Każdy jest czyimś dzieckiem czyli nepotyzm i Hollywood

„Nepo baby” to określe­nie — będące skrótem od „Nepo­tism baby” czyli po pol­sku „dziecię nepo­tyz­mu” robi w ostat­nich miesią­cach kari­erę na Tik-Toku. Wszys­tko dlat­ego, że nowe pokole­nie widzów zori­en­towało się, że więk­szość ich ulu­bionych aktorów i aktorek jest dzieć­mi lub krewny­mi… innych aktorów lub aktorek, ewen­tu­al­nie reży­serów i pro­du­cen­tów. Jak pode­jść do tego zjawiska i czy rzeczy­wiś­cie Hol­ly­wood rządzi nepotyzm?

Oki na pytanie o nepo­tyzm odpowiedź jest jas­na. TAK. Nepo­tyzm rządzi światem fil­mu i telewiz­ji. Podob­nie jak rządzi światem muzy­ki, w pewnym stop­niu lit­er­atu­ry, a także medy­cyny, nau­ki, dzi­en­nikarst­wa i wielu innych zawodów. Jeśli mielibyśmy szukać pokole­nia hol­ly­woodz­kich gwiazd nieskażonych przez nepo­tyzm — było­by to pier­wsze może drugie pokole­nie. Nie da się bowiem ukryć — tam, gdzie pojaw­ia­ją się pieniądze i prestiż, tam zna­jo­moś­ci odgry­wa­ją kluc­zową rolę. Komu drzwi się otworzą nie jest tylko pochod­ną tal­en­tu, zdol­noś­ci i wytr­wałoś­ci, ale też tego kogo się po drugiej stron­ie owych drzwi zna.

MAID (L to R) MARGARET QUALLEY as ALEX and ANDIE MACDOWELL as PAULA in episode 106 of MAID Cr. RICARDO HUBBS/NETFLIX © 2021

Tu moż­na było­by roz­mowę zakończyć, gdy­by nie fakt, że społeczny odbiór nepo­tyz­mu w Hol­ly­wood sam w sobie jest zjawiskiem ciekawym. Widać, że różnie trak­tu­je się różne oso­by i ich konek­sje. Widać też, że pode­jś­cie do akto­ra czy aktor­ki zależne jest od wielu — częs­to nieco przy­pad­kowych czyn­ników. To wyda­je się dużo ciekawszym zagad­nie­niem niż rozważanie czy dzieci aktorów i aktorek są bardziej lub mniej utal­en­towane od resz­ty społeczeńst­wa (pode­jrze­wam, że jest to nie do sprawdzenia — na zasadzie — nigdy nie będziemy mieli sytu­acji, gdzie wye­limin­u­je­my te dodatkowe czyn­ni­ki). Przy czym — trze­ba przyz­nać — nawet jeśli co pewien czas ktoś z fan­tasty­czny­mi konek­s­ja­mi nie robi wielkiej kari­ery (jak np. Tori Spelling z „Bev­er­ly Hills 90210” która zde­cy­dowanie dostała rolę ze wzglę­du na swo­jego ojca pro­du­cen­ta), to sam fakt, że dostał szan­sę już staw­ia go w lep­szej pozy­cji niż wiele osób.

Przez lata mogło się wydawać, że wys­tępowanie pod zmienionym nazwiskiem i odci­nanie się pub­licznie od swoich konek­sji jest czymś co skła­nia do spo­jrzenia na osobę w ciepły sposób. Sama pamię­tam jak dużo mówiło się o tym, że Nico­las Cage, który nie robił kari­ery pod nazwiskiem Cop­po­la, jest dobrym przykła­dem kogoś kto chce zro­bić kari­erę na włas­ną rękę. Dziś jed­nak wid­zowie wyda­ją się być niemiło zaskoczeni, kiedy odkry­wa­ją — wcale nie ukry­wane — rodzinne pow­iąza­nia gwiazd. Nieco mnie bawi, gdy czy­tam, że np. takim „ukry­tym” aktorem z konek­s­ja­mi jest Jack Quaid gra­ją­cy główną rolę w „The Boys”. Cóż naprawdę trud­no posądzać o ukry­wanie się akto­ra, który ma nazwisko swo­jego sławnego ojca (jest nim Den­nis Quaid) i którego twarz wyglą­da do połowy jak twarz ojca a do połowy mat­ki (Meg Rayan). Serio dawno nie widzi­ałam niko­go tak podob­ne­go do obo­j­ga swoich rodz­iców. Pewnym niemiłym zaskocze­niem było też dla częś­ci młod­szych widzów odkrycie, że Maya Hawke ze „Stranger Things” jest córką Umy Thur­man i Ethana Hawke (pełne nazwisko aktor­ki jest z resztą Thur­man-Hawke) a w „Euforii” jed­ną z ról gra Maude Apa­tow cór­ka Jud­da Apa­towa znanego reży­sera filmów kome­diowych. Ludzie nie byli też zach­wyceni, gdy okaza­ło się, że Louisa Jacob­son gra­ją­ca w „Pozła­canym Wieku” jest córką Meryl Streep.

Cred­it: Cour­tesy of Prime Video
Copy­right: Ama­zon Stu­dios
Descrip­tion: Jack Quaid (Hughie Campbell)

Te przykłady pokazu­ją, że postrze­ganie hol­ly­woodz­kich konek­sji jest moc­no związane z tym czy wiemy o nich na wstępie czy odkry­wamy je na włas­ną rękę. Przy czym tu oso­biś­cie mam prob­lem, bo w wielu przy­pad­kach — także tych przeze mnie wymienionych — nikt niczego nie ukry­wa. Po pros­tu nowe pokole­nie niekoniecznie kojarzy rodz­iców konkret­nych aktorów. To trochę tak jak­by przed­staw­iciele pokole­nia wyżej mieli pre­ten­sje do Car­rie Fish­er, że ukry­wa swo­je pochodze­nie z aktorskiej i muzy­cznej rodziny tylko dlat­ego, że nie kojarzymy Deb­bie Reynolds, czy Eddiego Fishera.  Wyda­je się też, że dla niek­tórych wys­tępowanie nie pod nazwiskiem najsławniejszego z rodz­iców (żad­na z córek Meryl Streep nie ma jej nazwiska) jest swoistym oszust­wem, bo nie prowadzi widzów bezpośred­nio na te koneksje.

Ciekawym jest, że owa niechęć do aktorów z konek­s­ja­mi, doty­czy w dyskur­sie przede wszys­tkim młod­szego pokole­nia — wspom­ni­ana Maya Hawke, Maude Apa­tow, Dako­ta John­son, Zoe Krawitz, Mar­garet Qual­ley, Eliz­a­beth Olsen, Lily Rose-Depp itp. Jed­nocześnie — rzad­ko w dyskus­jach moż­na znaleźć Lizę Minel­li, Lau­rę Dern, Car­rie Fish­er, Bena Stillera  czy (choć ten aku­rat raz się wypowiedzi­ał na ten tem­at) czy Michaela Dou­glasa (przez wiele lat uoso­bi­e­nie syna swo­jego ojca). To dość dobrze pokazu­je, że to „odkrycie” nepo­tyz­mu w Hol­ly­wood jest w pewnym stop­niu zjawiskiem pokole­niowym — być może to pokole­nie bardziej niż poprzed­nie jest gotowe pod­ważać wiz­ję równych szans i wskazy­wać jak bard­zo tam, gdzie w grę wchodzą pieniądze i prestiż szanse są nierówne. Jed­nocześnie jed­nak częs­to tworzy to przedzi­wny obraz, w którym z jed­nej strony kry­tyku­je się wypy­chanie do przo­du młodych aktorów z konek­s­ja­mi by chwilę później chwal­ić czy wyk­luczać z tej kry­ty­ki oso­by, które zro­biły w podob­ny sposób kari­erę kilka­naś­cie czy kilka­dziesiąt lat wcześniej. Z resztą w ogóle mamy ciekawy przykład dzie­le­nia „dzieci nepo­tyz­mu” na dobre i złe. Dzieci Willa Smitha, trafi­a­ją do zakład­ki „złe” bo wiele osób jest gotowych uznać, że ich sława wyni­ka wyłącznie z konek­sji a nie z tal­en­tu, zaś np. Mar­garet Qual­ley trafia do zakład­ki „dobra” bo ludziom podo­ba się jak gra. Co jest ciekawym zjawiskiem, bo nieza­leżnie od tego czy ktoś gra dobrze czy źle — wciąż jest wyt­worem swoich zna­jo­moś­ci (gdyż to są dwa zupełnie różne porządki).

DAKOTA JOHNSON as ANNE ELLIOT in PERSUASION. Pho­to Cred­it: Nick Wall/Netflix © 2021

Jest też ciekawym — jak bard­zo zmienia się nasze pode­jś­cie w zależnoś­ci od tego — jakie są to konek­sje. Widać o ile więcej dyskusji toczy się wokół aktorów i aktorek, które są dzieć­mi — aktorów i aktorek. Tym­cza­sem — bard­zo częs­to zna­jo­moś­ci idą po linii rodz­iców sce­narzys­tów, pro­du­cen­tów, reży­serów albo po pros­tu ludzi związanych z rozry­wką. Mało kto nazy­wa Kris­ten Stew­art dzieck­iem nepo­tyz­mu, choć obo­je jej rodz­ice pracu­ją w rozry­w­ce na mniej eksponowanych stanowiskach.  Tracee Ellis Ross może być córką słyn­nej Diany Ross ale rzad­ko łączymy fakt, że muzy­cz­na kari­era mat­ki może pomóc aktorskiej kari­erze cór­ki. J.J Abrams nie królu­je na liś­cie dzieciątek nepo­tyz­mu, mimo że jego ojciec był pro­du­cen­tem telewiz­yjnym. Takich przykładów jest więcej co pokazu­je, że częs­to nie zwracamy uwa­gi na pewne konek­sje, jeśli nie kojarzymy dobrze czym zaj­mu­ją się rodz­ice znanej oso­by. Zwyk­le dociera się do nich wtedy, kiedy ktoś nas bard­zo ziry­tował — jak Lena Dun­ham, która co praw­da nie pochodzi z aktorskiej ale artysty­cznej rodziny.

Intere­su­jące jest też jak zmieniło się pode­jś­cie do pewnych nar­racji, które tworzy się wokół kole­jnych aktors­kich pokoleń. Przez wiele lat jed­ną z bard­zo pop­u­larnych per­spek­tyw było coś co moż­na było­by nazwać „syn­dromem Michaela Dou­glasa”.  Wszyscy wiedzieli, że Michael Dou­glas jest synem Kir­ka Dou­glasa — jed­nego z wiel­kich aktorów swo­jego pokole­nia. Przez lata obser­wowano Michaela Dou­glasa z życ­zli­wą reflek­sją — czy uda mu się wyjść z cienia ojca. Coś w sty­lu kibi­cow­a­nia Maciejowi Stuhrowi na początku jego kari­ery (fakt, że wciąż mówi się o nim „młody Stuhr” doskonale obrazu­je ten schemat). Bycie dzieck­iem oso­by znanej postrzegano nie tylko jako szan­sę, ale też jako swoiste obciąże­nie — kładące na kole­jne pokole­nie obow­iązek udowod­nienia, że są kimś więcej niż dzieć­mi swoich rodz­iców. Ta nar­rac­ja w ostat­nich lat­ach bard­zo osłabła — aktorzy czy aktor­ki, które się do niej odwołu­ją — jak cho­ci­aż­by Gwyneth Pal­trow czy Ben Stiller — częs­to są kry­tykowani za to, że odnoszą się do tego jak trud­no wyro­bić sobie własne nazwisko, gdy wszyscy wiedzą kim są nasi rodz­ice i co osiągnęli. Dziś ta nar­rac­ja już nie dzi­ała na widzów choć wciąż jest czymś o czym mówią sami aktorzy. Co pokazu­je, że nawet jeśli jest to prawdzi­we uczu­cie (zakładam, że jest to podob­ne w każdym dziedz­icznym fachu) to nie budzi już współczu­cia czy zrozu­mienia ze strony widowni.

Pho­to­graph by Eddy Chen/HBO

Zami­ast tego, zde­cy­dowanie więk­szą sym­pa­tię budzi przyz­nawanie się do swoich konek­sji rodzin­nych. Jak wspom­i­nałam — jeszcze niedawno aktorzy (ale też reży­serzy czy sce­narzyś­ci) częs­to korzys­tali z nazwiska panieńskiego mat­ki, czy drugiego imienia zami­ast nazwiska — po to by zdys­tan­sować się pub­licznie od sławnych krewnych. Dziś wolimy jed­nak by każdy kto ma jakieś konek­sje mówił o tym otwar­cie i szcz­erze. Tu za dobry przykład poda­je się Jane Fondę, która nigdy nie ukry­wała (było­by to z resztą trudne), że jej szy­b­ki i łatwiejszy start w Hol­ly­wood był możli­wy dzię­ki temu, że jej ojciec Hen­ry Fon­da był sławnym aktorem. Dziś taka nar­rac­ja wyda­je się być dużo bliższa a temu co wid­zowie chcą usłyszeć — nawet jeśli nepo­tyzm ich den­er­wu­je to bardziej den­er­wu­je ich udawanie, że wszyscy mają takie same szanse. Ponown­ie — tym co spraw­ia, że rozróż­nia się „nepo babies” na dobre i złe jest w ostat­nich lat­ach bardziej ich włas­ny sto­sunek do konek­sji niż sam talent.

Warto też zwró­cić uwagę, że sam ter­min nieco wchłonął dyskusję o pewnych pobocznych — nie mniej ważnych zjawiskach. Otóż częs­to do koszy­ka „nepo babies” wrzu­ca się np. Tim­o­th­ée Cha­la­met czy Carę Delev­ingne. To moim zdaniem błąd — obo­je mają rodz­iców, którzy są zamożni albo pracu­ją w jakiejś (niekoniecznie związanej z Hol­ly­wood) gałęzi amerykańskiej rozry­w­ki. W tym przy­pad­ku nie mamy do czynienia z typowym nepo­tyzmem tylko raczej z tym, że aktorstwo w ogóle sta­je się rozry­wką dla klas wyższych i dobrze sytuowanych. Nawet jeśli nie mają bezpośred­nich zna­jo­moś­ci czy konek­sji w świecie Hol­ly­wood to mogą wydać dużo więcej pieniędzy na dobi­janie się do kole­jnych drzwi, czy po pros­tu być w miejs­cach, gdzie ktoś może ich dostrzec. Moż­na też założyć, ze pod pewny­mi wzglę­da­mi są to najbardziej uprzy­wile­jowane oso­by — mają możli­woś­ci wynika­jące z konek­sji i fun­duszy ale nie ciąg­nie się za nimi cień znanych rodziców.

THE KING

Edukac­ja artysty­cz­na jest coraz droższa, samo wspieranie artysty­cznych ambicji młodej oso­by wyma­ga zrozu­mienia, ale też fun­duszy. Pisałam kiedyś jakim prob­le­mem jest zagar­ni­an­ie aktorstwa przez klasy wyższe w Wielkiej Bry­tanii. Podob­nie dzieje się w Stanach. Coraz mniej mamy his­torii osób pochodzą­cych z klas niższych czy robot­niczych, którym uda­je się prze­bić — właśnie dlat­ego, że z racji prestiżu i pieniędzy które są dziś w zawodach artysty­cznych, dostęp do nich stał się atrak­cyjny dla osób z klas wyższych. Moim zdaniem to jest dużo szer­szy prob­lem niż pros­to rozu­mi­any nepo­tyzm. Nie da się skończyć prestiżowych szkół aktors­kich bez wspar­cia finan­sowego rodziny — im są droższe tym częś­ciej okazu­je się, że aktorstwo jest nawet nie dla tych z konek­s­ja­mi, ale dla tych z port­felem. Co z resztą pewnie moż­na powiedzieć także o świecie prze­mysłu muzy­cznego i w ogóle o niemal każdej dzi­ałal­noś­ci artysty­cznej (zakładam, że doty­czy to także rynku wydawniczego w Stanach — mówię o Stanach, bo w Polsce chy­ba mamy tu mniej pieniędzy więc jest więk­sze otwarcie).

Dzieci nepo­tyz­mu bard­zo chci­ał­by byśmy nie patrzyli na nich tylko przez pryz­mat możli­woś­ci i konek­sji. Czy da się przyjąć jakąś łagod­niejszą per­spek­ty­wę? Przyz­nam, że mogłabym tu się odnieść do dwóch kwestii. Pier­wsza to dziedz­icze­nie zawodów. Zjawisko, które wciąż ist­nieje — zwyk­le w zawodach bardziej prestiżowych (lekarze, prawni­cy, naukow­cy). Decyz­ja o pójś­cie w śla­dy rodz­iców, może w takim przy­pad­ku wynikać nie tylko z tego, że chce się sko­rzys­tać ze zna­jo­moś­ci i konek­sji, ale też — dlat­ego, że zna się taki zawód. Biorąc pod uwagę, ile aktors­kich dzieci wychowało się na planach fil­mowych, czy w kulisach teatrów — moż­na pode­jrze­wać, że przy­na­jm­niej część z nich — pode­j­mu­je tą decyzję dlat­ego, że ów zawód zna i wie z czym się wiąże. To jest skom­p­likowane do oce­ny — z jed­nej strony — nijak nie wpły­wa to na łat­wość z jaką mogą się prze­bić, z drugiej — jest to w jak­iś sposób zrozu­mi­ałe. Zwłaszcza, że w sum­ie bard­zo mało osób zna od pod­szew­ki zasady pra­cy na planie. Wyda­je mi się, że tym co wskazu­je, że ten czyn­nik ma jed­nak znacze­nie jest fakt, że na całym świecie dzieci aktorów teatral­nych — którzy zde­cy­dowanie mniej zara­bi­a­ją idą w śla­dy rodziców.

GRACE & FRANKIE. JANE FONDA as GRACE HANSON in GRACE & FRANKIE. Cr. Suzanne Tenner/NETFLIX © 2022

Dru­ga sprawa — już typowo Hol­ly­woodz­ka — nie sposób nie dostrzec, że życio­rysy dzieci znanych rodz­iców częs­to pokazu­ją, jak trud­no mieć rodz­iców na świeczniku. Życio­rysy Car­rie Fish­er, Lizy Minel­li, Jane Fondy, Drew Bar­ry­more i wiele, wiele innych pod­powiada­ją, że sław­na mat­ka czy ojciec potrafi otworzyć niejedne drzwi, ale istot­nie — bywa­ją obciąże­niem.  Zwłaszcza, jeśli całe życie pry­watne roz­gry­wa się na widoku pub­licznym. Nie jest to argu­ment w dyskusji, ale przy­pom­nie­nie, że ogól­nie posi­adanie sławnych rodz­iców niekoniecznie jest najlep­szym co się może człowiekowi przy­darzyć. A już posi­adanie sławnych rodz­iców, którzy pokazu­ją cię światu od dziecińst­wa, nie chci­ał­by mieć nikt. Ponown­ie — nie znaczy to, że nie jest tym osobom zro­bić łatwiej kari­erę w rozry­w­ce, ale po tych biografi­ach widać, że doras­tanie w cie­niu sławy nie zawsze jest wymar­zonym scenariuszem.

Kiedy Lil­ly Collins odżeg­ny­wała się od oskarżeń, że jej konek­sje wpłynęły na szy­b­ki rozwój kari­ery stwierdz­iła „na przesłucha­ni­ach na nikim to nie robiło wraże­nia „każdy tu jest czy­imś dzieck­iem” mówili”. To ciekawe, że w tym jed­nym zda­niu Collins nieświadomie zdi­ag­no­zowała ciekawy prob­lem w całej dyskusji. Młode gwiazdy wywodzące się z aktors­kich rodzin rzeczy­wiś­cie mogą czuć, że nikt im niczego nie daje na tacy. Ale to dlat­ego, że muszą rywal­i­zować z… inny­mi dzieć­mi z aktors­kich rodzin. I chy­ba nie da się z tej bań­ki w pełni wyjść, jeśli jest się w samym jej środ­ku. Zdys­tan­sowanie się do swoich osiąg­nięć niko­mu nie przy­chodzi łat­wo. Zwłaszcza, że niewąt­pli­wie — nawet z konek­s­ja­mi trze­ba w tym filmie zagrać by zadzi­ałały. Wyda­je się, że jest to psy­cho­log­icznie trudne do przeskoczenia (co widz­imy nie tylko na przykładzie aktorów i aktorek). Jak pode­jrze­wam, wiele sławnych osób zapew­ni­a­ją­cych, że niczego nie podano im na tacy, naprawdę jest przeko­nanych, że tak było. Są ostate­cznie ze środowiska, gdzie wszyscy wal­czą o rolę i zwyk­le nie widzą o ile jest to trud­niejsze dla tych, którzy nie mają z rozry­wką żad­nych związków.

Czy da się osłabić znacze­nie nepo­tyz­mu w świecie fil­mu i rozry­w­ki? Nie wyda­je mi się by było to możli­we tak dłu­go jak dłu­go są to zawody prestiżowe. Nawet jeśli niechęć widzów sprawi, że będzie się robić nieco więcej cast­ingów otwartych dla wszys­t­kich, to wciąż, tam, gdzie są pieniądze tam zwyk­le łatwiej jest tym którzy należą do określonej grupy. Zapewne odpowiedz­ią było­by uczynie­nie dużo tańszą edukacji artysty­cznej, dzię­ki czemu wchodz­iło­by do świa­ta rozry­w­ki więcej osób, które są z grup społecznych o mniejszym przy­wile­ju. No ale ponown­ie — jeśli patrzymy na edukację artysty­czną na świecie to trend jest odwrot­ny. Nawet jeśli dziś młodzież na Tik-Toku ori­en­tu­je się, że szanse nie są równe i a role nie są przy­dzielane z klucza umiejęt­noś­ci, to niewiele się zmieni. Cóż z tego, że rolę dostanie aktor­ka wybrana z sze­rok­iego castin­gu, sko­ro jest duże praw­dopodobieńst­wo, że reżyser i pro­du­cent już pochodzą z rodziny z konek­s­ja­mi. Wyda­je się, że jedynym sposobem by na pewno prz­er­wać ten ciąg jest wró­cić do cza­sów, gdy artys­tów grze­bano pod mura­mi cmen­tarzy, bo nie było dla nich miejs­ca wśród ucz­ci­wych ludzi.