­je go jak bard­zo prze­sunęła się grani­ca tego, co w filmie uzna­je­my za intencjon­alne. Kiedyś uznawal­iśmy, że jeśli wyraźnie nieza­mężny bohater ma na pal­cu obrączkę — zapewne aktor zapom­ni­ał jej zdjąć przed kręce­niem fil­mu (nawet nie wiecie jak częs­to się to zdarza). Jeśli w filmie nagle pojaw­iała się niespójność (czy wiecie, że prak­ty­cznie nie ma pro­dukcji fil­mowych, które był­by bezbłędne?) zwalal­iśmy to na luki w pro­dukcji, poś­piech, niezbyt dobrego speca od tzw. con­ti­nu­ity. Ale z cza­sem nasze pode­jś­cie się zmieniło. Wszys­tko, co pojaw­ia się na ekranie nabiera znaczenia. Próg inten­cyjnoś­ci prze­sunął się niemal do granic absur­du. Przy czym nie oznacza to, że zawsze widzi się myli szuka­jąc w tle wskazówek odnośnie sytu­acji bohaterów, ale wyda­je się, że zupełnie zapom­nieliśmy, że pewne rzeczy są w fil­mach, ale nic nie znaczą. Ktoś ma czer­woną sukienkę, bo ten kolor najlepiej wypadł przed kamerą, a uję­cie jest w zim­nej tonacji, bo tak się reży­serowi kom­ponowało, nie mówiąc już o tych firankach, które naprawdę nie zwias­tu­ją śmier­ci. Przy czym to jest pewien sposób myśle­nia o pro­dukc­jach fil­mowych i telewiz­yjnych, który strasznie łat­wo podła­pać (jest kuszą­cy) i niezwyk­le trud­no porzu­cić (ciekaw­iej jest, kiedy w poko­ju wiszą morder­cze firanki).

Nikt nie krę­ci seri­alu z myślą o ludzi­ach, którzy zatrzy­ma­ją stop klatkę i dokon­a­ją porów­na­nia czy bohaterowie noszą ten sam krawat.  A nawet jeśli noszą — nie sposób powiedzieć czy to kwes­t­ia zamier­zona i sym­bol­icz­na czy ogranic­zony budżet na kostiumy.

Pytanie skąd się to bierze? Niech fan­dom Sher­loc­ka usiądzie na chwilę, bo wszyscy wiemy, że jest przy­pad­kiem bez­nadziejnym, które­mu po pros­tu dostar­c­zono tak mało mate­ri­ału, że musi­ał coś ze sobą zro­bić przez te dwa lata czeka­nia. Zwierz nigdy nie zapom­ni jak po pier­wszym sezonie znalazł długą inter­pre­tację niewielkiej zmi­any koloru basenu (pamięta­cie jak to był nasz najwięk­szy prob­lem?). Im po pros­tu niegroźnie odbiło. Zajmi­jmy się pozostały­mi przy­pad­ka­mi. Wyda­je się, bowiem, że tak naprawdę przy­wiązanie do szczegółu i przeko­nanie, że właś­ci­wie zawsze odgry­wa on istot­ną rolę bierze się ze zmi­any sposobu oglą­da­nia filmów i seri­ali. Zwłaszcza seri­ali. Widzi­cie kiedyś człowiek widzi­ał odcinek seri­alu. Potem była powtór­ka. Potem seri­ale zaczęły wychodz­ić na DVD (wcześniej na kase­tach, ale nie kupowało się ich wtedy jeszcze tak hur­towo jak się to czyni dziś). Obec­nie może­cie obe­jrzeć ten sam odcinek kilka­naś­cie razy w ciągu kilku dni — co robi naprawdę wielu fanów. Nie trze­ba nawet czekać, bo nie ukry­wa­jmy — w Internecie jest wszys­tko. Co to oznacza? W pewnym momen­cie zaczy­namy dostrze­gać rzeczy, których wcześniej byśmy nie widzieli. Te wszys­tkie pow­tarza­jące się ele­men­ty, podob­ne meble, uję­cia, które wyda­ją się tak strasznie istotne. Prob­lem pole­ga na tym, że zakładamy, iż film jest robiony z myślą o takim sposo­bie oglą­da­nia. Tym­cza­sem wyda­je się, że fil­mow­cy, choć oczy­wiś­cie są zach­wyceni, kiedy ich pro­dukc­je oglą­da się wiele razy tak naprawdę robią filmy i odcin­ki na mniej więcej trzy oglą­da­nia. To znaczy na to pier­wsze, kiedy prze­j­mu­je­my się akcją, drugie, kiedy opad­ną emoc­je i trze­cie, kiedy przyglą­damy się szczegółom. Na pięt­naste, kiedy porównu­je­my kolor spod­ni bohat­era z tym, jakie nosił dwa sezony temu już nie są gotowi. Nie sugeru­je tutaj, zwierz, że część twór­ców nie wrzu­ca nam spec­jal­nie znaków doty­czą­cych tego, co zdarzy się w przyszłoś­ci czy też nie upraw­ia czys­tego fan seriv­ice odwołu­jąc się do tego, co było wcześniej. Twór­cy uczą się, że wid­zowie sta­ją się, co raz bardziej uważni. Ale nikt, nawet najbardziej czuły na sug­estie widzów twór­ca nie jest w stanie uczynić wszys­tkiego w swoim seri­alu znaczą­cym. Nawet tam gdzie wyda­je się, że mamy więcej niż kil­ka istot­nych szczegółów w tle (doskon­ałym przykła­dem jest Han­ni­bal) nie zna­jdziemy sytu­acji gdzie wszys­tko coś znaczy. Choć­by, dlat­ego, że taki zabieg jest nie tylko trud­ny, ale po pewnym cza­sie sta­je się nud­ny i przewidy­wal­ny. Poza tym tak naprawdę nie wszys­tkie decyz­je doty­czącego tego, co się pojaw­ia na ekranie pode­j­mu­je reżyser. Wys­trój wnętrz, stro­je, biżu­te­ria — nie wszys­tko zależy od jed­nego twór­cy — co cza­sem umy­ka niek­tórym głęboko anal­izu­ją­cym seri­ale czy filmy fanom.

FAn­domy (nie tylko Sher­loc­ka) przyjęły, że to co widzą rzad­ko jest dziełem przy­pad­ku ( What do we say about coin­ci­dences?), tym­cza­sem praw­da jest taka, że przy­padek rządzi planem fil­mowym częś­ciej niż się nam wydaje

Choć spostrzeże­nia zwierza mogą wydawać się banalne, ważne jest by uświadomić sobie jak bard­zo dostęp­ność filmów zmienia nasz sposób ich oglą­da­nia. A właś­ci­wie nie tylko dostęp­ność. Możli­wość robi­enia screen­capów, gifowa­nia, zestaw­ia­nia ze sobą scen. Dziś dostęp­ne każde­mu wid­zowi, wcześniej właś­ci­wie zarez­er­wowane tylko dla nielicznych. Oznacza to, że patrzymy na filmy tak jak jeszcze nigdy dotąd. Dostrzegamy to, o czym inaczej byśmy zapom­nieli. Kiedy powtór­ka trafia do telewiz­ji my już jesteśmy po czterech seansach, po pół roku może­my przyjrzeć się niemal każde­mu kadrowi pro­dukcji. Zwierz nie widzi sposobu by twór­cy kiedykol­wiek mogli przyjąć taką per­spek­ty­wę widza za obow­iązu­jącą. Wręcz prze­ci­wnie zwierz ma wraże­nie, że takich filmów, w których rzeczy­wiś­cie wiz­ja twór­cy zbie­gała­by się całkowicie z wiz­ją odbior­cy nigdy nie było i nie będzie.  Co nie zmienia fak­tu, że zwłaszcza w telewiz­ji ta świado­mość, że widz jest już do odcin­ka inaczej nastaw­iony może przynieść zmi­any. Zwierz nie jest jeszcze pewien, jakie, ale sko­ro zmienia się widz, musi się też zmieni­ać pode­jś­cie twór­ców. Choć oczy­wiś­cie chy­ba nie ma mowy o całkowitej zgod­noś­ci — zawsze jest, bowiem pole do interpretacji.

Pytanie do jakiego stop­nia twór­cy chcą byśmy mieli określone sko­jarzenia, a do jakiego pode­j­mu­ją decyz­je pro­duk­cyjne patrząc na zupełnie czyn­ni­ki — zawsze będzie nur­tować widza. ( tweet naw­iązu­je do fak­tu, że w pier­wszym odcinku trze­ciego sezonu Sher­lock stoi dokład­nie w tym samym miejs­cu na tym samym dachu co James Bond w Skyfall)

Naj­ciekawsze jest to, że ten sposób oglą­da­nia filmów i seri­ali pojaw­ił się właś­ci­wie nat­u­ral­nie, ale zwierz jeszcze nie spotkał się z żad­ną anal­izą zjawiska. Rzeczy­wiś­cie sporo pisze­my o tym, że dostęp­ność do pro­gramów jest, co raz więk­sza i że nie trze­ba czekać lata­mi aż one się pojaw­ią. Ale nikt nie mówi (przy­na­jm­niej tam gdzie zwierz spoglą­dał), że nie chodzi jedynie o szy­bkość oglą­da­nia, ale o ilość i jakoś tego oglą­da­nia.  Zwierz jest strasznie ciekawy ile śred­nio fan (zwierz uważa, że więk­szość jego uwag odnosi się przede wszys­tkim do fanów, choć nie koniecznie do super fanów) oglą­da odcinek swo­jego ulu­bionego seri­alu.  I jaki to ma wpływ na jego postrze­ganie, czy przy­pad­kiem nie jest tak, że rzewne wspom­nienia budzą te odcin­ki, które widzi­ało się dokład­nie tyle razy ile założyli twór­cy. Przy czym to o tyle ciekawe, że dziś oglą­danie jed­nego odcin­ka po kil­ka razy sta­je się, co raz powszech­niejsze i nie jest już wyz­nacznikiem bycia sza­lonym fanem w typ­ie wiel­bi­ciela Star Tre­ka siedzącego w piwni­cy. Zwierz mógł­by nawet zro­bić takie małe badanie. Jak­by nie był kosz­marnie leni­wy i zaję­ty dziesiątka­mi innych rzeczy. W każdym razie pod­sumowu­jąc ten nie do koń­ca skład­ny wywód. BBC ma 12 aktorów, 6 rek­wiz­ytów i 3 lokaliza­c­je i za cholerę nie da się powiedzieć, kiedy robią spec­jalne naw­iąza­nia a kiedy zupełnie przy­pad­kowo korzys­ta­ją jeszcze raz z tego c już widzieliśmy wcześniej.

Ps: Zwierz zde­cy­dował — w obliczu kończącego się Sher­loc­ka i nad­chodzącego (acz powoli) Han­ni­bala obe­jrzeć jeszcze raz całe Push­ing Daisies i napisać o nich wpis, nigdy tego porząd­nie nie zro­bił a ter­az aż cieszy się na samą myśl.

Ps2: Zwierz wraca­jąc wczo­raj do domu znalazł w skrzynce dwie pacz­ki. Jed­na to prezent, jaki kupił swej sza­cownej matce na świę­ta 15.11 (Na całe szczęś­cie kupił prezent zapa­sowy), dru­ga to zapakowana w szary papi­er pacz­ka bez adresu. Zwierz otworzył ją powoli i niepewnie. W środ­ku zna­j­dowała się pły­ta DVD z filmem Bejbi Blues. Jak się okazu­je brat zwierza nie żar­tował, kiedy stwierdz­ił, że zamieni jego życie w koszmar.