Wieczność to tak łatwo powiedzieć czyli zwierz o Sprawie Makropulos

?

Hej

Zwierz zauważył, że zaskaku­ją­co dużo jego zna­jomych blogerów, którzy podziela­ją typową dla istot zwier­zopodob­nych nad­mierną fas­cy­nację pop­kul­turą uwiel­bia też operę. Zwierz nie jest tu wyjątkiem. Zdaniem zwierza to wcale nie takie dzi­wne — tylko teo­re­ty­cznie seri­ale telewiz­yjne i przed­staw­ie­nie oper­owe dzielą lata świ­etlne. Zwierz nie chce pro­ponować  nai­wnego wykładu o tym jak dziś wszys­tko jest kul­turą pop­u­larną. Otóż zdaniem zwierza nie chodzi nawet o środ­ki wyrazu, czy około kul­tur­owe dywa­gac­je. Po pros­tu dobra opera, która trafia do widza/słuchacza wywołu­je bard­zo sil­ny ładunek emocjon­al­ny. Bo opery nie zna­ją pół­cieni — albo się w nich zakochu­je­my na amen i idziemy sobie kupić wszys­tkie możli­we wyko­na­nia, albo wzrusza­my ramion­a­mi i przyj­mu­je­my do wiado­moś­ci, że ktoś coś takiego popełnił. Dobra opera budzi w człowieku (w tym w człowieku mienią­cym się zwierzem) poczu­cie aut­en­ty­cznej fanowskiej radoś­ci, niekiedy głębok­iego wzruszenia cza­sem zupełnej obsesji. Dobra opera wcią­ga na amen i wyrzu­ca człowieka, który w bard­zo wielu przy­pad­kach po powro­cie do domu sia­da do kom­put­era z rados­nym poczu­ciem, że jeśli naty­ch­mi­ast nie podzieli się swoi­mi wraże­ni­a­mi to stanie się coś bard­zo niedo­brego. A jako że zwierz właśnie takie ma uczu­cia to ter­az drodzy czytel­ni­cy grzecznie usiądziecie i posłucha­cie dlaczego warto wybrać się na Sprawę Makrop­u­los Janacz­ka w Teatrze Wielkim Operze Narodowej.

Zacząć trze­ba od samego punk­tu wyjś­cia czyli od dra­matu Karela Čap­ka (zwierz nie ma zielonego poję­cia czy się spol­szcza na wszel­ki wypadek, nie spol­szczył) . Więk­szość z was zapewne natknęła się na tego auto­ra dziecię­ciem będąc i czy­ta­jąc śliczną książkę po tytułem “Daszeń­ka czyli Żywot Szczeni­a­ka” — zwierz wychował się na tej ślicznej książce z piękny­mi zdję­ci­a­mi, która opowiadała ni mniej ni więcej tylko o przy­go­dach szczeni­a­ka. Dopiero później uświadomiono zwier­zowi, że Čapek nie pisał byna­jm­niej wyłącznie dla dzieci ale pisał też opowiada­nia, sztu­ki i poważne książ­ki.  Zwierz, którego ojciec zwykł pałać do naszych połud­niowych sąsi­adów wielką sym­pa­tią został niemal zmus­zony do przeczy­ta­nia znakomitej Inwazji Jaszczurów oraz zbioru opowiadań, którego tytułu nie pamię­ta. Do tego zwierz jak każdy szanu­ją­cy się wiel­bi­ciel nar­o­dów słowiańs­kich wie, że to właśnie Čapek wymyślił słowo robot dzię­ki czemu ma ono wspaniale słowiańs­ki źródłosłów. Sprawa Makrop­u­los nie była wcześniej wydawana po pol­sku ale właśnie w tym roku z okazji pre­miery w Oprze został wydany przekład sztu­ki i zwierz nawet go nabył za osza­łami­a­jące 15 zł. A ter­az musi tylko przeczy­tać nie martwiąc się już bari­erą językową (choć jak twierdzi ojciec zwierza to żad­na bari­era językowa i zwierz prze­sadza). Niem­niej nawet pobieżne zapoz­nanie się z tek­stem daje nam pod­stawę by sądz­ić że libret­to będzie oparte o tekst dobry, miejs­ca­mi błyskotli­wy, po czesku dow­cip­ny i posi­ada­ją­cy jakże ważną puen­tę. Inny­mi słowy pier­wszy, z punk­tu widzenia zwierza, ważny skład­nik opery już mamy. Zwierz nie lubi oper które mają marne libret­ta. O coś jed­nak musi chodz­ić. W Spraw­ie Makrop­u­los chodzi o kil­ka rzeczy. O to czy wieczność albo i niesamowi­ta dłu­gowieczność rzeczy­wiś­cie jest bło­gosław­ieńst­wem. O to co stanowi treść życia. O granicę za którą nie ma dobra i zła jest tylko obo­jęt­ność. O plusy wynika­jące z ucieka­jącego cza­su. O to że sza­leń­cy żyją dłużej. No serio o mnóst­wo ciekawych rzeczy. 

Drugie nazwisko, które jest w przy­pad­ku każdej opery najważniejsze, to nazwisko kom­pozy­to­ra. Leos Janaczek jest w Polsce śred­nio znany. Najlep­szym przykła­dem niech będzie fakt, że  przed tegorocznym sezonem nikt Sprawy Makrop­u­los w Polsce nie wys­taw­iał a Janaczek skom­ponował ją  w 1926. Przy­ja­ciel zwierza, który się na tych sprawach naprawdę zna, powiedzi­ał mu, że nasze odkry­wanie ostat­ni­mi cza­sy Janacz­ka (w zeszłym roku w Operze moż­na było oglą­dać znakomitą Katię Kabanową) jest prze­jawem chi­chotu his­torii. Otóż Janaczek miał otrzy­mać kierown­iczą rolę w Warsza­wskim Kon­ser­wa­to­ri­um, ale nieste­ty roz­mowa kwal­i­fika­cyj­na zbiegła się z pogrzebem Dworza­ka i ostate­cznie Janaczek objął posadę w Brnie. Ogól­nie jest w tym coś niespraw­iedli­wego by taki mały naród jak Czesi miał tylu znakomi­tych kom­pozy­torów oper­owych (i tyle oper bo pol­skie dobre opery liczyć moż­na na pal­cach). Zwierz nie jest żad­nym muzykolo­giem, ani nawet szczegól­nie wytrawnym melo­manem ale muzy­ka Janacz­ka podo­ba mu się niesły­chanie. Zwierz nie wie co w niej takiego jest ale to ide­al­ny przykład że wcale nie musi być klasy­cznie, żeby się tego bard­zo dobrze słuchało. Do tego jak zwierz się dowiedzi­ał — Janaczek zafas­cynowany folk­lorem był niesły­chanie czuły na melodię języ­ka i stąd wyni­ka fakt, że gdy śpiewa się jego opery po czesku to doskonale moż­na je zrozu­mieć (czego nie da się powiedzieć o więk­szoś­ci oper po pol­sku). Do tego Janaczek sam przepisał dra­mat  na libret­to zostaw­ia­jąc w nim sporo poczu­cia humoru. Ogól­nie powin­niśmy zaz­droś­cić Czechom Janacz­ka i zas­tanaw­iać się dlaczego kilku jego oper nigdy w Polsce nie wys­taw­iono. Czy widz pol­s­ki nie zasługu­je na wys­taw­ie­nie dwóch jed­noak­towych oper o strasznym czeskim mieszczaninie Panu Boruczku? Pier­wsza ma tytuł “Wyprawa pana Broucz­ka na Księżyc” dru­ga “Wyprawa pana Broucz­ka do XV wieku” (gdzie oczy­wiś­cie spo­ty­ka husytów). Prawdę powiedzi­awszy na taki zestaw zwierz kupił­by bile­ty w ciemno.

Jed­nak o ile o muzyce lep­iej nie pisać za dłu­go (ile by zwierz nie napisał musi­cie usłyszeć, żeby poczuć) to o wys­taw­ie­niu moż­na sporo. PO pier­wsze to kopro­dukc­ja z Salzburgiem co zawsze dobrze wróży. Nie żeby zwierz był przeko­nany, że tylko za granicą robi się dobre opery, ale jeśli dobrze się wybierze teatr do kopro­dukcji to widać jak na dłoni wszys­tkie zale­ty jakie daje możli­wość połączenia sił artysty­cznych, tal­en­tów i budżetów. W tym przy­pad­ku wystar­czyło już jed­no spo­jrze­nie na scenografię by chwal­ić kopro­dukcję pod niebo. Pomysł scenograficzny jest teo­re­ty­cznie bard­zo prosty — na środ­ku sce­ny mamy salę sądową. Piękną wyłożoną boaz­er­ią, która bardziej przy­pom­i­na plan jakiegoś fil­mu o lat­ach dwudzi­estych niż oszczędne scenografie wielu nowoczes­nych wstaw­ień. Sala sądowa jest zamknię­ta ma wysoko zaw­ies­zony także wyko­nany w drewnie sufit (z taki­mi niby kase­t­on­a­mi), po obu jej bokach widz­imy co praw­da pewne nowoczesne dodat­ki ale właś­ci­wie cały dra­mat roz­gry­wa się w trady­cyjnych a jed­nocześnie sym­bol­icznych deko­rac­jach bo właś­ci­wie całkiem sporo scen w sądzie dzi­ać się nie powin­no. Do tego dochodzą znakomi­cie dobrane kostiumy — pięknie skro­jone, dobrze leżące — sty­lowe i naty­ch­mi­ast osadza­jące nas w konkret­nych cza­sach. Żad­nych ekspery­men­tów — wszys­tko bard­zo klasy­czne, ale jak się na to patrzy — z czys­tą przyjemnością!

I tu prze­chodz­imy do trze­ciego już nazwiska Christopha Marthalera szwa­j­cara, który spek­takl wyreży­serował. Zwierz musi przyz­nać, ze uważa tą operę za jed­ną z najlepiej wyreży­serowanych oper jakie widzi­ał. Reżyser bez trudu poradz­ił sobie z posi­adaniem tylko jed­nej deko­racji pod­czas gdy akc­ja przenosi się w różne miejs­ca — co więcej ani przez moment nie wyda­je się to dzi­wne, ani nie na miejs­cu (mimo, że jed­na ze scen dzieje się zaraz po tym jak bohaterowie wys­zli z łóż­ka). Po drugie przy całym sza­cunku dla libret­ta i muzy­ki obu­dował fabułę mniejszy­mi i więk­szy­mi sce­na­mi i posta­ci­a­mi pojaw­ia­ją­cym się z boku sce­ny, które czynią spek­takl ciekawszym, zabawniejszym (tak to ważne Sprawa Makrop­u­los to opera na której wid­ow­n­ia się może zaśmi­ać) i wypełniony znaczeni­a­mi. Zwierz uwiel­bia takie dro­bi­az­gi jak pani w charak­terysty­cznym niebieskim far­tuchu sprzą­tacz­ki w pewnym momen­cie blisko koń­ca sztu­ki zaczy­na sprzą­tać salę. Albo moment w którym głów­na bohater­ka wyz­na­je w końcu swo­ją wiel­ka tajem­nicę. Reżyser usadz­ił czterech śpiewaków fron­tem do wid­owni i kazał im wysłuchi­wać wid­owni wykonu­jąc nieco inne tiki czy ruchy które pojaw­ia­ją się gdy jesteśmy zden­er­wowani. Jeden się trochę kiwa, inny obra­ca w rękach kapelusz, kole­jne­mu trzęsie się noga — nie odwraca to uwa­gi od muzy­ki, śpiewacz­ki, treś­ci ale od razu rozu­miemy co czu­ją czterej panowie. Jak dobrze cza­sem dostać spek­takl gdzie ambic­je i pomysły reży­sera nie zabi­ja­ją przy­jem­noś­ci z słucha­nia muzy­ki (co jak wiemy zdarzyło się na Lata­ją­cym Holen­drze) Zresztą czy moż­na pisać inaczej niż z entuz­jazmem o operze, która zaczy­na się od niemego dia­logu (nie słyszymy słów ale widz­imy jego zapis), dwóch kobi­et z których jed­na skarży się, że kto by tam ter­az chodz­ił na opery — są długie, w obcym języ­ki i jak się wcześniej nie przeczy­ta libret­ta to się abso­lut­nie nic nie zrozumie.

Rzeczy­wiś­cie zwierz radzi przed przys­tąpi­e­niem do oglą­da­nia sztu­ki przy­na­jm­niej prze­jrzeć streszcze­nie libret­ta. Bo sprawa jest skom­p­likowana. Oto pod sam koniec bard­zo skom­p­likowanego pro­ce­su spad­kowego, który toczy się już sto lat, pojaw­ia się znana śpiewacz­ka Emil­ia Mar­ty, która okazu­je się posi­adać niesamowite infor­ma­c­je nie tylko o uczest­nikach pro­ce­su ale przede wszys­tkim o doku­men­tach, które od lat leżą zapieczę­towane w szafach. Im dłużej adwokat będzie drążył sprawę tym częś­ciej pojaw­iać się będzie w doku­men­tach, lis­tach i papier­ach inic­jał E.M, a potem gdy wszys­tko wskazy­wać będzie na fałsz­erst­wa pojawi się infor­ma­c­ja, w którą trud­no uwierzyć a która przenosi nas w świat prawdzi­wie mag­iczny i prowoku­ją­cy do ważnych pytań.  Zwierz pisze bez spoil­erów bo kto wie, może ktoś z czytel­ników nie ma poję­cia jakie jest rozwiązanie sprawy i zwierz nie chce mu zep­suć przy­jem­noś­ci. Libret­to może wydać się pog­mat­wane i rzeczy­wiś­cie relac­je między bohat­era­mi lep­iej znać z tek­stu ale już same posta­cie na sce­nie zagrane są znakomi­cie. Przede wszys­tkim Eva Johans­son jako Emil­ia Mar­ty krad­nie cały spek­takl. Teo­re­ty­cznie jej postać powin­na być pięk­na i tego śpiewaczce zarzu­cić nie moż­na ale jest grana tak charyz­maty­cznie (i bezbłęd­nie śpiewana) że naty­ch­mi­ast rozu­miemy, że poszczegól­ni bohaterowie tracą dla niej głowę. To trud­na rola bo Emil­ia Mar­ty z jed­nej strony jest postacią żywiołową, wypeł­ni­a­jącą swo­ją osobą każdą scenę, z drugiej zupełnie obo­jęt­ną. Żad­na szoku­jąc wiado­mość, poczynione wyz­nanie, ujawniony doku­ment nie może jej poruszyć. Jak sama zaśpiewa pod sam koniec w pewnym momen­cie człowiek jest znud­zony i byciem dobrym i byciem podłym. Jej serce jest równie lodowate jak ręce. Widzi­cie więc sami, że nie łat­wo to zagrać — zwłaszcza, że częs­to nas­trój postaci zmienia się w ułamku sekundy (z pomocą muzy­ki). Ale śpiewacz­ka wywiąza­ła się znakomi­cie i stanowi niewąt­pli­wie naj­moc­niejszy punkt programu.

Wśród towarzyszą­cych jej pozostałych śpiewaków trud­no wskazać jakikol­wiek sła­by punkt — wszyscy znakomi­cie śpiewa­ją, gra­ją i dosta­ją mniejsze lub więk­sze sce­ny, w których mogą zaprezen­tować tal­ent nie tylko śpiewaczy ale i aktors­ki w tym komiczny. Zwierz nie jest wielkim znaw­cą i oglą­da­jąc operę po pros­tu cieszył się, że wszys­tko jest dobrze zaśpiewane — że reżyser ma pomysł nawet na bard­zo niewielkie role (przykład Rafała Bart­mińskiego w bard­zo niewielkiej roli Jan­ka), że cza­sem bywa śmiesznie a pod koniec jest zaskaku­ją­co poważnie i refleksyjnie. Zwierza cieszyło też, że w między­nar­o­dowej obsadzie zde­cy­dowanie nie było się czego wsty­dz­ić — zwłaszcza Anna Bernac­ka (w roli Kristy) brzmi­ała zwier­zowi bard­zo dobrze. Nie mniej spek­takl ujął zwierza przede wszys­tkim dobrym wyko­rzys­taniem nie tylko głosów ale i scenicznych tal­en­tów aktorów — o czym na całe szczęś­cie co raz częś­ciej przy­pom­i­na­ją sobie reży­serzy operowi. 

Jak więc sami widzi­cie — wszys­tko zagrało. Zagrało znakomi­cie tak, że zwierz po raz pier­wszy od daw­na cieszył się, że są oklas­ki i może wyraz­ić swo­je zad­owole­nie. Zresztą sami wykon­aw­cy wyglą­dali na bard­zo zad­owolonych ze spek­tak­lu — kto wie, może tym razem poszło im lep­iej niż ostat­nio, może oklas­ki były wystar­cza­ją­co głośne. Niem­niej zwierz odniósł wraże­nie jak­by baw­ili się równie dobrze co wid­ow­n­ia. Szko­da tylko, ze jak na złość ta wspani­ała opera choć ma trzy akty, jest pokazy­wana bez prz­erw co daje nam zaled­wie dwie godziny znakomitego kul­tur­al­nego przeży­cia. Szko­da — bo zwierz odsiedzi­ał o tyle dłużej na spek­tak­lach złych, że chęt­nie wyrów­nał­by to siedze­niem na spek­tak­lach dobrych. Jedynym minusem jaki zan­otował zwierz w spraw­ie Sprawy Makrop­u­los jest cena bile­tu. Zwierz za miejsce na parterze z boku rzę­du szóstego (w którym już praw­ie trady­cyjnie sia­da) zapłacił 75 zł ze zniżką. Sporo. Zwierz zawsze się zas­tanaw­ia czy rzeczy­wiś­cie musi być tak dużo. To znaczy sko­ro potem są wolne miejs­ca i opera może wpuszczać ludzi na wejś­ciów­ki to oznacza, ze są chęt­ni to nie lep­iej obniżyć cenę biletów i wszys­tkim sprzedać po czter­dzieś­ci zło­tych zami­ast jed­nym po 70 innym po 30? Ale to takie rozważa­nia zwierza związane z przykrą reflek­sją, że pewnie więk­szość z was drodzy czytel­ni­cy spa­su­je nie z powodów niechę­ci do Opery tylko (pomi­ja­jąc dyskrymi­nację geograficzną) z przy­czyn finan­sowych. Zwierza to strasznie den­er­wu­je i w ogóle jak widzi ceny biletów to mu się rozwi­ja czer­wona fla­ga ale może nie powinien tem­atu drążyć, bo zawsze się okazu­je iż ma się cieszyć że nie płaci więcej. Zwierz może się tylko pocieszać tym, że dziś idzie do Fil­har­monii gdzie jest taniej. Za bilet w fatal­nym akusty­cznie trzec­im rzędzie zapłacił bagatela 60 zł. Widzi­cie o ile taniej jest być zwierzem pop­kul­tur­al­nym niż kul­tur­al­nym? 

Ps: Zwierz miał iść na pokaz bry­tyjskiego fil­mu “Turyś­ci” ale zachorował. Ponoć film jest ciekawy, nie sztam­powy i po pros­tu inny. zwierz nie przekon­ał się wcześniej ale wszyscy mogą się przekon­ać od dziś bo właśnie film wchodzi do kin. Dys­try­b­u­tor zapew­nia, ze czytel­nikowi zwierza powin­no się spodobać.

ps2: Zwierz przy­pom­i­na, że macie dziś ostat­ni dzień na przesyłanie na skrzynkę potenc­jal­nych zawodów dla zom­bie. Są już pier­wsze ciekawe propozy­c­je, które każą się zas­tanaw­iać czy parafrazu­jąc Kavafisa “Zom­bie nie są jakimś rozwiązaniem”.