Więcej niż cztery koła czyli zwierz zagląda popkulturalnym samochodm pod maski

Hej

Nawet nie wiecie drodzy czytel­ni­cy jak strasznie zwierz musi się pow­strzymy­wać by wytr­wać w swym poszanowa­niu i nie napisać już dziś co sądzi o bry­tyjskiej ekraniza­cji kro­nik Szek­spi­ra układa­ją­cych się w ser­ię zwaną Hol­low Crown. Po trzech z czterech zapowiedzianych częś­ci zwierz pełen jest sil­nych emocji ale postanow­ił, że poczeka na najbardziej wyczeki­waną przez siebie adap­tację czyli na Hen­ry­ka V.  Aby w jak­iś sposób odwró­cić swo­je myśli od spraw tronu bry­tyjskiego w śred­niowieczu zwierz postanow­ił napisać wam o czymś co jest jak naj­dal­sze od dylematów starych królów i młodych książąt. I padło na samochody.

  Two­ja sytu­ac­ja czytel­niku jest nieco lep­sza ale sporo dro­gi przed nami

Dlaczego na samochody/ Ich miejsce w naszej kul­turze fas­cynu­je zwierza. Widzi­cie zwierz nie posi­a­da samo­chodu więc dla niego był to zawsze środek loko­mocji. Wygod­ny choć w dużym mieś­cie właś­ci­wie zbęd­ny. Cztery koła, karose­ria, kil­ka miejsc w środ­ku. Oczy­wiś­cie, zwierz nie przeczy, że niek­tóre samo­chody bywa­ją ładne a niek­tóre pot­wornie brzy­d­kie ale jakoś zwierz nigdy nie rozu­mi­ał emocjon­al­nej więzi między samo­cho­dem a prowadzą­cym go kierow­cą. Tym­cza­sem wyda­je się, ze część kierow­ców trak­tu­je swo­je cztery kół­ka jak kiedyś trak­towało się ulu­bionego konia. O ile jeszcze więź z koniem wyda­je się zwier­zowi dość log­icz­na o tyle już wiązanie się z napędzaną sil­nikiem maszyną jest dla zwierza prze­jawem  naszej przedzi­wnej ludzkiej skłon­noś­ci do uczłowiecza­nia wszys­tkiego z czym się zetkniemy. Nie mniej nawet jeśli zwierz pewnych rzeczy nie rozu­mie, musi je przyjąć do wiado­moś­ci. Zwłaszcza, że kul­tura pop­u­lar­na  kocha samo­chody chy­ba jeszcze bardziej niż ich właś­ci­ciele. I trak­tu­je je jak zupełnie żywe isto­ty (jak nie wierzy­cie obe­jrzyj­cie najnud­niejszą ani­mację Pixara czyli Auta)

  Taran­ti­no kocha samo­chody — choć ma dość specy­ficzne pode­jś­cie do prob­le­mu braku miejs­ca w środ­ku dla kole­jnej osoby

Kiedy wpisze się w wyszuki­warkę słowo  “car” wypa­da 1775 tytułów, jed­nak kiedy pogrze­bie się głę­biej nie trud­no dostrzec, że właś­ci­wie nie ma fil­mu w którym nie ma samo­chodu. Co więcej cała lista (Imdb może wam ułożyć listę najwyżej oce­nionych lub najbardziej pop­u­larnych filmów w których pojaw­ia się dany motyw) jest zupełnie  bezużytecz­na. Bo rzeczy­wiś­cie — samochód pojaw­ia się i w wymienionych na pier­wszym miejs­cu Skazanych na Shaw­shank i zna­j­du­jącej się na drugim miejs­cu Infil­tracji i w wymienionych na trzec­im miejs­cu Pode­jrzanych. Nie mniej trud­no nazwać którąkol­wiek z tych pro­dukcji ważną z punk­tu widzenia obec­noś­ci samo­chodu na ekranie.  Z drugiej strony, miejsce samo­chodu w kine­matografii czy właś­ci­wie w całej zachod­niej kul­turze jest zde­cy­dowanie więk­sze niż tylko sza­lone filmy poś­cigowe gdzie ktoś zwiewa przed policją czy filmy o dziel­nych kierow­cach — nieza­leżnie czy raj­dowych czy ciężarówkowych. Stąd też trud­no nawet ułożyć listę najlep­szych filmów o samo­chodach sko­ro prze­cież wiele filmów jest w jak­iś sposób o samo­chodach lub samochód odgry­wa w nich znaczną rolę, nawet jeśli nie są sku­pi­one na motoryzacji.

  NIek­tóre samo­chody są złe. I nie mowa tu o Toy­otach z marny­mi hamulcami.

Czyniąc te wszys­tkie zas­trzeże­nia zwierz postanow­ił zajrzeć pod maskę pop­kul­tur­al­nego samo­chodu. Rozważmy najpierw te samo­chody, które nie są tym czym się wyda­ją.  Sporo takich w pop­kul­turze — mamy więc Trans­form­er­sy,  olbrzymie robo­ty które ze wszys­t­kich możli­wych form przyjęły właśnie tą samo­chodową. Zwierz zawsze uważał, że ta kreskówka, komiks a potem film autors­ki (a przede wszys­tkim zabawka) najlepiej odd­a­ją marze­nie częś­ci ludzkoś­ci by samochód miał naprawdę duszę i by dało się z nim zaprzy­jaźnić i poroz­maw­iać. Nic dzi­wnego, że Trans­form­er­sy odniosły taki sukces. Ale samochód nie koniecznie może być “czymś” pozy­ty­wnie od nas nastaw­ionym — w Chris­tine King właś­ci­wie wyko­rzys­tu­je tą samą miłość do samo­chodów jaka natch­nęła pro­du­cen­tów Trans­for­mu­ją­cych się zabawek ale zami­ast podrzu­cić nam optymisty­czną wiz­ję, zaprowadz­ił czytel­ników jak zwyk­le w odmę­ty sza­leńst­wa. Sko­ro ludzie są źli to nasze uczłowiec­zone samo­chody też mogą być złe.  Ale wyda­je się, że pop­kul­tura woli wiz­je zde­cy­dowanie bardziej pozy­ty­wne — w końcu sko­ro samochód może być czymś więcej niż tylko środ­kiem przemieszcza­nia się to dlaczego nie mógł­by zostać wehikułem cza­su? Powrót do Przyszłoś­ci nie na dar­mo wybrał cud­own­ie eks­cen­tryczny samochód jako wehikuł — prze­cież samochód to najlep­szy środek komu­nikacji, czemu miał­by się nie sprawdz­ić w podróżach cza­so­przestrzen­nych (choć z drugiej strony lud­ność kon­ty­nen­tu wie, że najlep­sze są do tego bud­ki policyjne).

Zwierz już praw­ie kończy o fan­taz­jach ale chce jeszcze wspom­nieć w tej częś­ci o wiz­jach przyszłoś­ci — jed­ną z najpop­u­larniejszych jest ta, że oder­wiemy się naszy­mi samo­choda­mi od zie­mi i będziemy latać jak w Pią­tym Ele­men­cie (i bard­zo wielu innych wiz­jach). Co ciekawe jak zawsze w takim przy­pad­ku ksz­tałt samo­chodu pozosta­je niezmi­en­ny — co z tego że lata — musi zachować pewną nien­arus­zoną kul­tur­owo unor­mowaną kon­strukcję samo­chodu. Z kolei w Rapor­cie Mniejs­zoś­ci, Spiel­berg, który ponoć skon­sul­tował się ze speca­mi od przewidy­wa­nia przyszłoś­ci (nie taki­mi z kulą w ręku tylko taki­mi, którzy śledzą bada­ją czy­ta­ją i tym podob­ne) którzy wymyślili samo­chody bardziej przy­pom­i­na­jące kabiny który­mi moż­na poruszać się wzdłuż budynków po nowoczes­nych i dzi­wnych autostradach (zwierz musi powiedzieć, że nie wierzy w tą wiz­ję nawet odrobinę). Oprócz tych futu­rysty­cznych wiz­ji są jeszcze wiz­je post apokalip­ty­czne — w Mad Max­ie uczymy się, że jeśli nadeszła apokalip­sa należy zamienić samochód w wóz dość pancerny i moc­no mod­lić się by nie skończyła się nam ben­zy­na. Max mod­lił się nieco za mało bo jak wiemy ben­zy­na mu się skończyła. Nie mniej zwierz który widzi­ał samo­chody w nie jed­nym filmie post apokalip­ty­cznym i właś­ci­wie we wszys­t­kich futu­rysty­cznych stwierdza, że fakt iż nawet ci którzy nie wierzą za bard­zo w przyszłość wierzą w samo­chody w przyszłoś­ci jest dość dobit­nym dowo­dem jak bard­zo ten środek loko­mocji zgrał się z naszym poczu­ciem ist­nienia cywiliza­cji. Coś na ksz­tałt myśle­nia — póki jest samochód póty jest nadzieja.

 Apokalip­sa apokalip­są ale bez fury sie nie obe­jdzie. Koniecznie obitej blachą

Samochód teo­re­ty­cznie może mieć każdy. Ale są samo­chody i samo­chody.  Limuzyny wyróż­ni­a­ją bogatych i bard­zo bogatych. W seri­alu Gos­sip Girl bohaterowie porusza­ją się wszędzie za pomocą limuzyn co pod­kreśla ich niedorzeczne wręcz bogact­wo, w Cos­mopo­lis bohater właś­ci­wie nie rusza się z limuzyny która sta­je się jego całym światem. Nie mniej nie tylko bogaci mają super samo­chody. Wiecie kto jeszcze jeździ najlep­szy­mi bryka­mi na świecie. To jasne. Szpiedzy. Kto nie wierzy powinien przyjrzeć się imponu­ją­cym samo­chodom Bon­da, które miały przez lata zdol­ność do zamieni­a­nia się w amfi­bie, łodzie pod­wodne, samolo­ty. Umi­ały wys­trzeli­wać pocis­ki, zasłony dymne a i znikać jeśli zachodz­iła taka potrze­ba (śmiesz­na sprawa — efekt znika­jącego samo­chodu z Die Anoth­er Day był kre­tyńs­ki — ten sam pomysł odnośnie fruwa­jącej forte­cy SHIELD do przyję­cia). Z kolei amerykańs­ki konkurent Bon­da, Ethan Hunt  może nie ma tak wspani­ałych samo­chodów ale jeśli widzieliś­cie część trze­cią to szczę­ka opa­da na widok zde­cy­dowanie bardziej niż zaawan­sowanej tech­nologii pokazanej na ekranie. Z drugiej strony samochód w którym infor­ma­c­je o trasie wyświ­et­la­ją się na przed­niej szy­bie może stanow­ić pewne zagroże­nie na drodze. O tym jak ważny jest samochód dla szp­ie­ga — nawet takiego nie do koń­ca poważnego niech najlepiej świad­czy John­ny Eng­lish, który choć nie zawsze dobrze radzi sobie z zada­ni­a­mi wyz­nac­zony­mi mu przez przełożonych, to zawsze jeździ niesamow­ity­mi samo­choda­mi, których z całą pewnoś­cią nie pow­sty­dz­ił­by się Bond.  A sko­ro o niezwykłych samo­chodach mowa to nikt chy­ba nie ma wąt­pli­woś­ci, że jed­nym z najbardziej niezwykłych ale i najbardziej zabójczych samo­chodów jest ten którym przemieszcza się bohater Death Proof ( z resztą zwró­cil­iś­cie uwagę, że Taran­tio naprawdę kocha samo­chody? Zwróć­cie uwagę na genialne sce­ny w Pulp Fic­tion i Kill Bill). Ten spec­jal­nie przys­tosowany do popisów kaskader­s­kich samochód pozwala bohaterowi na ubi­cie każdego kto miał nieszczęś­cie usiąść po złej stron­ie (to znaczy nie w miejs­cu dla kierow­cy). Niesamowicie podra­sowane bry­ki mają też właś­ci­wie wszyscy bohaterowie pier­ws­zo i dru­go­planowi niekończącej się serii o Szy­b­kich i Wściekłych rabu­si­ach w pięknych samo­chodach, których ści­ga­ją równie szy­b­cy i tylko nieco mniej zden­er­wowani polic­jan­ci pod przykry­wką. Fakt, że film doczekał się kilku kon­tynu­acji powin­no was przekon­ać, że nie ist­nieje coś takiego jak zbyt duża ilość pięknych samo­chodów na ekranie.

  Dri­ve czyli film o samo­chodach i kierow­ca albo zupełnie nie

Oczy­wiś­cie sko­ro się już ma samochód czy to zabójczy czy nie trze­ba nim trochę pojeźdz­ić. Powin­no się jechać zgod­nie z przepisa­mi dro­gowy­mi — ale nie zawsze się da. Niekiedy wzy­wa zbożny cel jak w Blues Broth­ers filmie znanym z tego, że roztrza­skano w nim najwięcej samo­chodów w his­torii kine­matografii. Innych przed siebie gra chęć wygranej zakładu (Mis­trz Kierown­i­cy Ucieka i wszys­tkie jego kon­tynu­acje) czy wyko­na­nia robo­ty na czas (Znika­ją­cy Punkt) czy wygra­nia wyś­cigu (Wiel­ki wyś­cig). W wielu fil­mach w których poś­cig sta­je się głównym moty­wem tak naprawdę w ostate­cznym rozra­chunku chodzi o jed­no i to samo — wol­ność kon­tra hamu­jące ją przepisy. Ktoś kto raz zaczął uciekać zawsze wikła się w takich fil­mach w sytu­ację ciągłej uciecz­ki, która z każdym kilo­me­trem co raz bardziej odd­ala nas od dobrego zakończenia (świet­nym przykła­dem jest Sug­er­land Express), oczy­wiś­cie nie macie się co prze­j­mować Blues Broth­ers bo ich zawsze będzie na wierzchu, podob­nie jak poradzi sobie Mis­trz Kierown­i­cy, ale uciekanie samo­cho­dem to jed­no z tych przestępstw do których pop­kul­tura nie umie się usto­sunkować. Jest w nim coś straceńczego i smut­nego co jed­nak wiąże się z prag­nie­niem wol­noś­ci — jak uczy nas Thel­ma i Louisa. Choć z drugiej strony nie prze­sadza­jmy — cza­sem prowadzą­cy samochód zwiewa przed wszys­tki­mi po pros­tu dla kasy — wystar­czy obe­jrzeć Trans­portera (zwierz ma olbrzymią słabość do całej serii).

 Przepisy są dla słabych, szy­bkie samo­chody dla prawdzi­wych mężyzn (i pięknych kobiet)

            Wróćmy jed­nak do samo­chodu jako takiego. Bo przyjęło się jakoś tak myśleć o samo­chodach jako o pewnym nieodłącznym ele­men­cie fil­mu sen­sacyjnego gdzie w wąs­kich uliczkach miast trwa­ją sza­lone poś­ci­gi (zwier­zowi od razu przy­pom­i­na­ją się fil­mu z Bournem) lub ludzie ostrzeli­wu­ją się na autostradzie (mil­iony jeśli nie set­ki filmów — nawet w futu­rysty­cznym Matrix­ie olbrzymia sce­na akcji roz­gry­wała się na autostradzie i w samo­chodach co jest nieco żenu­jące). Tym­cza­sem zwierz prag­nie pod koniec tego bard­zo dzi­u­rawego zestaw­ienia odnieść się do filmów gdzie samochód  odgry­wa znaczącą rolę ale nie są to filmy sen­sacyjne czy futu­rysty­czne.  Pier­wsze co przy­chodzi do głowy to genial­ny Gran Tori­no Clin­ta East­woo­da gdzie piękny dopieszc­zony samochód sta­je się sym­bol­em pewnego dawnego świa­ta w którym w pewnym stop­niu żyje nasz bohater. Początkowo wyda­je się, że to świat pog­a­rdy dla obcoś­ci i rasiz­mu ale gdzieś po drodze okazu­je się, że to sym­bol nieco innych wartoś­ci. Z resztą zwierz musi powiedzieć, że jego zdaniem Clint East­wood nakrę­cił najlep­szą w his­torii scenę samo­chodową — to sce­na z Co się wydarzyło w Madi­son Coun­ty w której  grana przez Meryl Streep bohater­ka widzi sto­ją­cy przed jej samo­cho­dem na światłach samochód swo­jego kochanka. Zwierz nie chce wam streszczać sce­ny by jej nie zep­suć ale to abso­lut­nie genial­ny frag­ment aktorstwa i opowieś­ci, którego nie było­by bez samo­chodu i jego zamkniętej przestrzeni.  .  Podob­nie niedawno święcą­cy tri­um­fy na ekranach Dri­ve nigdy nie był przez zwierza postrze­gany jako film o samo­chodach — wręcz prze­ci­wnie wydawało się zwier­zowi przez cały czas że samochód jest w tej wybit­nie samo­chodowo cen­trycznej his­torii nieco zbędny.

  A wasz samochód też tak potrafi?

Zwierz musi też tu koniecznie dodać w tej sekcji, że jako w kul­turze amerykańskiej trud­noś­ci lokalowe ze znalezie­niem miejs­ca do upraw­ia­nia sek­su rozwiązu­je się  wybier­a­jąc samochód, to w całej masie filmów jego wnętrze speł­nia raczej rolę poko­ju do wyna­ję­cia niż środ­ka loko­mocji. Zwierz znalazł listę, która wylicza 50 takich scen ale praw­da jest taka, że moż­na je znaleźć w co drugim filmie, zwłaszcza o nas­to­latkach, które bez wyjątku decy­du­ją się na niewygody tyl­nej kanapy w samo­chodzie niż pró­by znalezienia jakiegoś wygod­niejszego pomieszczenia.  Amerykanie są tak strasznie przyzwycza­jeni do tej myśli, że nawet w Titan­icu gdzie poko­jów i miejs­ca więcej niż to komukol­wiek było potrzeb­ne bohaterowie ostate­cznie uda­ją się a jakże do samo­chodu. Z resztą jeśli ktoś chce zobaczyć jak bard­zo zgrały się dwa moty­wy sek­su i samo­chodów winien obe­jrzeć Crush, który właś­ci­wie jest dokład­nie o tym.

Zwierz wszedł ze swoim tek­stem już na czwartą stronę Wor­da i nadal wyda­je mu się że o setce spraw jeszcze nie powiedzi­ał. Wyda­je się, że z praw­ie każdego fil­mu moż­na wyciąć jakąś scenę z samo­cho­dem — nawet takiego fil­mu w którym abso­lut­nie chodzi o wszys­tko tylko nie o samochód. Zwierz pamię­ta mało śmieszną komedię sprzed kilku lat w której bohater­ka oce­nia, że rand­ka się nie uda ponieważ facet śmieje się z jej samo­chodu (Smart). Zwierz pomyślał sobie wtedy, że to dość charak­terysty­czne, że samochód stał się tak dalece wyz­nacznikiem nie tyle sta­tusu społecznego (choć wciąż nim jest) co naszego sty­lu życia. Pamięta­cie odcinek South Park gdzie samozad­owole­nie bohaterów z posi­adanych samo­chodów hybry­dowych niemal nie doprowadz­iło do katas­tro­fy? Choć odcinek był kosz­marnie prześmiew­czy coś w nim było. Samochód stał się nie tylko najlep­szym przy­ja­cielem ale i dowo­dem na  to jak myślmy nie tyle o przemieszcza­niu się co o ekologii i przyszłoś­ci cywiliza­cji. Sporo jak na cztery kół­ka karoser­ię i silnik.

  NIek­tóre samo­chody tak potrafią. Ale to tylko u Bonda

Część czytel­ników przyglą­da­jąc się wpisowi zwierza może czuć, że nieco zwier­zowi samochód umy­ka. To praw­da. Wsze­chobec­ny wyda­je się wcale nie taki prosty do inter­pre­tacji. Łat­wo było­by stwierdz­ić, że to po pros­tu ele­ment amerykańskiej kul­tu­ry który przedarł się do naszej świado­moś­ci i ter­az stał się ele­mentem nieod­zownym dla każdego  kon­sumen­ta pop­kul­tu­ry. Ale zwierz odnosi wraże­nie że gdy­by tak stwierdz­ił zachował­by się głu­pio. Ludzie prze­cież naprawdę kocha­ją swo­je samo­chody, widzą je jako ele­ment swo­jego świato­poglą­du, zmieni­a­ją je wraz ze zmieni­a­ją­cy­mi się faza­mi życia. Zwierz pode­jrze­wa, że więcej jest na świecie osób które mogą podzielić swo­je życie po samo­chodach niż po ulu­bionych w danym okre­sie życia książkach. Tak więc nasza miłość do czterech kółek jest prawdzi­wa. Dlaczego jest tak sil­na? Zwierz nie ma poję­cia. Zwierz nawet nie ma roweru. Zwierz lubi tramwa­je. Być może dlat­ego na to pytanie nie umie odpowiedzieć.

Ps: Ten wpis powinien być dwa razy dłuższy ale zwierz wam daru­je. Zwierz z resztą odnosi wraże­nie, że gdzieś o częś­ci prob­lemów pisał. Ale wiecie jak to się ład­nie mówi — niekiedy już sam zwierz nie ogrania.

Ps2: Dla wszys­t­kich żąda­ją­cych kole­jnych recen­zji seri­ali bry­tyjs­kich — jutro powraca recen­zowanie Wallandera.??