Jeśli coś żyje znaczy, że nie umarło czyli dlaczego Jack Sparrow nie przyprowadził kumpli do kina

?

Hej

Od pewnego cza­su zwierz zaczął dostawać od swoich czytel­ników maile. Są to najczęś­ciej te maile, które chce się czy­tać w chwilach depresji, zwąt­pi­enia i ogól­nego smutku, ponieważ zaw­ier­a­ją treś­ci od miłych do bard­zo miłych. Są też listy ekstremal­nie miłe, choć zwierz wciąż czeka na ofer­ty matry­mo­ni­alne. Część kore­spon­dencji do zwierza wypeł­ni­a­ją jed­nak zapy­ta­nia — więk­szość z nich świad­czy o tym, że ufa­cie zwier­zowi bardziej niż Google i zwraca­cie się do niego z pop­kul­tur­al­ny­mi pyta­ni­a­mi z gatunku tych wyszuki­waw­czych. Zwierz nigdy się za takie listy nie gniewa (jakże mógł­by się gniewać) i jak już pisał trak­tu­je je jako prze­jaw zau­fa­nia (a poza tym miło łechce to próżność zwierza gdy ludzie myślą, że wie praw­ie wszys­tko). Od cza­su do cza­su w skrzynce zwierza lądu­je list inspiru­ją­cy. Takim,  w którym zadane pytanie nie zna­j­du­je prostej odpowiedzi, ale doma­ga się prze­myśleń. Zazwyczaj zwierz stara się każdej oso­bie odpowiedzieć pry­wat­nie, ale cza­sem pytanie jest za dobre a odpowiedź zbyt skom­p­likowana by cieszyć się ją mógł jedynie nadaw­ca i odbior­ca lis­tu. Właśnie niedawno przyszedł do zwierza, jeden z takich listów zaw­ier­a­ją­cy pasjonu­jące w swo­jej pros­to­cie pytanie. Dlaczego Piraci z Karaibów mimo olbrzymiego sukce­su komer­cyjnego jaki odnieśli, nie rozpoczęli żad­nej nowej mody w kine­matografii a właś­ci­wie dlaczego nie wskrze­sili fil­mu morskiego czy pirack­iego. Zwierz radośnie zasi­adł do odpowiada­nia i zan­im się zori­en­tował wyszedł mu cały wpis.

 Każdy kto widzi­ał Piratów z Karaibów mógł się spodziewać, że seria udanych filmów zna­jdzie mnóst­wo naślad­ow­ców, tym­cza­sem inaczej niż Jack Spar­row, Piraci biegli do sukce­su raczej samotnie.

Pytanie może wydawać się proste, ale tak naprawdę otwiera całą skrzynkę  (a właś­ci­wie skrzynię, może nawet umrzy­ka skrzynię) prob­lemów. Po pier­wsze sama kwes­t­ia kul­tur­al­nych powrotów. Ist­nieje pewien rodzaj zjawisk pop­kul­tur­al­nych, o których raz na jak­iś czas mówi się, że wraca­ją. Najlepiej widać to w kine­matografii, gdzie co chwila wieszczy się naprzemi­en­nie powrót musi­cali i west­ernów, cza­sem dorzu­ca­jąc do tego powrót filmów szpiegows­kich, ewen­tu­al­nie klasy­cznych melo­dra­matów.  Prob­lem pole­ga na tym, że ów wiel­ki powrót może oznaczać dwie rzeczy. Jed­ną — tak dzieje się w przy­pad­ku west­ernów — że nakrę­cono właśnie dobry west­ern (częś­ciej anty­west­ern) ale jest to poje­dyncza pro­dukc­ja, która nie ma w sobie tyle siły by wskrze­sić cały olbrzy­mi gatunek. O powro­cie West­er­nu krzy­czano wielokrot­nie — zwłaszcza, przy okazji dobrych filmów takich jak Bez Prze­baczenia czy niedawno True Grit, ale praw­da jest taka, że raczej nie ma szans na powrót tego gatunku w pełnej chwale.  Skła­da się na to wiele czyn­ników — co raz trud­niej odwołać się do pewnych klasy­cznych dla gatunków schematów (sil­ni mężczyźni, słabe kobi­ety), co raz trud­niej znaleźć bohaterom dopuszczal­nych z dzisiejszego punk­tu widzenia prze­ci­wników (prze­cież nie mogą to być rdzen­ni amerykanie). Ogłaszanie powro­tu oznacza w takich przy­pad­kach, albo myśle­nie życzeniowe, albo jest to zwycza­jnie najprost­szy chwyt mar­ketingowy. Zresztą, jeśli odtrąbi się czegoś powrót, moż­na zami­ast recen­zji, napisać pięć stron o tym, jak to  west­ern wraca do łask.  Jest też nieco inny przy­padek — ten widać jak na dłoni w przy­pad­ku musi­cali. Otóż wszyscy cią­gle twierdzą, że musi­cale wraca­ją. Prob­lem pole­ga na tym, że musi­cale nigdy tak naprawdę nie padły. Oczy­wiś­cie nie odgry­wa­ją takiej roli, jak kilka­dziesiąt lat temu, ale właś­ci­wie w każdej epoce, wśród filmów, które abso­lut­nie trze­ba zobaczyć, zna­jdzie się jak­iś musi­cal. Co więcej musi­cale nigdy nie spadły do roli filmów, których nikt nie chce oglą­dać, ewen­tu­al­nie nagradzać (nie jest to dokład­nie to samo). Musi­cale nigdy tak naprawdę nie odeszły, więc nie mają skąd wracać. Oczy­wiś­cie, nie co roku nomin­u­je się, tak jak w tym sezonie Nędzników, ale nie trze­ba się bard­zo wytężać by przy­pom­nieć sobie, jak kil­ka lat temu nagradzano Chica­go. Inny­mi słowy nie ma mowy o powro­cie, co najwyżej o kręce­niu mniejszej iloś­ci wciąż znakomi­tych filmów.

 Kap­i­tan Jack Spar­row wskazu­je, dają­cy się przewidzieć kurs roz­wo­ju kine­matografii popularnej.

W przy­pad­ku Piratów z Karaibów  mieliśmy do czynienia z przy­pad­kiem podob­nym do West­er­nu. Jeden film wios­ny nie czyni. Dlaczego? Jest kil­ka kon­cepcji. Pier­wsza finan­sowa — Piraci to cholernie dro­gi film, przede wszys­tkim ze wzglę­du na budżet jaki pochła­nia kręce­nie czegokol­wiek na wodzie. Co więcej, Dis­ney nie oszczędzał i dorzu­cił bardziej niż przyz­woite efek­ty spec­jalne.  A to spraw­ia, więk­szy prob­lem niż moż­na było­by się spodziewać. W przy­pad­ku wielu współczes­nych trendów (filmy o wam­pirach, wilkołakach, filmy na pod­staw­ie bajek, ekraniza­c­je komik­sów) to z czego nie wywiąże się kino, częs­to dopowia­da telewiz­ja. Macie Zmierzch i Pamięt­nik Wam­pirów, macie dwie Królewny Śnież­ki i Once Upone Time, macie Avenger­sów i Smal­l­ville czy Arrow. Inny­mi słowy tam gdzie kino powoli zaczy­na się nudz­ić, telewiz­ja doda­je swo­je trzy grosze, umac­ni­a­jąc pewien schemat opowieś­ci w masowej wyobraźni. Prob­lem pole­ga na tym, że mało, która telewiz­ja zde­cy­du­je się na  ser­i­al pirac­ki, głównie ze wzglę­du na kosz­ty. Co od razu ogranicza ilość mediów w jakich nowy/stary gatunek może zaist­nieć. Zwłaszcza, że jeśli ktoś w telewiz­ji chce nakrę­cić ser­i­al o życiu na statku, to zde­cy­dowanie częś­ciej wybiera ten kos­miczny (który z kolei ma chy­ba więk­szą trady­cję  w telewiz­ji niż na dużym ekranie).  Inny­mi słowy, w dzisiejszych co raz bardziej skła­ni­a­ją­cych się ku telewiz­ji (a właś­ci­wie ku telewiz­yjnym for­matom) cza­sach gatunkowi tylko kinowe­mu co raz trud­niej przetrwać.

 Piraci nigdy nie byli filmem, który miał się tak dobrze sprzedać. Podążanie ich tropem mogło być równie dobrze prze­jawem głupo­ty co geniuszu. 

Ale nie chodzi tylko o pieniądze — Piraci z Karaibów byli bard­zo specy­ficznym filmem. Początkowo planowani jako pros­ta his­to­ria chłopa­ka, który po wielu przy­go­dach ratu­je dziew­czynę, gdzieś w trak­cie serii nabrali skali, ale przede wszys­tkim zmie­nili głównego bohat­era. Głównie za sprawą John­nego Dep­pa, który bezczel­nie film ukradł swoim  zawsze hal­su­ją­cym, pewnym siebie i nie do koń­ca przy­tom­nym, kap­i­tanem Jack­iem Spar­rowem. Tym samym,  kole­jni Piraci z Karaibów , stawali się co raz bardziej filmem o konkret­nym bohaterze, a nie o pirat­ach jako takich. Wystar­czy przyjrzeć się zresztą roz­wo­jowi fil­mowej serii. Z każdym odcinkiem, pły­wa­nia jest tam co raz mniej, aż w końcu czwarta część właś­ci­wie dzieje się na lądzie. Ele­men­ty fil­mu “pirack­iego” zostały wyko­rzys­tane tylko jako otocz­ka dla fil­mu, który opowia­da o starym dobrym poszuki­wa­niu skar­bu. Okaza­ło się, że tym co jest najważniejsze w Pirat­ach z Karaibów jest Jack Spar­row, a nie koniecznie jego statek czy morskie przy­gody. Takie silne związanie serii z bohaterem spraw­iło, że filmy o Pirat­ach z Karaibów stały się fatal­nym punk­tem wyjś­cia do odnowienia całego gatunku fil­mowego. Aby ich prze­bić poza wielkim budżetem potrzeb­na była­by równie ciekawa i eks­cen­trycz­na postać co Jack Spar­row, która jed­nocześnie nie  spraw­iała­by wraże­nie, stwor­zonej tylko po to by konkurować z kreacją Dep­pa. Oczy­wiś­cie moż­na by pójść  w innym kierunku — a ter­az zro­bimy film pirac­ki zupełnie na poważnie. Ale ponown­ie pojaw­ia się prob­lem wynika­ją­cy z fak­tu, że o ile Dis­ney udowod­nił, że da się zaro­bić pieniądze na nowym lekkim i rodzin­nym pode­jś­ciu do tem­atu, to nikt nie miał w ręku dowodu, że mrocz­na i pozbaw­iona humorysty­cznych ele­men­tów pro­dukc­ja, przyniosła­by podob­ne zys­ki. A w świecie fil­mu nie pode­j­mu­je się decyzji lekko. Zwłaszcza, jeśli w filmie ma się pojaw­ić jakakol­wiek woda w iloś­ci więk­szej niż wystar­cza­jącej do wypełnienia jed­nej szklanki.

 Tak mniej więcej wyglą­da reakc­ja sze­fa kanału telewiz­yjnego kiedy widzi kosz­to­rys seri­alu, który dzieje się na wodzie.

Wyda­je się jed­nak, że paradok­sal­nie tym  co najbardziej zaszkodz­iło odnowie­niu gatunku fil­mu pirack­iego, był niesamow­ity nie fil­mowy, sukces Piratów z Karaibów. Nie ule­ga bowiem wąt­pli­woś­ci, że gdy­by nie filmy Dis­neya, to dzieci w ostat­nich lat­ach, nie prze­brał­by się tak chęt­nie za piratów, młodzież nie nosiła­by chus­tek z cza­szka­mi i całej masy ozdób naw­iązu­ją­cych do wszys­tkiego co morskie i pirack­ie.  Co więcej — owa fas­cy­nac­ja wszys­tkim co w nawet najm­niejszym stop­niu wiąże się z piracką sym­bo­l­iką, nie wiąza­ła się nawet  z kam­panią pro­mo­cyjną  Dis­neya. Po pros­tu nagle cały świat — od wiel­kich domów mody, po nad­morskie stoiska sprzeda­jące badziewie dzieciom — przy­pom­ni­ał sobie ile niesamow­itych i fajnych dla współczes­nego klien­ta sym­boli, przed­miotów i pro­duk­tów, niesie naw­iązanie do sym­bo­l­i­ki pirack­iej.   Oznacza­ło to, że w ciągu kilku lat nie dość, że niemal wszyscy zaopa­trzyli się w piracką flagę i co najm­niej jedne pierś­cionek z trupią cza­szką (zwierz ma dwa) ale także, wszyscy odczuli przesyt. Kole­jne bale prze­bier­ańców, na których połowa uczest­ników przy­chodz­iła ubrana jak Jack Spar­row, domy mody przekonu­jące nas, że opas­ka na jed­no oko to znakomi­ty zapom­ni­any dodatek, dwudzi­es­ta siód­ma bluz­ka ze skrzyżowany­mi piszczela­mi. Już przy trze­ci­ch Pirat­ach z Karaibów, ludzie czuli lekkie zmęcze­nie całą tą tem­atyką, nie mówiąc już o czwartych, którzy stwarza­li wraże­nie, jak­by chcieli przy­wró­cić dawno zapom­ni­any moment w pop­kul­turze (mimo, że prze­cież nie upłynęło tak dużo cza­su). Inny­mi słowy Piraci prze­jedli się, zan­im zdążyli się ponown­ie na dobre rozpocząć, pozostaw­ia­jąc nas z całą masą badziewia, zupełnie nowym wiz­erunk­iem pira­ta i przeko­naniem, że chy­ba jed­nak chce­my spróbować czego innego.

 Zan­im Piraci zdążyli się skończyć wszyscy poczuli lekkie zmęcze­nie tymi wszys­tki­mi statka­mi i czaszkami.

Zwierz nie wie czy odpowiedzi­ał na zadane w liś­cie pytanie. Na pewno Piraci z Karaibów pokazu­ją ciekawy prob­lem z powro­ta­mi w pop kul­turze jako takiej. A prob­lem jest następu­ją­cy — jeden sukces wcale nie musi pociągnąć za sobą następ­nych, co więcej cza­sem sukces jest tak nieprzewidy­wal­ny, że nikt nie odważy spróbować się jeszcze raz. Albo co gorsza — zde­cy­du­je się powtórzyć dokład­nie ten sam schemat i częs­to się sparzy bo pub­liczność okaże się znud­zona czymś co już widzi­ała. Tak zupełnie na mar­gin­e­sie zwier­zowi przy­pom­ni­ał się wieszc­zony nie tak dawno temu powrót Dis­co Polo. Otóż jak wiado­mo wielkie stac­je muzy­czne i zupełnie poważne klu­by puszcza­ją niemal w kółko piosenkę zespołu Week­end “Ona Tańczy Dla mnie”. O piosence jest głośno, ze trzy tygod­ni­ki napisały artykuł o tym jak Dis­co Polo wraca, tworząc iluzję jako­by Pol­sat znów miał się składać z wiel­o­godzin­nego pro­gra­mu Dis­co Relax. Jed­nocześnie wszyscy zachowu­ją się tak jak­by po pier­wsze — zapom­nieli, że na prow­incji Dis­co Polo nigdy do koń­ca nie umarło (bo doskonale wpisu­je się w specy­fikę wiejs­kich dyskotek).  Po drugie zaś, że jeden hit,  którego najpierw dla zabawy słuchała hip­ster­s­ka młodzież, a który potem wylą­dował w stac­jach radiowych i na Syl­we­strowej imprezie pod chmurką, jeszcze o niczym  nie świad­czy. Co nie zmienia fak­tu, że tyle się o tym mówi, że zwierz już ma wraże­nie, że Dis­co Polo jest drugim najpop­u­larniejszym gatunkiem muzy­cznym w Polsce.  Tym­cza­sem dopó­ki nie mamy wyraźnego tren­du — kilku kilku­nas­tu piosenek, o których moż­na mówić, że są hita­mi, o żad­nym powro­cie nie może być mowy.

 Jeśli w pop­kul­turze coś wychodzi z trum­ny znaczy, że nigdy nie było do koń­ca martwe

I tu dochodz­imy do głównej kon­kluzji całego wpisu. Po pier­wsze — w pop­kul­turze praw­ie nie ma powrotów, jeśli coś wró­ciło znaczy, że nigdy nie umarło (jak zom­bie). Po drugie zaś dochodz­imy do paradok­sal­nego wniosku, że być może gdy­by Piraci z Karaibów byli nieco gorszym filmem, to kto wie może udało­by się im przy­pom­nieć jaki to jest dobry pomysł na wspani­ałą przy­godę. A i jeszcze jed­no na sam koniec, żeby była całkowi­ta jas­ność. Piraci Polańskiego to nie jest zły film. Zwierz czu­je się w obow­iązku dodawać to stwierdze­nie do każdego wpisu o fil­mach Pirackich.

 Jeśli chce­cie kogoś winić za brak odnowienia gatunku zwierz pisał­by skar­gi do John­nego Dep­pa, bo gdy­by grał gorzej to Piraci być może nie byli­by o Jacku Sparrowie.

Ps: Jeśli macie jakieś niesamowicie bolące was kwest­ie pop­kul­tur­alne to zwierz chęt­nie przyj­mu­je kore­spon­dencję i pewnie są wśród was tacy, którzy mogą zapewnić, że na więk­szość listów odpowia­da swoim charak­terysty­cznym pozbaw­ionym przecinków stylem

Ps2: Siuts wró­ciło! Jak zwierz uwiel­bia ten ser­i­al — rzad­kie połącze­nie ciekawych tem­atów prawniczych, doskonale napisanych postaci, sporej daw­ki poczu­cia humoru i ład­nych prawników. Serio, to chy­ba obec­nie mój ulu­biony amerykańs­ki serial.