Ostatnio zauważyłam, że znów wracają rozmowy o tym dlaczego ofiary molestowania nie mówią o nim od razu i dlaczego tyle informacji pojawia się po czasie. Wiele osób nie jest w stanie zrozumieć mechanizmów które tym rządzą i wydaje bardzo stanowcze i trudne do zrozumienia osądy – na żywo i w sieci. Postanowiłam zebrać kilka informacji i faktów dotyczących tego zjawiska. Ten post miał wcześniej formę tekstu na Facebooku ale postanowiłam go rozszerzyć i zostawić na blogu – żeby był na dłużej. Jego funkcja jest raczej pomocnicza w dyskusjach – można go np. wkleić w komentarz albo odesłać do niego rozmówcę.
Efekt nagromadzenia – w Hollywood od zawsze panowała, panuje i pewnie będzie panować dysproporcja władzy. Dlaczego? Bo osoba produkująca czy reżyserująca film ma więcej pieniędzy i możliwości podejmowania decyzji. Jak w każdym środowisku pracy są osoby, które stoją wyżej i niżej. Tu te dysproporcje potrafią być bardzo duże – np. między znanym reżyserem i początkująca aktorką. Większość osób które mają władzę to mężczyźni (oni też podejmują więcej dużych i ważnych decyzji finansowych), także wciąż większość filmów reżyserują mężczyźni. Jednocześnie osoby aktorskie są zwykle bardzo młode – na tym opiera się przecież rozrywka – na pokazywaniu nam młodych i pięknych. Często dochodzi do sytuacji, że osobami podejmującymi decyzje są mężczyźni a osobami wobec których te decyzje się podejmuje, są młode kobiety. Połączymy te dwie rzeczy i mamy potencjalne pole do przemocy. Zasada ta oczywiście sprawdza się nie tylko w przemyśle filmowym ale w przemyśle filmowym jest od bardzo dawna i dobrze ją widać.
Taka przemoc trwa od lat – jest niemal wpisana w ten biznes (zaznaczam, że zdarza się też przecież w odniesieniu do młodych mężczyzn np. przemoc psychiczna). Ponieważ jest bardzo wpisana w ten świat to nikt o niej nie mówi. A przynajmniej przez lata nie mówił (czasem po latach we wspomnieniach znajdowaliśmy zapisy i opisy sytuacji które były nie do przyjęcia), teraz kiedy powoli zaczyna się ujawniać sytuacje przemocowe to często rusza lawina. Nie znaczy to, że wcześniej tego nie było a teraz wszyscy się rzucili. Po prostu te sprawy nagromadziły się przez lata i teraz mała część kobiet decyduje się powiedzieć o swoich doświadczeniach. Wciąż jednak możemy zakładać, że nad każdą kobietę która decyduje się opowiedzieć o prześladowaniu czy molestowaniu jest wiele innych które decydują się milczeć.
Nie jest więc tak, że teraz wszystko się dzieje – sprawy, o których mówimy rozciągają się na ostatnie kilkanaście czy kilkadziesiąt lat – co sugeruje, że mamy do czynienia z elementem zjawiska które występuje w świecie rozrywki ciągle a do nas docierają jedynie pojedyncze sprawy. Nigdy nie poznamy np. historii osób, które zdecydowały się zrezygnować z kariery i ich życie jest obecnie sprawą wyłącznie prywatną, nie interesującą mediów.
Sprawa Weinsteina – wiele osób pyta, dlaczego kobiety odzywają się dopiero teraz – między innymi dlatego, że po ujawnieniu i postawieniu przed sądem Weinsteina wiele z nich uwierzyło, że cokolwiek da się zrobić. To jest trochę jak w przypadku każdego wąskiego środowiska pracy – często wszyscy wiedzą, że są nie OK zjawiska, ale nikt nie wierzy, że jedno zeznanie czy opowiedzenie o swojej traumie coś zmieni. A potem nagle jest jedna sprawa, która coś zmienia i pokazuje, że można opowiedzieć i się przyznać – to daje siłę i wywołuje kolejne reakcje. Podobnie w muzyce – fakt, że R. Kelly po latach oskarżeń w ogóle trafił do więzienia może być sygnałem dla innych wykorzystywanych przez muzyków kobiet, że mają szansę na to, że zostaną potraktowanie poważnie.
Środowiskowe milczenie jest jednym z głównych powodów, dla których poszkodowane osoby decydują się milczeć. Sama widziałam to np. na Akademii. Część osób, wobec których stosowano przemoc psychiczną, mobbing czy nawet wykorzystywano seksualnie, bały się odzywać, bo czuły, że to nic nie zmieni. Zwłaszcza, że trochę jak w świecie rozrywki była tu olbrzymia dysproporcja pozycji i władzy.
Każda sprawa, która pokazuje, że można przełamać środowiskowe milczenie powoduje, że mówienie o doświadczeniach nabiera sensu. Jednocześnie takie sprawy uświadamiają wielu osobom, że zastana przez nich sytuacja (większość osób przecież wchodzi do środowisk w których już są nadużycia i przemoc) nie jest naturalna i oczywista ale wymaga działania i poprawy. Pod tym względem nie ma w tym zakresie sprawy zbyt małej i zbyt mało ważnej.
Kwestia pozycji – kobiety, które są poddawane molestowaniu często są młode. Bo Hollywood bardzo lubi młode aktorki (aktorów też, ale aktorki bywają wyjątkowo młode). Jeśli od samego początku swojej kariery widzi się nadużycia, to łatwo uznać, że tak musi być. Zwłaszcza jeśli ma się poczucie, że albo to albo nie ma kariery. Na młode aktorki presję wywierają nie tylko reżyserzy, ale też np. agenci. Debra Messing w doskonałym odcinku podcastu iWeight opowiada o swoich doświadczeniach – kiedy była młodą aktorką i jak trudno było przełamać presję reżyserów i agentów, gdy chodziło chociażby o pokazywanie ciała w filmach.
Potem z wiekiem i zmianą pozycji można dojść do wniosku, że to nigdy nie była prawda. I zacząć mówić min. w trosce o nowe aktorki, które będą zaczynały swoją karierę. To ważne by zdać sobie sprawę, że to, iż osoba wygląda na dorosłą na filmie czy w serialu nie znaczy, że potrafi to być bardzo młoda osoba w wieku studenckim, czy nawet szkolnym, która po prostu nie ma siły przebicia by mówić o swoich doświadczeniach. Zwłaszcza, że ponownie – często sporo osób w ich otoczeniu to ponownie – starsi od nich mężczyźni obdarzeni większą władzą.
Musimy też pamiętać, że osoby ujawniające swoje doświadczenia – zwłaszcza jeśli doznały prześladowań od osób sławnych, wiedzą, że zwykle to po stronie prześladowcy będzie więcej fanów, wielbicieli i obrońców. Wiedzą też że dla wielu ich historia będzie mniej ważna niż sympatia. Ta dysproporcja w znaczeniu jednostek też ma wpływ na decyzję o ujawnieniu swojej historii.
I need a hero – niekiedy osobami, które przełamują milczenie są mężczyźni. Z zeznaniami mężczyzn jest tak, że nikt im nie zarzuca, że pewnie mówią, bo nie dostali roli, albo dlatego, że znudziło im się sypianie z reżyserami. Są przypadki, że to właśnie wyznanie aktora, uruchamia proces – bo on jako pierwszy był w na tyle dobrej sytuacji społecznej by móc powiedzieć co go spotkało bez lęku, że zostanie zwyzywany od kurew.
Bo przecież aktorki wiedzą doskonale, że dla wielu ich zawód jest wciąż niemal synonimem prostytutki (zwłaszcza w przypadku młodych pięknych kobiet). I wiedzą, że ich zeznaniom z tego powodu wierzy się mniej, bo wiele osób uważa, że na pewno sypiają z każdym specem od castingu (zamiast zadać sobie pytanie jak to możliwe, że w tym scenariuszu oceniamy aktorki a nie speców od castingu). Ta wizja, że kobiety same się pchają do łóżka dla kariery jest bardzo zakorzeniona w społecznym postrzeganiu tego zawodu.
Tu zresztą trzeba koniecznie zauważyć. Wciąż, kiedy mówimy w ten sposób o aktorkach, że się „pchają do łóżka” stawiamy jednoznaczną ocenę – winne są kobiety, które się „sprzedają” za rolę. Tymczasem problemem jest system, w którym ktoś jednoznacznie sugeruje czy proponuje pracę w zamian za seks. Jeśli ktokolwiek czuje, że seks jest dobrym środkiem do zrobienia kariery to zapewne dlatego, że system jest tak ustawiony. Jego ukrócenie leży w rękach podejmujących decyzje.
Sprawa prawa – warto też pamiętać, że kontrakty aktorskie nie zawsze dają totalną swobodę wypowiedzi. Co więcej czasem nawet osoba chciałaby się wypowiedzieć, ale 20/30 lat temu nie miała social mediów (własnych) więc polegała na mediach tradycyjnych, a te niekoniecznie zawsze wydrukują oskarżenia (sprawa Weinsteina dobrze to pokazuje). Innymi słowy – nie jest tak, że ktoś kto długo milczał robił to bo chciał – mógł nie móc powiedzieć głośno bo był zobowiązany prawnie do milczenia na pewne tematy. Ponownie odniosę się do wspomnień Debry Messing która opowiadała, że nie chciała się rozbierać na planie filmu ale musiała podpisać kontrakt gdzie gdyby się nie rozebrała musiałaby płacić tysiące dolarów. Kontrakty aktorskie, czy w ogóle umowy jakie się podpisuje, są często konstruowane tak by jak najmniej nie autoryzowanych informacji mogło trafić do prasy.
Jednocześnie same postępowanie prawne jest kosztowne. Osoba, która decyduje się na takie zachowanie musi mieć świadomość, że zapewne będzie musiała ponieść koszty rozprawy sądowej (dlatego wiele takich oskarżeń załatwia się ugodami – osób skarżących często nie stać na dochodzenie prawa. Wciąż jednak – finansowa kwestia odgrywa olbrzymie znaczenie i często dopiero po latach osobę skrzywdzoną stać by powiedzieć o swoich przeżyciach.
Koszt prawdy –jeśli aktor czy aktorka publicznie mówią o sytuacji przemocy – nie ważne czy seksualnej, czy psychicznej, wystawiają się na miliony komentarzy osób, które wiedzą lepiej, obrzucą je wyzwiskami będą się dobrze czuły nazywając kogoś najgorszymi inwektywami. Biorąc pod uwagę jak ciężko jest w ogóle żyć ofierze przemocy to te dodatkowe elementy zniechęcają do dzielenia się publicznie swoimi przeżyciami. Wizja, że każdy kto przeżył traumę chce by ją roztrząsały social media – jest zupełnie nieprawdziwa. Jednocześnie – nie jest tak, że wyznanie prawdy o molestowaniu czy złych warunkach pracy gwarantuje natychmiastowe i liczne filmowe angaże. Firmy nie lubią, kiedy mówi się o ich sekretach więc ten kto o sekretach mówi dużo – może mieć problem z zatrudnieniem.
Jednocześnie często osoby, które mówią o swoich traumach czy prześladowaniu zostają jednoznacznie do końca życia zdefiniowane niemal wyłącznie przez to wyznanie. W mediach często w ogóle stają się „tymi które oskarżyły”. Dla wielu osób oznacza to, że ich publiczny wizerunek (niesłychanie ważny w przemyśle rozrywkowym) zostanie na zawsze powiązany jedynie z kwestiami przemocy i molestowania. Niektóre osoby mogą tego nie chcieć, a właściwie zdawać sobie sprawę, że to olbrzymi dodatkowy koszt, który muszą zapłacić za ujawnienie tego co się zdarzyło.
Natura traumy – przeżycia traumatyczne wyglądają trochę inaczej niż się nam wydaje. Ludzka psychika jest skomplikowana. Czasem sprawia, że zapominamy o tym co się nam przydarzyło. Czasem – tak selekcjonuje nasze wspomnienia by wydawało się nam, że wszystko było w porządku. Często osoba, która wyrządziła nam krzywdę narzuca nam interpretację zdarzenia. Często dopiero po latach jesteśmy w ogóle w stanie zrozumieć, że to co się nam przydarzyło było tak naprawdę przemocą fizyczną lub psychiczną. Osoby, które opowiadają o swoich przeżyciach często wspominają, że zostały psychicznie zniszczone czy zmanipulowane. Wychodzenie z takiej sytuacji też zabiera czas. Nawet osobom, które nie decydują się potem mówić o tym publicznie a ich oprawcy nie są znanymi i powszechnie podziwianymi twórcami.
Myślę, że zbyt wiele osób wyobraża sobie, że ktoś kto przeżył traumę specjalnie „czeka” by o niej powiedzieć. Tymczasem to raczej kwestia przypominania sobie, dochodzenia do siebie, budowania pewności siebie i potrzeby działania. To musi trwać i czasem zajmuje to lata – i wynika z tego, że dana osoba musi się znaleźć w naprawdę dobrym dla siebie życiowym momencie by mieć siłę na wyznania.
Wiem, że to nie wszystkie argumenty – ale niektóre. Trzeba mieć w głowie to, że osoba poddana przemocy – zwykle milczy nie dlatego, że chce, ale dlatego, że stworzyliśmy społeczeństwo, które milczenie wspiera bardziej niż mówienie. Dlatego kiedy gwiazdy, czy w ogóle ludzie mówią o przemocy po latach to kluczowym pytaniem jakie powinniśmy sobie zadać jest nie „dlaczego mówią tak późno” tylko „dlaczego żyjemy w świecie, w którym ofiara boi się mówić”. I to nie dotyczy tylko Hollywood.