Taka zdolna dziewczyna czyli o “Inventing Anna” (“KIm jest Anna?”)

Na całym świecie są miejs­ca do których dostać się mogą tylko nieliczni. Nie ma do nich ani kluczy, ani kart, ani kodów. Drzwi otwier­a­ją odpowied­nie nazwiska, odpowied­nie zna­jo­moś­ci, ten niefor­mal­ny kod, który wyraża się w drob­nych ges­tach. Jakie wino zamówisz w restau­racji, jak zachowasz się na pokazie mody, czy ludzie którzy patrzą na two­je ubra­nia będą wiedzieć, że stać cię na modę która nie ma już wielkiego logo pro­jek­tan­ta choć jest warta więcej niż nawet naj­mod­niejsze ubranie z wybiegu. To świat do którego nie wielu wchodzi a wielu nawet nie przy­puszcza, że ist­nieje. Anna Sorokin, nie tylko weszła do tego świa­ta ale przez kil­ka sezonów wycis­nęła z niego wszys­tko co się da. Pytanie jak to zro­biła — nie mając pieniędzy, konek­sji a nawet jed­nego spójnego zbioru cech to his­to­ria z seri­alu „Invent­ing Anna” (po pol­sku „Kim jest Anna?” ale uważam to za dużo gorszy tytuł).

Invent­ing Anna. Anna Chlum­sky as Vivian Kent in episode 103 of Invent­ing Anna. Cr. David Giesbrecht/Netflix © 2021

His­to­ria Anny Sorokin, która pojaw­iła się w Nowym Jorku jako Anna Delvey, po to by wyko­rzys­tać wysoko postaw­ionych bogaczy z Nowo­jorskiej eli­ty, pojaw­iła się po raz pier­wszy w prasie.  Artykuł napisała Jes­si­ca Pressler,. Sama Pressler ma zawodowe życie godne włas­nego fil­mu, bo po dość znanej wpad­ce (napisała artykuł, który okazał się nieprawdą) jej późniejsza kari­era rozwi­jała się całkiem dobrze. To na pod­staw­ie jej artykuły nakrę­cono film „Ślicznot­ki” a ter­az nie tylko jej tekst został zamieniony na ser­i­al, ale Pressler jest jed­ną z pro­du­cen­tek. Zaczy­nam od tej strony, bo to ważne by zdać sobie sprawę, że pojaw­ia­ją­ca się w seri­alu postać reporter­ki, która poz­na­je his­torię Anny nie tylko jest opar­ta na his­torii prawdzi­wej oso­by (choć z powodów prawnych i jak pode­jrze­wam oso­bistych — ma inne imię i nazwisko) ale także po to by zdać sobie sprawę, że Pressler była zaan­gażowana w pro­dukcję co musi­ało w pewien sposób wpłynąć na środek ciężkoś­ci całego serialu.

W pro­dukcji — dzi­en­nikar­ka Vivian Kent, zesłana na sam dół redak­cyjnej dra­biny za popełniony wcześniej błąd, odkry­wa sprawę, która jej zdaniem może być dużo ciekawsza niż się wyda­je. Po typowej dla filmów dzi­en­nikars­kich walce z wydaw­cą, uda­je się jej dostać poz­wole­nie na to by zobaczyć się z Anną w więzie­niu i poroz­maw­iać o jej spraw­ie. Krok po kroku dzi­en­nikar­ka odkry­wa kole­jne nit­ki his­torii i kole­jne kluc­zowe oso­by. To właśnie przez ich pryz­mat mamy poz­nać Annę i przekon­ać się jaką była osobą. O ile w ogóle jest to możli­we — bo jak się wyda­je — dla każdego z kim prze­by­wała była kimś innym. Co więcej, niejed­na oso­ba, z którą roz­maw­iała czy prze­by­wała uznawała, że dziew­czy­na miała na nich pozy­ty­wny wpływ.

Invent­ing Anna. (L to R) Lav­erne Cox as Kacy Duke, Julia Gar­ner as Anna Delvery, Katie Lowes as Rachel, Alex­is Floyd as Neff Davis in episode 105 of Invent­ing Anna. Cr. Aaron Epstein/Netflix © 2021

Taki punkt wyjś­cia do his­torii jest wcią­ga­ją­cy, bo bard­zo, bard­zo powoli poz­na­je­my, jak Anna prowadz­iła swój wiel­ki przekręt. Twór­cy seri­alu chcą nam przede wszys­tkim pokazać mech­a­nizmy rządzące tym światem — fakt, że właś­ci­wie liczy się wyłącznie przy­należność do towarzyst­wa i wza­jemne polece­nia, że zau­fanie, którym nie obdarzyło­by się niko­go spoza tego kręgu, tu pozwala żyć właś­ci­wie za dar­mo, korzys­ta­jąc z najwięk­szych luk­susów. Odkry­wanie tego mech­a­niz­mu jest do pewnego stop­nia przy­jemne, do pewnego stop­nia frus­tru­jące, bo pokazu­je, że tak właś­ci­wie eli­ty od wieków dzi­ała­ją tak samo — opier­a­jąc wszys­tko na tych niemożli­wych do wykupi­enia towarzys­kich pow­iąza­ni­ach, które właś­ci­wie uniemożli­wia­ją wejś­cie do pewnych grup społecznych. Te drzwi są zamknięte. Gdy Anna wyko­rzys­tu­je te mech­a­nizmy, doskonale wiedząc, co i komu powiedzieć — wtedy uśmiechamy się do siebie, bo mamy wraże­nie, że widz­imy kogoś kto zori­en­tował się, że „to jest zupełnie poza systemem”.

Jed­nocześnie gdzieś po drodze ser­i­al przyj­mu­je bard­zo jas­ną nar­rację — to, że bohater­ka budzi takie emoc­je i uważamy ją za oszustkę jest w grun­cie rzeczy przykła­dem na to jak nami zma­nip­u­lowano. Prawdzi­wy­mi oszus­ta­mi, ludź­mi, którzy popeł­niali wykroczenia czy pod­sta­wowe błędy zawodowe byli głównie doskonale ustaw­ieni i bard­zo zamożni ludzie, których Anna oszuki­wała. Ona trafiła do więzienia a oni częs­to awan­sowali wyżej. Co więcej ser­i­al nie raz pod­kreśla, że reguły tego świa­ta dzi­ała­ją inaczej dla kobi­et i mężczyzn — Anna trafiła do więzienia, i dziś jest sym­bol­em kobi­ety-oszust­ki, a mężczyźni naduży­wa­ją­cy tego sys­te­mu nie raz cieszyli się wol­noś­cią i nawet nie tra­cili rep­utacji. To poczu­cie nierównoś­ci odbi­ja się też w his­torii Vivian, która wie, że ponosi kon­sek­wenc­je dzi­ałań swo­jego przy­ja­ciela. To spraw­ia, że ser­i­al dość moc­no gra tymi emoc­ja­mi — związany­mi z tym wszys­tki­mi nierównoś­ci­a­mi obec­ny­mi w społeczeńst­wie, i tym jak media wpły­wa­ją na naszą per­cepcję tego kto jest oszustem a kto oszukiwanym.

Invent­ing Anna. (L to R) Julia Gar­ner as Anna Delvery, Gabriel Sloy­er as Gabriel Cala­tra­va, Richie Her­schen­feld as Richie Notar, Jason Schuch­man as Lavin, Lawrence Bal­lard as Jaffe in episode 104 of Invent­ing Anna. Cr. Nicole Rivelli/Netflix © 2021

Brz­mi to wszys­tko bard­zo dobrze i jak mniemam — to jeden z powodów, dla których pro­dukc­ja stała się szy­bko bard­zo pop­u­lar­na. Takie his­to­rie przy­cią­ga­ją, zwłaszcza swo­ją potenc­jal­ną niejed­noz­nacznoś­cią, koniecznoś­cią prze­wartoś­ciowa­nia pewnych ocen. Do tego, sami twór­cy przyz­nali, że patrzyli na Annę nieco przez pryz­mat takich ludowych podań o tych wszys­t­kich posta­ci­ach, które przez lata roz­palały wyobraźnię zabier­a­jąc bogatym i (przy­na­jm­niej w seri­alu) trochę odd­a­jąc bied­nym, ale też tyko na chwilkę. Ostate­cznie jed­nak Anna jawi się jako oso­ba, która zła­mała sys­tem i kto wie może zła­mała­by go jeszcze bardziej gdy­by jak sama mówi „ludzie lep­iej radzili sobie ze stresem”.

Ser­i­al ma jed­nak dwa główne prob­le­my. Pier­wszy to jego dłu­gość. Jakkol­wiek wspinanie się Anny po szczeblach towarzyskiej dra­biny jest ciekawe, to moim zdaniem całej opowieś­ci jest po pros­tu za mało na dziewięć odcinków. Moim zdaniem his­torię dało­by się spoko­jnie opowiedzieć krócej — z lep­szą dynamiką. Zwłaszcza, że niek­tóre relac­je są zde­cy­dowanie mniej intere­su­jące a mod­el zachowa­nia Anny — na tyle stały, że nie potrze­bu­je­my kilkudziesię­ciu min­ut by go zrozu­mieć. Są odcin­ki lep­sze i gorsze (oso­biś­cie najbardziej lubię odcinek 4 o relacji Anny z jej prawnikiem, ale może dlat­ego, że gra tam Antho­ny Edwards a ja mam do niego słabość od cza­su „Ostrego Dyżu­ru”) ale przede wszys­tkim — jest ich za dużo. Wiele wydarzeń, które ser­i­al przed­staw­ia jako ważne czy wstrząsające są w isto­cie niewielki­mi sce­na­mi, wokół których budu­je się wielkie napię­cie tylko po to by ujawnić, że Anna (o której wiemy, że jest oszustką) za coś nie zapłaciła, komuś zwinęła kartę kredy­tową, czy podro­biła papiery. Dużo budowa­nia napię­cia przekła­da się na wiele dość banal­nych wniosków. Ser­i­al traci przez to dynamikę i przy­na­jm­niej moim zdaniem — w pewnym momen­cie nie jest w stanie nic więcej powiedzieć o bohaterce.

Invent­ing Anna. (L to R) Julia Gar­ner as Anna Delvery, Alex­is Floyd as Neff Davis in episode 105 of Invent­ing Anna. Cr. Aaron Epstein/Netflix © 2021

Kole­j­na sprawa — pomysł by Anny nikt tak naprawdę nie znał jest całkiem dobrą kon­cepcją. Prob­lem w tym, że nie tylko nie znamy samej Anny, ale też w sum­ie innych bohaterów też. Wszyscy są nakreśleni dość pobieżnie, każ­da postać skła­da się z tych samych kilku ele­men­tów. Co więcej — trud­no tu kogokol­wiek pol­u­bić. Zosta­je­my więc z seri­alem, w którym wszyscy są jedynie nasz­ki­cow­ani, w więk­szoś­ci niesym­pa­ty­czni i trud­ni do pol­u­bi­enia. To fas­cynu­jące, ale przez więk­szość cza­su oglą­damy ser­i­al o niesym­pa­ty­cznej kobiecie robiącej w konia całą masę niezbyt sym­pa­ty­cznych ludzi. Teo­re­ty­cznie ser­i­al chce żebyśmy kibi­cow­ali dzi­en­nikarce — ciężarnej, na dnie swo­jej kari­ery zawodowej, próbu­jącej pogodz­ić artykuł, który pisze z fak­tem, że jej życie rodzinne zaraz się zmieni. Ale właśnie — mam wraże­nie, że ser­i­al tak się stara, że ostate­cznie Vivian słabo przy­pom­i­na jakąś real­ną postać — jest bardziej zbiorem cech, które mają wzbudz­ić w widzu odpowied­nie emoc­je. Podobała mi się uwa­ga jed­nego z kry­tyków który zwró­cił uwagę, że Pressler naprawdę nie jest dzi­en­nikarką ze zła­maną kari­erą, ale najwyraźniej bohaterowie, którzy odnoszą sukces niekoniecznie się sprzedają.

To prowadzi mnie do reflek­sji, że „Invent­ing Anna” to być może rzad­ki przykład seri­alu amerykańskiego, który jest tak moc­no osad­zony w kla­sowoś­ci. Ostate­cznie nie chodzi jedynie o sam tem­at, ale też — o pro­fil odbior­cy. Ser­i­al zakła­da (jak mniemam bard­zo słusznie), że my wid­zowie Net­flixa, zwykłe szaracz­ki z wol­ną sobotą, jesteśmy emocjon­al­nie dużo bliżej Anny niż ludzi, których oszuku­je. Pod pewny­mi wzglę­da­mi ser­i­al zakła­da, że gdzieś po drodze dostrzeże­my, że Anna jest nasza i zaczniemy nawet jeśli nie kibi­cow­ać jej dzi­ałan­iom to lep­iej je rozu­mieć. Bogact­wo i przy­wile­je powin­ny nas odrzu­cać, a Anna budz­ić do pewnego stop­nia współczu­cie — zwłaszcza biorąc pod uwagę, że jak serii kon­kludu­je — całkiem sporo osób wzbo­gaciło się na jej porażce.

Invent­ing Anna. (L to R) Alex­is Floyd as Neff Davis, Shevy Gutier­rez as Bell­hop in episode 105 of Invent­ing Anna. Cr. Nicole Rivelli/Netflix © 2021

Przyz­nam — ser­i­al nieco mnie zmęczył. Mam wraże­nie, że te same pyta­nia — o moral­ność ogry­wa­nia tych którzy legal­nie okrada­ją mil­iony, o tym co to znaczy „ucz­ci­we pieniądze” w tym świecie zde­cy­dowanie lep­iej odpowiedzi­ały „Ślicznot­ki”. Tam nar­rac­ja była płyn­na, pyta­nia sfor­mułowane delikat­nej, postaci — łatwiejsze do zrozu­mienia i pol­u­bi­enia. A jed­nocześnie wnios­ki były podob­ne i podob­nie przy­pom­i­nały o głębok­iej kla­sowoś­ci amerykańskiego społeczeńst­wa i o tych codzi­en­nych oszust­wach w białych rękaw­iczkach jakich dokonu­je się bez żad­nych prawnych kon­sek­wencji. Tym­cza­sem „Invent­ing Anna” trochę skacze po tem­at­ach, trochę próbu­je nas przekon­ać, że ma coś więcej do zaofer­owa­nia niż trochę sen­sacyjną his­torię o sporym finan­sowym przekrę­cie. Ale w isto­cie — niekoniecznie są tu jakieś naprawdę nowe i wstrząsające wnios­ki i nawet sama Anna, która powin­na być fas­cynu­jąc i tajem­nicza w pewnym momen­cie zaczy­na męczyć.

Nie ukry­wam — należę do tej grupy osób, której nie por­wała kreac­ja Julii Gar­ner jako Anny. Przede wszys­tkim mam wraże­nie, że jak na bohaterkę, która każde­mu miała się jaw­ić jako ktoś nieco inny — była cały czas zbyt podob­na do siebie. Jed­nocześnie — przez to, że gra taką enig­mę właś­ci­wie do samego koń­ca pozosta­je postacią, o której dużo się mówi ale przy­na­jm­niej dla mnie — nadal dość nieprzeniknioną i trochę nieciekawą. Tzn. Brakowało mi w tej roli trochę życia, takich spo­jrzeń, wyrazu twarzy — czegokol­wiek co poz­woliło­by mi się zas­tanow­ić poważniej nad tym jaka była, ile grała itp. Inna sprawa — ja rozu­miem, że dla amerykanów to kto z jakim akcen­tem mówi jest bard­zo ważne, ale tu odniosłam wraże­nie, że kon­cen­trac­ja na dzi­wnym akcen­cie spraw­iła, że każ­da kwes­t­ia brz­mi tak samo. Wiecie są cza­sem takie role, że widzisz, że aktor­ka bard­zo dużo włożyła pra­cy i się stara, ale całość wypa­da bla­do i tak ode­brałam rolę Anny. Powin­na mnie fas­cynować, ale była w sum­ie mało ciekawa. Cały czas miałam wraże­nie, że wszyscy się stara­ją stworzyć jakąś mag­ne­ty­czną postać ale na ekranie niekoniecznie to widziałam.

Invent­ing Anna. Antho­ny Edwards as Alan Reed in episode 104 of Invent­ing Anna. Cr. Nicole Rivelli/Netflix © 2021

Anna Chlum­sky jako Vivian gra zde­cy­dowanie lep­iej ale ostate­cznie — najlepiej się sprawdza w takich małych dow­cip­nych sce­nach — przede wszys­tkim ze swoim fil­mowym mężem i z aktorem gra­ją­cym prawni­ka Anny. Zresztą między nimi jest taka sym­pa­ty­cz­na chemia, że Shon­da musi­ała się chy­ba pow­strzymy­wać ze wszys­t­kich sił, żeby nie dorzu­ca tu roman­su (Za to są obow­iązkowe dziesiąt­ki scen w windzie — ser­i­al Shon­dy kocha­ją windy). Wciąż jed­nak mam z tą postacią ten prob­lem, o którym pisałam wcześniej. Nie ufam żad­ne­mu przed­staw­ie­niu real­nych osób, w fil­mach wypro­dukowanych przez te oso­by. Plus kocham te amerykańskie filmy o dzi­en­nikarst­wie, które zawsze są o krok od zasug­erowa­nia, że każdy artykuł to niemal „Wszyscy ludzie prezydenta”.

Ostate­cznie muszę powiedzieć, że oglą­da­jąc „Invent­ing Anna” cały czas zas­tanaw­iałam się jak­by wyglą­dał ten ser­i­al zro­biony przez HBO. Wiem, że sama zmi­ana plat­formy niewiele zmienia, ale cały czas miałam wraże­nie, ze to jest roz­wod­niony ser­i­al HBO, który ma się wpa­sować w for­mat Net­flixa, przez co — jest jak drink z dobrego trunku ale ze zbyt dużą iloś­cią coli. Tam jest w tym wszys­tkim dobry i prowoku­ją­cy ser­i­al, ale przysy­pa­ny sce­na­mi czy nawet odcinka­mi, które czynią z całoś­ci coś bard­zo słod­ko gorzkiego — nie zupełnie nieu­danego, ale też — tracącego szan­sę na wybit­ność. Być może ta his­to­ria opowiedziana nieco inaczej była­by czymś więcej niż tylko hitem Net­flixa. A tak pozosta­je na zawsze pod drzwia­mi eli­tarnych pro­dukcji co samo w sobie jest nieco iron­icznym komen­tarzem do treś­ci serialu.