Smog noir czyli “Forst”

Zim­no, ciem­no i ponuro. Nad góra­mi prze­suwa­ją się chmury, ciem­ność i szarość zale­ga nad stolicą Tatr. Jest tak chłod­no i stalowo, że rzekłbyś wiecz­na moral­na i emocjon­al­na zima. Nie ma dobrych ludzi, nie ma nadziei, nie ma moral­noś­ci. Nie to, nie jest nar­rac­ja człowieka, który próbu­je w cza­sie ferii zimowych Mazowsza znaleźć miejsce parkingowe w Zakopanem. To plus minus wiz­ja pol­s­kich gór i okolic z seri­alu „Forst”, który robi wszys­tko by przekon­ać nas o tym, że jest bard­zo mroczny. Jed­nocześnie, traci z oczu to co być może mogło­by być najciekawsze.

Od lat pol­skie seri­ale robią wszys­tko by zatus­zować smut­ny fakt, że dzieją się w Polsce. Twór­ców mamy coraz sprawniejszych, drony lata­ją coraz wyżej, kom­pozy­torzy muzy­ki seri­alowej – zdolne bestie. Uda­je się dzię­ki temu tworzyć takie pol­skie – niepol­skie przestrze­nie. Z jed­nej strony, ser­i­al krę­cony na lokacji, da się rozpoz­nać konkretne miejs­ca, z drugiej – równie dobrze zami­ast Tatry mogły­by to być po pros­tu ‘góry” zami­ast Zakopane „miejs­cowość” zami­ast Pol­s­ka „gdzieś”.  Przy­pom­i­na mi to trochę pojaw­ia­jące się w sieci narzeka­nia, że trud­no się młodym ludziom czy­ta książ­ki, gdzie bohaterowie mają pol­skie imiona, bo jak to Piotrek może się zakochać w Marysi, to takie pospo­lite, zupełnie co innego niż jak Peter zakocha się w Mary.  Forst jest doskon­ałym przykła­dem tego do jakiej pust­ki prowadzi taka uciecz­ka od choć kawał­ka prawdzi­wej przestrzeni.

Fot. Łukasz Bąk

Umieszcze­nie akcji krymi­nal­nej w Tatra­ch, a zwłaszcza w Zakopanem daje samo w sobie doskon­ały punkt wyjś­cia. Oto mamy his­torię roz­gry­wa­jącą się w miejs­cowoś­ci turysty­cznej, częs­to korzys­ta­jącej z ele­men­tów ludowych, w sposób komer­cyjny. Wszędzie są ludzie – w mieś­cie, na szlakach. Sporo jest turysty­cznej tande­ty, sporo jest światełek, sporo jest życia. To życie – tęt­niące, turysty­czne, niekiedy prza­śne niekiedy luk­su­sowe – zestaw­ione ze śmier­cią i zbrod­nią – tworzy nat­u­ralne napię­cie. Tu się ludzie baw­ią, a tam ludzi mor­du­ją, tu se gra­ją na skrzyp­kach w kar­czmie tam przykry­wa­ją rodzinne tajem­nice. Zakopane jest pod wielo­ma wzglę­da­mi miejscem fas­cynu­ją­cym, z wielo­ma oblicza­mi, warst­wa­mi, spotka­ni­a­mi ludzi z różnych grup społecznych. Jest też miejscem kolorowym, pod wielo­ma wzglę­da­mi jar­mar­cznym – lśnią­cym u stóp gór.

Twór­ców „Fors­ta” ten nat­u­ral­ny i intrygu­ją­cy kon­tra­punkt nie intere­su­je. Podob­nie jak nie intere­su­je ich nic co nie pasu­je, do pewnej specy­ficznie poj­mowanej este­ty­ki. Przestrze­nie z których korzys­ta­ją są oczy­wiś­cie ciemne i zawsze wyglą­da­ją jak­by wypełnione dymem (pro­ponu­je na potrze­by pol­skiej kine­matografii sfor­mułować określ­nie „smog noir”), jeśli kaw­iar­nia to oczy­wiś­cie pus­ta, z wys­tro­jem rodem z PRL, podob­nie jak poko­je do wyna­ję­cia, czy posterunek policji. Wszędzie mamy do czynienia z przestrzeni­a­mi, które mają spraw­iać wraże­nie, jak­by ostat­nim filmem jaki ktoś widzi­ał był mil­i­cyjny pro­duk­cyj­ni­ak z lat siedemdziesią­tych. Te przestrze­nie i pust­ki mają nam dać poczu­cie, że oto oglą­damy coś złego i ponurego. Coś co powin­no budz­ić w nas poczu­cie izo­lacji i osamot­nienia. Ale jed­nocześnie – to wszys­tko spraw­ia, że bohaterowie funkcjonu­ją poza cza­sem, poza realia­mi i poza życiem. Te wszys­tkie mroczne zabawy światłem, które mają nam zasug­erować, że oto nie jest dobrze, są w isto­cie prostym wybiegiem, który zastępu­je budowanie prawdzi­wych emocji – właśnie na tym kon­tra­punkcie jakie daje życie. Dlat­ego bohaterowie są w tym Zakopanem, ale jak­by ich nie było, są we współczes­nej Polsce, ale aż dziw, że mają kom­put­ery.  Wszys­tko ma być szare, bure, ponure i puste.

Fot. Łukasz Bąk

Nietrud­no dostrzec, że ta pust­ka tła wyni­ka też zachłyśnię­cia się kon­wencją kina noir. Pięknym przykła­dem jest nasz główny bohater – Forst. Niezniszczal­ny niczym super bohater, nieprzestrze­ga­ją­cy zasad dla zasady, oczy­wiś­cie obar­c­zony przeszłoś­cią. Kobi­ety rzu­ca­ją się na niego pod wpły­wem przy­musu fab­u­larnego i pod tym samym wpły­wem źle kończą. Sam Forst nigdy właś­ci­wie nie wyjaś­nia, dlaczego od samego początku, prowadzi śledzt­wo w najbardziej autode­struk­cyjny i pozbaw­iony więk­szego sen­su sposób. Spy­tany – dlaczego to robi, nigdy nie odpowia­da. Z resztą Forst nie ma potrze­by odpowiada­nia na pyta­nia, bo też – po co miał­by. Jego dzi­ała­nia tłu­maczą się same przez się, jest motywac­je nie mają znaczenia, bo są zakodowane w gatunku. Forst nie jest tak naprawdę bohaterem, jest arche­typem bohat­era, którego nie wzbo­ga­cono o żad­ną cechę, która czyniła­by go wyjątkowa. To nie jest gra z kon­wenc­ja, to jest kon­wenc­ja posunię­ta tak daleko, że jeszcze krok i bylibyśmy w stre­fie pastiszu (o którą w kilku sce­nach się ocier­amy, zwłaszcza tych, gdzie akc­ja i mor­do­bi­cie nabier­a­ją tempa).

Forst musi rozwiązać zagad­kę krymi­nal­ną. Bo oczy­wiś­cie – sko­ro noir, to ktoś musi zginąć. Prob­lem z zagad­ką krymi­nal­ną w seri­alu pole­ga na tym, że jest ona łat­wa do rozwiąza­nia. Widz, dość wcześnie ori­en­tu­je się kto i dlaczego i musi cier­pieć patrząc aż nasi bohaterowie dojdą do tych samych wniosków. Przy czym widz nie rozwiązu­je zagad­ki, dlat­ego, że jest bystry i pod­sunię­to mu wszys­tkie infor­ma­c­je. Rozwiązanie zagad­ki jest proste, bo twór­cy tak prowadzą wąt­ki poboczne, że nie ma żad­nego innego rozwiąza­nia. Pamię­ta­j­cie – im wol­niej ktoś mówi w pol­skim seri­alu tym potenc­jal­nie jest bardziej win­ny. Kil­ka scen jest w tych wątkach pobocznych tak sztucznych, że wywnioskowanie po co się w ogóle pojaw­iły nie jest trudne. Tu z resztą mała uwa­ga do sce­narzys­tów – pisanie dialogów fil­mowych raczej powin­no opier­ać się na pyta­niu i odpowiedzi, akcji i reakcji. Tym­cza­sem „Forst” to ser­i­al opar­ty na dialo­gach urwanych, pyta­ni­ach rzu­canych w przestrzeń, odpowiedzi­ach nieudzielonych. Bohaterowie właś­ci­wie praw­ie ze sobą nie roz­maw­ia­ją, co prowadzi do dość męczącej sytu­acji. Oto spędza­my kil­ka odcinków z ludź­mi, których nie znamy, którzy za bard­zo ze sobą nie gada­ją, wiele o sobie nie mówią i jeszcze wyma­ga­ją od nas byśmy mieli jakieś emoc­je. A nie ma emocji w świecie bez bohaterów.

Fot: Łukasz Bąk

Z resztą, gdy przyjrzymy się przewi­ja­ją­cym się przez ser­i­al posta­ciom, to właś­ci­wie – niewiele może­my o nich powiedzieć. Dlaczego Forst łamie zasady? Bo łamie. Dlaczego poma­ga­ją­ca mu dzi­en­nikar­ka, zachowu­je się tak jak­by pra­wo jej nie doty­czyło? Bo tak. Dlaczego Fors­ta nien­aw­idzi inny polic­jant? Bo nien­aw­idzi, po co drążyć tem­at. Dlaczego Fors­ta wszyscy lubią? No lubią. I tak dalej i tak dalej. Arche­typy – od przek­li­na­jącego sze­fa miejs­cowej policji, po zdol­nego, ale zamkniętego w sobie speca od kom­put­erów, przechadza­ją się po tym seri­alu, ale nigdy nie zamieni­a­ją się w prawdzi­wych bohaterów. Nigdy nie pokazu­ją się nam w taki sposób, który spraw­ił­by, że zobaczymy ich w pełni, poczu­je­my, że to są nie tylko postaci tego dra­matu, ale też – ludzie, którzy byli wcześniej zan­im doszło do zbrod­ni. Inna sprawa – to jest jeden z tych seri­ali, gdzie okazu­je się, że pod Tatra­mi żyje pięć osób na krzyż i wszyscy się zna­ją.  Mam poczu­cie takiego wyjątkowego lenist­wa twór­ców gdy każdy kto pojaw­ia się w pro­dukcji jest zamieszany w sprawę.

Nie ukry­wam – jest w tym filmie kil­ka momen­tów, które mnie nieza­mierze­nie rozbaw­iły. Mrocz­na willa gdzieś na Łom­ni­cy, miała praw­dopodob­nie wzbudz­ić moje poczu­cie lęku i odosob­nienia, ale była tak przeszarżowana, że trud­no nie chi­chotać na taką wiz­ję mrocznych Tatr Słowac­kich. Bard­zo rozbaw­ił mnie wątek, w którym dwój­ka bohaterów dochodzi do wniosku, że coś jest nie tak bo his­to­ryk chodz­ił codzi­en­nie do archi­wum. Jakże to prawdzi­we – jaki his­to­ryk, który obiecał sobie codzi­en­ną pracę rzeczy­wiś­cie się tego trzy­ma. Są też takie typowe sce­ny mag­iczne, moja ulu­biona to ta w której dzi­en­nikar­ka dwoma kliknię­ci­a­mi tak zmienia ustaw­ienia głośnoś­ci filmiku, że jakieś ciche słowa z tła sły­chać czys­to i wyraźnie.  Podzi­wiam też fakt, że bohaterowie pozysku­ją bez więk­szego prob­le­mu potrzeb­ne im doku­men­ty i wskazów­ki, które wszyscy trzy­ma­ją na wierzchu. Sporo tego jest w tym seri­alu, bo też – nie ukry­wa­jmy – sce­nar­iusz właś­ci­wie nie wnosi niczego nowego do bard­zo schematy­cznego krymi­nału. Do tego stop­nia nic nie wnosi, że człowiek siedzi i rozmyśla – po co właś­ci­wie oglą­da coś czego zakończenia może się bez trudu domyślić od trze­ciego odcinka.

Fot: Łukasz Bąk

Mam wraże­nie, że twór­cy są świado­mi tej sce­nar­ius­zowej słaboś­ci, więc cis­ną – w zdję­cia z drona (jest ich tyle, że ser­i­al dosta­je ostrzeże­nie w ramach mojego pro­gra­mu NUD – „nieuza­sad­nione uży­cie drona”), dra­maty­cz­na muzy­ka, chmury, śnieg, dużo chmur, jeszcze więcej chmur. A gdy nie pomogą chmury i góry, moż­na jeszcze iść w prze­moc. W tym seri­alu jest jej sporo, jest dość krwa­wo, ale też – przez to, że braku­je jakiegokol­wiek kon­tra­punk­tu to jest… pus­to. Serio, dużo prze­mo­cy i śmier­ci, bez zestaw­ienia z życiem i spoko­jem sta­je się takim wiz­ual­nym zabiegiem, który może rusza na poziomie „nie lubię, jak jest tyle krwi” ale w sum­ie nic nie mówi ani o bohat­er­ach, ani o świecie, który ich otacza. Plus nie ma się czym prze­j­mować, bo na Forś­cie lśni pancerz fab­u­larny, co spraw­ia, że żad­na poważ­na krzy­w­da stać mu się nie może. Goi się na nim też w błyskaw­icznym tem­pie. W ogóle Forst to ciekawy przykład bohat­era, którego twór­cy lubią tor­tur­ować, ale dla samej przy­jem­noś­ci patrzenia jak cier­pi – bo i tak nie ma to żad­nych konsekwencji.

Ucieka­jąc od cepelii w przed­staw­ia­n­iu Pod­ha­la (porów­na­j­cie „Poskromie­nie złośni­cy”, zwłaszcza część drugą) twór­cy wes­zli w przedzi­wną przestrzeń pozbaw­ioną jakichkol­wiek wyjątkowy punk­tów odniesienia. Nie chcą góral­skiej muzy­ki ani gwary, choć nie są się w stanie pow­strzy­mać by nie wzbo­gacić his­torii o jed­nego starego górala z fajką (są pewne obow­iąz­ki). Moż­na dojść do wniosku, że gdzieś tam próbu­ją nas przekon­ać, że pol­skie góry to ten sam kra­jo­braz co Skan­dy­naws­kich kra­jo­brazów. Tylko, pytanie – po co. Już pomi­jam, że kra­jo­bra­zowo mówimy o bard­zo różnych przestrzeni­ach. Pytanie, czemu punk­tem odniesienia jest este­ty­ka gatunku, który po pier­wsze – już od dobrych kilku lat zja­da włas­ny ogon, po drugie – jest osad­zony w zupełnie innym kon­tekś­cie społecznym, his­to­rycznym i geograficzny. Nasz „smog noir” jest taki­mi popłuczy­na­mi po tym co pro­ponowali Skan­dy­na­wowie, z tą różnicą, że braku­je tu wszys­tkiego – głęb­szej społecznej reflek­sji, osadzenia his­torii w real­nej społecznoś­ci, wykre­owa­nia bohaterów, którzy będą w jakikol­wiek sposób posz­erza­li ramy gatunku.

Fot. Łukasz Bąk

Hal­ny sobie hula pod tymi pusty­mi Tatra­mi. Forst krwawi, ale spoko zrośnie się. Jeśli jest jakaś kobi­eta – rzu­ci się w jego ramiona, jeśli jest jak­iś morder­ca, spoko­jnie wyzwie go na poje­dynek. Turys­tów nie ma, ludzi nie ma, tylko góry, chmury i Ralph Kamińs­ki zawodzą­cy w tle.