Skok z trzeciego piętra do szklanki wody czyli dwa słowa o kaskaderach

Hej

            Zwierz przypomina sobie jak kiedyś oglądając komentarz do pewnego filmu słuchał aktora który sceny akcji komentował w sposób następujący ” W tym ujęciu jestem ja, w tym ujęciu jestem ja, w tym ujęciu jest kaskader, w tym ujęciu jestem ja,w tym ujęciu jest kaskader” — zwierz wysłuchiwał tej dość powiedzmy sobie szczerze monotonnej litanii z olbrzymim zaciekawieniem. Wynikało bowiem z niej, że w filmie akcji mniej więcej na równi powinno się obok siebie wymieniać aktora i kaskadera zastępującego go w trudnych scenach. Bo i ich obecność na ekranie rozkłada się po równo. Co więcej wielu widzów było by zaskoczonych jak często kaskader zastępuje aktora nawet w teoretycznie zupełnie nie groźnych scenach ( o ubezpieczeniowych powodach takiego postępowania nieco dalej we wpisie). Występy kaskaderskie mimo, że w dużym stopniu anonimowe ( konia z rzędem temu kto potrafi wymieniać nazwiska kaskaderów z równą łatwością co nazwiska aktorów) stają się dziś dla filmu zjawiskiem zarówno kluczowym jak i problematycznym.
Dlaczego kluczowym? Tu chyba zwierz nikogo nie będzie zaskakiwał — współczesne kino opiera się na przekraczaniu granic tego co możliwe a zwłaszcza w pokazywaniu ludzkich możliwości. Co raz trudniejsze wymagające podejmowania co raz większego ryzyka sekwencje są niemalże elementem obowiązkowym produkcji popularnych — nie zmieniła tego nawet animacja komputerowa która wciąż jeszcze daje efekt mniej “realny” ( bo o realizmie w przypadku większości sekwencji mowy być nie może stąd cudzysłów) niż prawdziwy człowiek próbujący nie zrobić sobie krzywdy robiąc coś co ewidentnie prowadzi do zrobienia sobie krzywdy.

           Co więcej z popisami kaskaderskimi jest jak z efektami specjalnymi — stanowią samo nakręcającą się spiralę niekoniecznie opowiadającą zapotrzebowaniom widza. Jeśli jeden film przesunie granicę niebezpieczności wykonywanych trików następny będzie się starał go przebić nawet jeśli trudniejsze akrobacje nie mają większego sensu z punktu widzenia fabuły.              Skąd więc problematyczność elementów kaskaderskich? Tu wchodzi cały kompleks problemów wynikający z faktu, że w ostatnich latach ( i mowa tu raczej o ostatniej dekadzie) pojawiło się zapotrzebowanie ( chętnie z resztą spełniane przez gwiazdy) by popisy kaskaderskie w filmie wykonywał sam aktor. Wynika to chyba z pewnego dość z resztą paranoicznego przekonania że gdy w scenie akcji widzimy kaskadera to mamy do czynienia z oszustwem i robieniem czegoś na niby. My zaś jako widzowie chcemy widzieć naszego aktora który naprawdę rzuca się z 110 piętra budynku i dzięki złapaniu się linki przeżywa. Oczywiście to naprawdę jest wielką ściemą bo budynek nigdy nie ma 110 pięter nasi aktorzy podobnie jak kaskaderzy obwiązani są setkami lin zabezpieczających i właściwie najbardziej narażeni są na jakiś typowo sportowy uraz niż utratę życia. Ale nie zmienia to faktu, że dziś chcemy wierzyć, że aktorzy są właściwie zdolni do wszystkiego — stąd nie lubimy dopuszczać do siebie myśli, że ciężką filmową pracę pozostawiają swoim anonimowym zastępcom ( w ogóle wydaje się że nie lubimy w kinie anonimowości, zastępstw i jakichkolwiek iluzji których możemy być świadomi)

     Wydaje się że te nowe wymagania względem gwiazd wynikają z coraz większej znajomości kuchni filmowej. Póki nie uświadomiono nam jak symuluje się efekt jazdy na koniu aktora który konno jeździć nie potrafi, jak dzięki montażowi przekonuje się nas że ktoś kto nie potrafi grać na fortepianie jest wirtuozem gdy w końcu dzięki dość dokładnym reportażom o robieniu filmu poznaliśmy w pełni rolę kaskadera ( nawet w scenach pozornie nie groźnych) pojawił się w nas bunt. Bunt dziwny bo wymuszający na czymś całkowicie zmyślonym by było jak najbardziej realne.
Tyle jeśli chodzi o problematyczność wynikającą z naszego dość ciekawego postrzegania iluzji. Ale aktorzy wykonujący własne popisy kaskaderskie to olbrzymi problem finansowy z którego wielu widzów nie zdaje sobie sprawy. Reżyserujący drugą część “Mission Impossible” John Woo ponoć o mało nie dostał zawału gdy obserwował jak gwiazda filmu Tom Cruise wisi sobie na skalnej półce bez żadnych zabezpieczeń podczas wykonywania popisu kaskaderskiego do pierwszej sceny filmu. Nie można mieć złudzeń że Woo bał się o swojego aktora ale tak naprawdę to o zawał musiała go przyprawić wizja tego co by się stało gdyby dzielny scjentolog doznał poważnego urazu albo nie daj boże się zabił. Film nie jest bowiem w stanie powstać bez swojej gwiazdy. Wiedzą o tym dokładnie towarzystwa ubezpieczeniowe które bardzo dokładnie dbają by w przypadku odpadnięcia głównego aktora z powodu zbyt ryzykownego popisu kaskaderskiego studio nie dostało odszkodowania. Między innymi dlatego ostatnio jednymi z najpopularniejszych anegdotek dotyczących kręcenia filmów są te w których reżyer każe coś zrobić aktorowi po czym na planie pojawia się przedstawiciel ubezpieczyciela mówiący że po jego trupie i że ubezpieczenie takich faneberii nie pokryje. Zazwyczaj zarówno aktor jak i reżyser z pokorą przyznają mu rację by potem nagrać niebezpieczną scenę wtedy gdy akurat przedstawiciela ubezpieczalni nie ma na planie.
Takie anegdoty z reztą pokazują coś co zwierz stara się tu zawsze ukazać to znaczy fakt iż film oprócz przedsięwzięcia artystycznego jest zawsze także olbrzymim przedsięwzięciem finansowym i że efekt finalny zawsze jest gdzieś na przecięciu interesów obu odpowiedzialnych za niego grup.
Ale wracając do naszych kaskaderów — aktorów. Zwierz zawsze się zastanawia do jakiego stopnia ten wysiłek ma sens. Zwierz nie raz słuchał w komentarzach, dokumentach z produckji itp. o strasznej ilości urazów jakiej nabawili się aktorzy — nawet ci którzy wykonywali pozornie najłatwiejsze wyczyny. Trudno się dziwić — nie są przecież profesjonalistami więc choć nie brakuje im zapału często brakuje im doświadczenia. Co więcej aby wykonać nawet najprostrze akrobacje ( jak np. profesjonalna jazda samochodem w szalony sposób) muszą przejść dodatkowe trening. Wszystko zaś po to żeby w chwili w której widzowi przyjdzie ochota zrobić stopklatkę w czasie strasznie szybkiej ceny akcji zobaczył ich rozmazaną twarz a nie twarz kaskadera.
Być może zwierz ma złe podejście do sprawy ale uważa że zdecydowanie lepiej pozostawić robienie sobie krzywdy na planie profesjojnalistom. Oglądając film jesteśmy przecież w innym świecie i jesteśmy zdolni uwierzyć absolutnie we wszystko — i nawet jeśli zauważymy że między jednym a drugim ujęciem nasz bohater jakby tak nieco urósł i zmieniły mu się rysy twarzy to przecież  w tym konkrentm momencie oglądania filmu nadal jest on naszym bohaterem i nie ma znaczenia kto skacze z dwudziestego piętra budynku na dach budynku obok. Ostatnim razem jak zwierz sprawdzał to się nazywało magia kina i może nie warto się jej tak zupełnie pozbawiać.