Wśród największego mroku czyli o serialu “Światełko”

His­to­ria Anny Frank, to być może jed­na z najbardziej znanych opowieś­ci cza­sów wojny i Zagłady. Jej dzi­en­nik, to nie tylko książ­ka wydana i czy­tana w wielu kra­jach świa­ta, ale też niezwyk­le ważny doku­ment, pokazu­ją­cy jak woj­na wchodzi w życie doras­ta­jącej, ufnej dziew­czyny, z olbrzymim potenc­jałem. W wielu kra­jach świa­ta książ­ka jest lek­turą szkol­ną, która ułatwia, kole­jnym pokole­niom zrozu­mie­nie kosz­maru wojny, ale też — odnalezie­nie na kar­tach his­torii swo­jej rówieśnicz­ki, którą mogli­by poz­nać i pol­u­bić, gdy­by ją kiedyś spotkali. Jed­nocześnie — sam dzi­en­nik ma swo­je ograniczenia — ukry­wa­ją­ca się Anna, nie wie o wszys­tkim co dzieje się poza mura­mi kamieni­cy, w której się ukry­wa. Twór­cy seri­alu „Światełko”, próbu­ją opowiedzieć tą samą his­torię, ale z innej per­spek­ty­wy. Ich bohaterką jest Miep Gies, jed­na z kilku osób, która poma­gała się ukry­wać rodzinie Franków.

Post spon­sorowany przez Disney +

Od razu trze­ba zaz­naczyć, że ser­i­al zre­al­i­zowany przez Nation­al Geo­graph­ic, w Polsce dostęp­ny na plat­formie Dis­ney +, nie jest doku­men­tal­ny, już w napisach początkowych dosta­je­my infor­ma­c­je, że wydarzenia zostały udra­maty­zowane. To ważne, bo choć Miep GIes niewąt­pli­wie była jed­ną z kluc­zowych osób, które pomogły rodzinie Franków przetr­wać, to oczy­wiś­cie nie jedyną (sza­cu­je się, że aby utrzy­mać w ukryciu choć jed­ną osobę, musi­ało na nią poza ukryciem pra­cow­ać co najm­niej kil­ka osób). Oso­biś­cie, nie mam prob­le­mu z tym nar­ra­cyjnym zabiegiem, zwłaszcza, że moim zdaniem twór­cy doskonale poradzili sobie z wielo­ma mieliz­na­mi, jakie czeka­ją na tych, którzy opowiada­ją o jed­nos­tkach pode­j­mu­ją­cych szla­chetne czyny.

Po pier­wsze udało im się ustrzec prostej hagiografii. Częs­to wyobrażamy sobie ludzi, którzy ratowali żydów jako niemal świę­tych, którzy od dziecińst­wa prze­jaw­iali ozna­ki gotowoś­ci do wiel­kich poświęceń i ryzykowa­nia życiem. W isto­cie, his­to­ria pokaza­ła, że gotowoś­ci do odwa­gi po ludzi­ach po pros­tu nie widać. Sama Miep Gies, kiedy ją poz­na­je­my, jest beztrosko pod­chodzącą do życia dziew­czyną. Lubi tańczyć, baw­ić się i budzi się rano najczęś­ciej z kacem. Pod presją rodziny zna­j­du­je pracę, nie ma wielkiego doświad­czenia, ale dosta­je szan­sę od Otto Fran­ka. Obo­je łączy zna­jo­mość niemieck­iego (Miep pochodz­iła z Aus­trii, została odd­ana do adopcji) i poczu­cie alien­acji w Ams­ter­damie (Frank przy­był do mias­ta niedawno, nie zdążył jeszcze sprowadz­ić rodziny). Gdy nad­chodzi woj­na Miep przede wszys­tkim nie chce wykazać się odwagą tylko pomóc swo­je­mu sze­fowi i przy­ja­cielowi, który dał jej szan­sę na nieza­leżność. Choć przez cały ser­i­al widz­imy odwagę bohater­ki, to wyda­je się ona u niej taka organ­icz­na, niekoniecznie prze­myślana, niekoniecznie zako­rzeniona w jakimś głęboko uświadomionym sys­temie wartoś­ci. Miep jest odważ­na, bo nie umie inaczej, a jed­nocześnie — ta jej odwa­ga właśnie przez tą nat­u­ral­ność wyda­je się taka codzi­en­na, może nawet na wyciąg­nię­cie ręki dla nas wszystkich.

Cred­it: Nation­al Geo­graph­ic for Disney/Martin Mlaka

Drugie potknię­cie, którego twór­com seri­alu udało się uniknąć, doty­czy samego pokazy­wa­nia osób ukry­wa­ją­cych się sekret­nych poko­jach kamienic w Ams­ter­damie. Bard­zo łat­wo było­by zapom­nieć, o tym, że są to wciąż prawdzi­wi ludzie, który­mi tar­ga­ją wszys­tkie możli­we emoc­je. Łat­wo jest wpaść w schemat przed­staw­ia­nia rodziny Franków jako zawsze wdz­ięcznej, trochę bez­wol­nej, nastaw­ionej tylko na przetr­wanie. Twór­cy przy­pom­i­na­ją nam jed­nak, że emoc­je i relac­je potrafią być bardziej skom­p­likowane. Konieczność ukry­wa­nia się, dos­tosowa­nia całego swo­jego dnia, do tego co dzieje się w mieszczącej się na parterze fir­mie (tak by nikt nie usłyszał) budu­je frus­trac­je, prowadzi do sporów. Podob­nie jak przedłuża­jące się odosob­nie­nie czy prob­le­my z zaopa­trze­niem. Jed­nocześnie pomiędzy Otto Frankiem a Miep Giep mamy wielowarst­wową skom­p­likowaną relację. Z jed­nej strony — to ukry­wa­ją­ca i ukry­wany, z drugiej przy­ja­ciel i przy­jaciół­ka, z trze­ciej (moim zdaniem naj­ciekawszej) szef i pra­cown­i­ca. Ser­i­al dobrze wygry­wa różne aspek­ty tej relacji, nigdy nie tracąc nawet na chwilę, z oczu pod­miotowoś­ci wszys­t­kich swoich bohaterów.

Z resztą, sko­ro przy tym jesteśmy — bard­zo mi się spodobało, odsunię­cie trochę uwa­gi do postaci samej Anny Frank. Dziew­czyn­ka oczy­wiś­cie się pojaw­ia i gra istot­ną rolę, ale nie główną. Nie jest też pom­nikiem ani postacią, która wygłasza najważniejsze prze­mowy. W tym uję­ciu to bystra, wygadana, nas­to­lat­ka, która uważnie obser­wu­je życie wokół siebie. Nato­mi­ast to nie jest tylko jej opowieść — równie waż­na jest jej sios­tra, mat­ka, ale też inni ukry­wa­ją­cy się wraz z Franka­mi ludzie, którzy przeży­wa­ją swo­je emoc­je i rozter­ki. Anna napisana jest tak, że od razu widz­imy w niej czu­jną obser­wa­torkę, ale twór­cy nie sku­pi­a­ją fabuły tylko na niej, co pozwala opowiedzieć tą his­torię także poza kon­tek­stem słyn­nego dzi­en­ni­ka. To bard­zo dobry wybór, który spraw­ia, że nieuchron­ność pewnych wydarzeń boli widza jeszcze bardziej.

No i trze­ci aspekt. Ponieważ to his­to­ria Miep a nie tylko Franków, to dużo miejs­ca poświę­cono temu jak bohater­ka, jej mąż i przy­ja­ciele — stara­ją się przetr­wać w okupowanej Holandii. Wiem, że z pol­skiego punk­tu widzenia kosz­mar oku­pacji w Holandii może się wydawać nieco mniejszy, ale pamię­ta­jmy, że to Holandię dopadł wiel­ki głód, który odcis­nął się na pamięć mieszkańców tego kra­ju. W tych wątkach które roz­gry­wa­ją się poza relac­ja­mi Miep z Franka­mi, pojaw­ia się najwięcej kwestii natu­ry moral­nej czy ety­cznej. Czy mąż bohater­ki, może się zaan­gażować w ruch oporu, czy będzie to zbyt duże zagroże­nie dla Miep i ukry­wa­jącej się rodziny? Czy dwie odważne oso­by mogą mieć kon­flikt interesów nawet jeśli dzi­ała­ją prze­ciw tej samej sile? Jak ocenić przy­jaciółkę bohater­ki, która nie jest sama z siebie zła, nic złego nie robi, ale wciąż dys­tan­su­je się do sytu­acji wokół siebie. Czy jej obo­jęt­ność jest złem czy wyborem, który pozwala przetr­wać. I czy w trud­nych cza­sach obo­jęt­ność to na pewno neu­tralne pode­jś­cie, czy może — wybranie już jed­nej ze stron. Te wszys­tkie pyta­nia wychodzą poza sam moment wojny i podob­nie jak cały ser­i­al zmusza­ją do głęb­szej reflek­sji nad włas­nym zachowaniem wobec zła.

Nation­al Geo­graph­ic for Disney/Dusan Martincek

Na samo koniec muszę powiedzieć, że olbrzymim plusem seri­alu jest obsa­da. Bel Pow­ley jako Miep Gies jest fenom­e­nal­na. Jej bohater­ka ma taką pewność siebie, która pozwala się odnaleźć w każdej sytu­acji. To taka pogo­da życia, bezczel­ność, skłon­ność do wypowiada­nia swoich poglądów, która z jed­nej strony spraw­ia, że łat­wo popaść w kłopo­ty, z drugiej, pozwala bohater­ce odnaleźć się w nawet najtrud­niejszych sytu­ac­jach. To taka mło­da, peł­na życia dziew­czy­na, w cza­sach, które na to życie pełną pier­sią nie pozwala­ją. Świet­ny (choć trud­ny do rozpoz­na­nia pod charak­teryza­cją) jest Liev Schreiber jako Otto Frank. Ponown­ie — łat­wo było­by przed­staw­ić Otto Fran­ka jako człowieka, poko­rnego, pogod­zonego z sytu­acją, biernego. Ale w inter­pre­tacji Schreib­era Otto to człowiek sfrus­trowany, zły, zaniepoko­jony, nie nawykły do bier­noś­ci.  W roli Anny Frank zobaczymy Bil­lie Boul­let, dziew­czy­na doskonale poradz­iła sobie z pokazaniem, że Anna to przede wszys­tkim nas­to­lat­ka, która w tym momen­cie swo­jej his­torii jest zupełnie nie świado­ma tego jak znaczą­ca stanie się dla ludzi. To nie mogła być łat­wa rola do zagra­nia biorąc pod uwagę, ile osób ma swo­je wyobraże­nia o zachowa­niu i charak­terze Anny Frank.

Nie ukry­wam, zaskoczył mnie ten ser­i­al. Nie wiem, dlaczego spodziewałam, się pro­dukcji, która będzie przy­pom­i­nała trochę teatr telewiz­ji. Miałam też wraże­nie, że będzie trochę nud­na i bard­zo, bard­zo cięż­ka. Tym­cza­sem samo tem­po seri­alu jest świetne (co jest miłym zaskocze­niem) ale też twór­cy stara­ją się, żeby oprócz scen dra­maty­czny czy scen akcji znalazło się w opowieś­ci odrobinę humoru. Ten humor mnie zaskoczył i to pozy­ty­wnie. Dlaczego? Uważam, że najlep­szy schemat nar­racji, który wywołu­je nas najwięcej emocji to przy­pom­nie­nie jak blisko są w życiu obok siebie sytu­acje komiczne i trag­iczne, jak cza­sem lekkość i hor­ror mogą być dosłown­ie, pokój czy poko­ju. Jed­nocześnie trage­dia uderza nas bardziej gdy nie wszys­tko jest grane na jed­ną nutę.

Wiem, że wiele osób boi się oglą­da­nia seri­ali czy filmów o Zagładzie, świadomych, że mogą w nich wzbudz­ić silne emoc­je. To nic dzi­wnego, że czu­je­my smutek czy frus­trac­je, gdy oglą­damy his­to­rie o tym jaką krzy­wdę człowiek może wyrządz­ić drugiemu człowiekowi. Jed­nocześnie jed­nak mam poczu­cie, że wracanie do tych his­torii ma sens. Nie tylko ze wzglę­du na pamięć o tych wydarzeni­ach. Przyglą­da­jąc się przeszłoś­ci i posta­wom jakie ludzie przyj­mu­ją wobec zła, może­my przede wszys­tkim zapy­tać samych siebie — jak chcielibyśmy postąpić. Nie znaczy to, że w każdym z nas jest od razu płomień hero­iz­mu, ale być może jest w nas to małe światełko. Które nie rozpędzi ciem­noś­ci, ale da nadzieję, że wokół nie musi być tylko mrok.