Człowiek w drugim rzędzie czyli “Rustin”

W całym zalewie Net­flixowych nowoś­ci, łat­wo prze­gapić film taki jak „Rustin”. W Polsce nie ma wokół niego zbyt dużego szu­mu. Trud­no się dzi­wić, ostate­cznie dla wielu Polaków pozosta­je on dzi­ałaczem zupełnie anon­i­mowym. Tym­cza­sem Bayard Rustin, dzi­ałacz na rzecz praw oby­wa­tel­s­kich i orga­ni­za­tor wielkiego marszu na Waszyn­g­ton, to doskon­ały przykład, że opowieś­ci o ludzi­ach dzi­ała­ją­cych na drugim planie bywa­ją niekiedy równie fas­cynu­jące to te o najbardziej znanych jednostkach.

Rusti­na poz­na­je­my, już jako zasłużonego dzi­ałacza na rzecz praw czarnych w Stanach. To postać niezwyk­le bar­w­na. Jest pewny siebie, przeko­nany o koniecznoś­ci rozwi­ja­nia ruchu oporu bez prze­mo­cy, dostrze­ga­ją­cy niezwykły potenc­jał jaki ma Mar­tin Luther King. Szy­bko jed­nak okazu­je się, że jego bezkom­pro­misowa postawa, wcale nie gwaran­tu­je mu przy­chyl­noś­ci innych dzi­ałaczy. Wręcz prze­ci­wnie – Rustin jest do pewnego stop­nia ciężarem, zwłaszcza, że infor­ma­c­je o tym, że jest gejem sta­ją się pub­liczne. Zaczy­na­ją się groź­by, że jest dzi­ałacz się nie wyco­fa to pójdą w świat plot­ki o tym, że z Mar­tinem Lutherem Kingiem łączy go coś więcej niż współpra­ca. Bayard ma więc do wyboru tylko się wyco­fać dla dobra sprawy.

Rustin. Col­man Domin­go as Bayard Rustin. Cr. David Lee/Netflix © 2023

Ten pier­wszy akt his­torii doskonale pokazu­je z jak niejed­noz­naczną biografią mamy do czynienia. Rustin jest bowiem pod­wójnie wyk­luc­zony – z jed­nej strony ze wzglę­du na swój kolor skóry, z drugiej ze wzglę­du na ori­en­tację. Jed­nocześnie jego oso­biste przeko­na­nia – zwłaszcza pacy­fisty­cz­na postawa (był z rodziny kwakrów) zna­j­du­je coraz mniej pok­lasku. Wobec ros­ną­cych starć między młody­mi ludź­mi a policją, nawoły­wanie do biernego oporu czy dzi­ała­nia podob­ne do tych, które stosował Ghan­di nie pada­ją na bard­zo podat­ny grunt, zwłaszcza wśród bojowo nastaw­ionej młodzieży. Widać też, że samo środowisko wal­ki o prawa oby­wa­tel­skie nie jest wewnętrznie spójne. Ci, którym udało się już coś osiągnąć – zaz­drośnie strzegą swoich stanowisk i pozy­cji. Widać, że per­spek­ty­wa wal­ki o prawa oby­wa­tel­skie inaczej wyglą­da w reali­ach półno­cy i połud­nia stanów. Do tego dochodzi poli­ty­ka, oso­biste ambic­je, sym­pa­tie i antypatie.

Choć film prowadzi nas do tri­um­fal­nego marszu na Waszyn­g­ton, to naj­ciekawszy jest właśnie w pokazy­wa­niu tej wewnętrznej dynami­ki dzi­ałań społecznych. Przyglą­da­jąc się najróżniejszym frakcjom, różni­com w poglą­dach i wza­jem­nym niezrozu­mie­niu, pomyślałam, że to jed­na z lep­szych anal­iz wewnętrznego dzi­ała­nia ruchu społecznego jaką widzi­ałam od daw­na. Zwłaszcza, te sce­ny, w których spo­tyka­ją się biali i czarni dzi­ała­ją­cy na rzecz praw oby­wa­tel­s­kich i pojaw­ia się pytanie – czy rzeczy­wiś­cie łączy ich tak wiele. Bo jed­nak w ostate­cznym rozra­chunku nawet najlep­sze chę­ci nie są w stanie zbliżyć dwóch bard­zo różnych per­spek­tyw i doświad­czeń życia w społeczeńst­wie. W jed­nej świet­nej sce­nie Rustin, rozwś­ciec­zony kole­jny­mi zamieszka­mi, roz­maw­ia ze swoim białym współpra­cown­ikiem, który choć też zden­er­wowany nie jest w stanie zrozu­mieć skali gniewu i poruszenia naszego bohatera.

Rustin. Col­man Domin­go as Bayard Rustin. Cr. Par­rish Lewis/Netflix © 2023

Intrygu­jące jest też oglą­danie dynami­ki pewnego pod­wójnego wyk­luczenia. Rustin czego by nie zro­bił – jest nie tylko czarny, ale jest też homosek­su­al­istą. To pod­wójne wyk­lucze­nie jest tu w filmie pokazane ciekaw­ie. Rustin nigdy nie może być pewien popar­cia ludzi, z który­mi pracu­je – bo jego ori­en­tac­ja może zadzi­ałać na nieko­rzyść całego ruchu. Jed­nocześnie – to spo­jrze­nie zupełnie spoza trady­cyjnych struk­tur, zda­je się dawać mu siłę by widzieć potenc­jał do zmi­any, współpra­cy, do nieprzyj­mowa­nia pewnych rzeczy za oczy­wiste. Z resztą Rustin wyda­je się trochę człowiekiem, który nie ma wyjś­cia – musi zmienić świat na lep­sze bo ten, który go otacza naprawdę nie ma dla niego miejs­ca. A nawet gdy dzi­ała — wie, że musi stać w drugim rzędzie. Ludzie tacy jak on jeśli chcą zmienić rzeczy­wis­tość częs­to muszą to zro­bić cud­zy­mi ręka­mi. Rustin wie, że jego rola to przy­go­tować przestrzeń, w której zak­wit­nie kto inny.

Nie był­by pewnie Rustin jako film tak wcią­ga­ją­cy, gdy­by nie opier­ał się o bard­zo teatral­ną struk­turę. To jest jeden z tych filmów, w których najważniejsze są roz­mowy, momen­ty kon­frontacji, przed­staw­ia­nia swoich racji, pozy­cji, idei. Tam, gdzie film próbu­je w jak­iś sposób dotknąć kwestii emocjon­al­nych – zwłaszcza funkcjonowa­nia Rusti­na jako nie ukry­wa­jącego się przed środowiskiem geja – bywa nieco melo­dra­maty­cznie. Jed­nocześnie – to jest niezwyk­le oży­w­cze widzieć bohat­era, który zma­ga się ze światem i środowiskiem, ale nie z samym sobą. To nie jest ktoś kto się ukry­wa, pil­nu­je, czy nie będzie fil­trował, jeśli ma ochotę. Z resztą sam Rustin stał się pod koniec życia także dzi­ałaczem na rzecz praw mniejs­zoś­ci – jed­nym z tych którzy jako pier­wsi dostrze­gali podobieńst­wa pomiędzy dzi­ałaniem na rzecz osób LGBTQ a ruchem na rzecz praw oby­wa­tel­s­kich. Z resztą im więcej czy­tałam o jego zaan­gażowa­niu w łącze­niu kwestii praw pra­cown­iczych i eko­nom­icznych z prawa­mi oby­wa­tel­ski­mi tym ciekawszym człowiekiem mi się wydawał.

Rustin. (L to R) Audra McDon­ald as Ella Bak­er and Col­man Domin­go as Bayard Rustin in Rustin. Cr. David Lee/Netflix © 2023

Film trzy­ma się tak naprawdę na jed­nej roli i jest to rola znakomi­ta. Col­man Domin­go jest mag­ne­ty­czny jako Rustin. Jest w nim odpowied­nia dawka wrażli­woś­ci, pewnoś­ci siebie i non­sza­lancji. Nie zdzi­wiłabym się, gdy­by w tym sezonie nagród tą rolę dostrzeżono, co więcej – gdy­by Domin­go został nagrod­zony jakąś stat­uetką wale bym nie płakała. To rola wyma­ga­ją­ca od akto­ra, by stworzył postać, o której chce­my wiedzieć coraz więcej, która jest fas­cynu­ją­ca a jed­nocześnie – żebyśmy zrozu­mieli, dlaczego na zdję­ciu będzie na drugim a nie na pier­wszym planie. To wszys­tko w fil­mowe dosta­je­my a samemu oglą­da­niu Domin­go w tej roli towarzyszy taka miła satys­fakc­ja, która pojaw­ia się, ilekroć wiemy, że aktor naprawdę dobrze wykonu­je swo­je zadanie. Nawet jeśli niekiedy pro­dukc­ja ser­wu­je nam sce­ny, trochę zbyt schematy­cznie „biopi­cowe” to Domin­go dowozi to z jakąś nat­u­ral­noś­cią i świeżoś­cią, która nieco osłabia ich odrobinę kic­zowaty charak­ter. Nie jestem się w stanie tej roli nachwalić.

Na koniec muszę powiedzieć, że ten film dał mi mnóst­wo do myśle­nia w kon­tekś­cie współczes­nych ruchów społecznych i tego jak o nim opowiadamy. Mam wraże­nie, że wszyscy jakoś podświadomie szukamy ludzi takich jak Mar­tin Luther King – swoistych mes­jaszy nowych idei. Tym­cza­sem – bez takich ludzi jak Rustin – sto­ją­cych w boku, orga­nizu­ją­cych, zda­ją­cych sobie sprawę, że to nie za ich słowa­mi pójdą ludzie – potrze­bu­je­my najbardziej. To nie pchanie się na pier­wszy plan, jest jed­nym z kluczy do skutecznoś­ci dzi­ała­nia. Z resztą to w ogóle jest ciekawe, oglą­dać kogoś kto jest świadom, że ta his­to­ria nie będzie o nim – że tłumy pójdą za innym głosem. Zawsze jest intere­su­jące oglą­danie ludzi, którzy chcą dzi­ałać, ale nie rwą się do mikro­fonu. Zwłaszcza gdy jest się osobą taką jak ja – która lubi być na pier­wszym planie. W ogóle jest jakaś nadzie­ja w takich ludzi­ach jak Rustin – głęboko przeko­nanych o koniecznoś­ci zmi­any i dzi­ała­nia. Mam wraże­nie, że nie da się roz­gryźć skąd biorą się ludzie o takim charak­terze – do jakiego stop­nia ksz­tał­tu­je ich rodz­i­na, zna­jo­mi, środowisko czy społeczeńst­wo. Pewne jest, że co pewien czas się pojaw­ia­ją i rzeczy­wiś­cie – jeśli zna­jdą się w odpowied­nim miejs­cu w odpowied­nim cza­sie poma­ga­ją zmienić świat na lepsze.