Ulotne zielone światło czyli Gatsby już tu nie mieszka

Hej

 Kiedy pier­wszy raz zwierz dowiedzi­ał się o nowej ekraniza­cji Wielkiego Gats­bego nawet się ucieszył, mimo że uważa film z lat siedemdziesią­tych za blis­ki ideału. Zwierz nie jest prze­ci­wny ponowne­mu przenosze­niu na ekran znanych już treś­ci. Wszak przyjęliśmy, że sztu­ki nie tracą dlat­ego, że są wys­taw­iane wielokrot­nie, więcej wciąż wierzymy że każ­da nowa inter­pre­tac­ja, każde nowe wys­taw­ie­nie wnosi coś do naszego zrozu­mienia treś­ci. Zwierz nie widzi powodu dlaczego z fil­ma­mi miało­by być inaczej. Nawet znakomi­ty film nie zamy­ka dróg inter­pre­tacji,  czy to przez sce­narzys­tę, reży­sera czy aktorów. Wielkość jed­nej pro­dukcji nie przesądza od razu o zbęd­noś­ci następ­nej. Pod jed­nym warunk­iem. Że następ­ny reżyser dołoży coś do naszej wiedzy o bohat­er­ach, świecie przed­staw­ionym czy zawartej  w his­torii puen­cie. Zwierz tak przy­na­jm­niej zaczął się odnosić do ekraniza­cji Wielkiego Gats­bego po tym jak przeła­mał początkową niechęć. Ludzie się zmieni­a­ją, cza­sy się zmieni­a­ją, każ­da epo­ka zasługu­je na włas­nego Gats­bego spoglą­da­jącego na to mru­ga­jące zielone światełko po drugiej stron­ie zatoki.

Jed­nak wyda­je się, że Baz Luhrmann wcale nie miał zami­aru nakrę­cić Gats­bego AD 2012 (film miał mieć pre­mierę w grud­niu zeszłego roku). Gdy­by taki był jego zami­ar film, który dzieje się prze­cież w momen­cie rozbuchanego, sztucznie napom­powanego, mającego się trag­icznie skończyć pros­per­i­ty miał­by w sobie więcej goryczy. Tym­cza­sem Luhrman­na  lata dwudzi­este są jedynie ład­ną deko­racją, z której korzys­ta mniej więcej tak jak sko­rzys­tał z Paryża w Moulin Rogue (podobieństw między tymi dwoma fil­ma­mi zna­jdzie się z resztą więcej). Wys­tawne przyję­cia Gats­bego, piękne stro­je, piękne budyn­ki, wys­makowane wnętrza, pow­tarza­jące się uję­cia z lotu pta­ka — wszys­tko tworzy piękną oprawę dość w sum­ie kam­er­al­nej his­torii. Nie mniej nie ma tu żad­nej reflek­sji — jeśli przyję­cie ma być wielkie to musi być najwięk­sze najbardziej pom­paty­czne, niemalże niemożli­we, samo­chody mkną po dro­gach z pręd­koś­cią światła, szam­pan leje się litra­mi. Wszys­tko zgod­nie z opisem w książce ale jak­by za poważnie, nieco mechanicznie.

Pod­mie­nie­nie muzy­ki z epo­ki na współczes­ną (ponown­ie pomysł jak z Moulin Rogue) w niek­tórych miejs­cach dzi­ała (znacz­na część przyjęć) w niek­tórych wyda­je się być tan­im chwytem mają­cym nas przekon­ać, że his­to­ria którą opowia­da się nam na ekranie jest zde­cy­dowanie bliższa rzeczy­wis­toś­ci niż się wyda­je (pod­kładanie rap­er­skiej muzy­ki pod samochód pełny czarnoskórych balu­ją­cych impre­zow­iczów przy­wodzi na myśl bard­zo współczesne sko­jarzenia). Jed­na sound­track nie pory­wa, wyda­je się że nowość takiego rozwiąza­nia już minęła, do tego muzy­ka z epo­ki wyda­je się na tyle ciekawa, że zastępowanie jej inną, nie robi wielkiej różni­cy. Wiz­ual­nie film jest mon­u­men­tal­ny, ale miejs­ca­mi ociera się, lub nawet przekracza granice kiczu. Jak na przykład wtedy kiedy reżyser sto­su­je slow motion, niekiedy z kuri­ozal­ną prze­sadą. Oczy­wiś­cie Luhrmann jest znany z tego, że nie boi się kiczu w swoich fil­mach, ale tu jest to kicz śmiertel­nie poważny, bez koniecznego dys­tan­su. Zwłaszcza, że pier­wsze kilka­naś­cie min­ut fil­mu jest krę­cone jak przez dziecko cier­piące na ADHD co może i dało­by się oglą­dać gdy­by nie to cholerne 3D (serio nikt nie potrze­bu­je 3D do oglą­da­nia upad­ku amerykańskiego snu, nikt też nie potrze­bu­je 3D by zdać sobie sprawę, że glam­our imprez Gats­bego to blichtr w rozu­mie­niu nuworysza). Zwierz który jest co raz bliżej postawy obo­jęt­nej wobec tej tech­ni­ki, chy­ba pier­wszy raz w życiu zrozu­mi­ał skar­gi osób, które filmów w 3D nie mogą oglą­dać. Obraz lata przed oczy­ma i człowiek ma po pros­tu dość (przy czym może warto zauważyć, że zwierz oglą­dał film w Mul­ti­kinie gdzie są takie stare oku­lary tzn. wielo­razowego użytku, które zawsze dawały nieco mniejszy kom­fort oglą­da­nia). Zwierz ma wraże­nie, że na część zabiegów sce­nar­ius­zowych zde­cy­dowano się tylko po to by uza­sad­nić snu­cie his­torii w 3D.

Jed­nak jak zwierz już zauważył Wiel­ki Gats­by jest his­torią w miarę kam­er­al­ną. To co najważniejsze w tej sztuce dzieje się w krót­kich inten­sy­wnych sce­nach — spotkanie Gats­bego i Daisy w domku Nic­ka, oprowadzanie Diasy po posi­adłoś­ci Gats­bego czy w końcu najważniejsza i najlep­sza w książce sce­na w dusznym upal­nym nowo­jorskim aparta­men­cie hotelowym gdzie Fitzger­ald każe swoim bohaterem ranić się wza­jem­nie. I nieste­ty w tych sce­nach reżyser się gubi. Sce­na spotka­nia z Daisy choć nieźle zagrana przez DiCaprio ze strony Mul­li­gan wypa­da płasko, z kolei oprowadzanie po domu traci najważniejszy ele­ment tego na poły wzrusza­jącego na poły żałos­nego chwale­nia się bogactwem przez Gats­bego. No i najważniejsza sce­na w filmie — bolesna kul­mi­nac­ja wszys­t­kich wątków. Pomysł Fitzger­al­da by roze­grać to wszys­tko w wyna­ję­tym hotelowym aparta­men­cie bez kli­matyza­cji, w naj­gorszym upale jaki przynosi nowo­jorskie lato był genial­ny. Jeśli umie się to odd­ać na ekranie wtedy — trochę tak jak w starym Gats­bym (zwierz ma namyśli wer­sję z Red­for­dem) wychodzi bolesna, sce­na w której bohaterowie nie mają dosłown­ie i w przenośni czym odd­y­chać. To powin­na być sce­na brzy­d­ka, nieprzy­jem­na, w jak­iś sposób  wyję­ta z deko­rum całej opowieś­ci. Tym­cza­sem u Luhrman­na wypa­da ona lekko i teatral­nie. Nie ma prawdzi­wych emocji, nawet wybuch Gats­bego jest  zbyt este­ty­czny, zbyt wys­makowany — jak­by nie udało się wyciągnąć tego brudu jaki kry­je się pod maską właś­ci­wie wszys­t­kich obecnych.

Prob­lem stanowi też obsa­da.  DiCaprio przez cały czas zda­je się nie tyle grać Gats­bego co swo­ją wer­sję Gats­bego w wyko­na­niu Red­for­da. To znaczy kiedy oglą­da się niek­tóre gesty akto­ra ma się wraże­nie, że zami­ast wymyślić coś włas­nego stara się jak­by przełożyć cud­ze wyko­nanie na włas­ny język ciała. Przy czym nie ma się co rów­na z Red­for­dem i nie dlat­ego, że po pros­tu nie wyglą­da jak uoso­bi­e­nie amerykańskiego marzenia (co Red­for­dowi przy­chodz­iło zawsze bez trudu). Otóż Gats­by mimo, ze jest postacią o której więk­szość wid­owni wie już wszys­tko musi się nam na ekranie rozłamy­wać na dwo­je. Najpierw być postacią mag­ne­ty­czną tajem­niczą potężną by potem w ciągu opowieś­ci stawać się co raz mniej  wiel­ki, maleć by w końcu w pewnym momen­cie budz­ić nasze współczu­cie i żal.  Tym­cza­sem Gats­by DiCaprio nie ma żad­nej tajem­ni­cy, od początku jest otwarta księgą, jego tajem­ni­ca jest tylko kwest­ią pro­por­cji prawdy do plotek, zaś jego charak­ter widz­imy jak na dłoni. Zresztą to Gats­by mało fas­cynu­ją­cy, raczej płas­ki, pada­jące wciąż z ekranu “old sport” jest niemal za każdym razem nien­at­u­ralne — jak­by aktor nie umi­ał znaleźć klucza dla tak rozpisanej postaci. Poza tym w DiCaprio nawet przez moment nie widać tej ślepej deter­mi­nacji, tej bezbrzeżnej miłoś­ci i tego zawodu kiedy okazu­je się że kochał coś co nigdy nie istniało.

Zresztą trze­ba powiedzieć, że ten być może najbardziej prze­maw­ia­ją­cy do współczes­nego widza wątek — obdarza­nia uczu­ciem raczej wyobraże­nie o oso­bie niż właś­ci­wą osobę jest w filmie roze­grany wyjątkowo niepo­rad­nie. Wszys­tko bowiem zależy od umiejęt­noś­ci reży­sera, który jed­nocześnie musi nam pokazać jaka Daisy jest naprawdę i jaką widzi ją Gats­by. Co oczy­wiś­cie oznacza pokazanie dwóch bard­zo różnych osób. Zwierz kiedy oglą­dał pier­wszy raz Gats­bego z lat 70 pamię­tał jak strasznie den­er­wowała go Mia Far­row jak nie był w stanie znieść jej Daisy i nie rozu­mi­ał dlaczego Gats­by tak ją kocha. Dopiero w cza­sie drugiego sean­su pojął, że właśnie tak ma być. Nieste­ty u Luhrman­na Daisy to po pros­tu raczej melan­choli­jne dziew­czę, idące przez życie dość bez­wol­nie, pozwala­jące pode­j­mować decyz­je za innych. Tak opowiedziana his­to­ria zde­j­mu­je ciężar odpowiedzial­noś­ci za nieszczęś­cie z barków ego­isty­cznej nie oglą­da­jącej się na szczęś­cie innych dziew­czyny. Oznacza to między inny­mi że najbardziej zjadli­wy ele­ment kry­ty­ki społecznej Fitzger­al­da który wskazy­wał na egoizm i zep­su­cie ludzi dobrze urod­zonych ale pozbaw­ionych jakiegokol­wiek moral­nego krę­gosłu­pa  zupełnie się rozpły­wa. Carey Mul­li­gan gra bohaterkę która jest zupełnie pozbaw­iona charak­teru, do tego ani przez moment nie ma między nią a DiCaprio żad­nej chemii, nic co by poz­woliło uwierzyć w nowe czy stare uczu­cie. Do tego w żaden sposób nie udało się reży­serowi zaz­naczyć jak bard­zo Gats­by kocha złudze­nie. W tym filmie jest tylko jed­na Daisy i to bard­zo niein­tere­su­ją­ca. Co więcej zdję­cie z niej odpowiedzial­noś­ci właś­ci­wie odsuwa ją jako najważniejszą postać fil­mu. To film o mężczyz­nach gdzie kobi­eta jest prze­suwanym pio­nkiem — nie zaś o kobiecie, której ego­isty­czne wybo­ry wpły­wa­ją na otacza­ją­cych ją mężczyzn. Szko­da, że reżyser nie zde­cy­dował się na genial­ny zabieg jaki jest w filmie wedle sce­nar­iusza Cop­poli. To znaczy na jed­ną krótką scenę w której Gats­by widzi córkę Daisy. W filmie z lat 70 jest to abso­lut­nie znakomi­ta sce­na, pokazu­ją­ca to o czym Gats­by chce zapom­nieć i o czym zapom­i­na — taki namacal­ny żywy dowód na to, że przeszłość bezpowrot­nie minęła. W wer­sji Luhrman­na dziecko zosta­je wspom­ni­ane ale nawet nie pojaw­ia się na ekranie.

Przy czym trze­ba przyz­nać, że w tej wer­sji Luhrmann zde­cy­dowanie bardziej postaw­ił na postać Nic­ka — człowieka który wszys­tko — dosłown­ie — opisu­je. Przy czym schemat nar­racji został niemal żyw­cem (ponown­ie!) wzię­ty z Moulin Rogue — his­to­ria którą poz­na­je­my jest książką pisaną przez bohat­era i rozpoczę­cie i zakończe­nie pisa­nia powieś­ci stanowi klam­rę całej his­torii. I podob­nie jak w opisy­wanym Moulin Rogue reżyser bard­zo zad­bał byśmy na pier­wszy rzut oka mogli zobaczyć różnicę między ide­al­istą z przeszłoś­ci a zmęc­zonym życiem i pozbaw­ionym złudzeń autorem opowieś­ci. Toby Maguire rzeczy­wiś­cie sprawu­je się nieźle, zwłaszcza że ma niełatwe zadanie. Wyda­je się, ze reżyser postanow­ił aby poza krótki­mi sce­na­mi i ret­ro­spekc­ja­mi nic co dzieje się na ekranie nie dzi­ało się bez udzi­ału naszego nar­ra­to­ra. Oznacza to, że niemal zawsze jest on pią­tym kołem u wozu, ta przyglą­da­jącą się światu osobą w tle. Trud­no to zagrać by nie wyszło dzi­wnie, zawłaszcza, ze wiele jest scen przy których człowiek myśli, że każ­da dobrze wychowana oso­ba już dawno wyszła­by z poko­ju. Maguire jed­nak czai się po kątach bard­zo dobrze i rzeczy­wiś­cie jako obser­wa­tor wszys­tkiego i wszys­t­kich wypa­da na plus, choć może szko­da, że relac­je Nic­ka z eks­cen­tryczną sports­menką tak bard­zo przy­cię­to.  Przy czym należy zauważyć, że w filmie najlepiej wypada­ją sce­ny między Maguirem i DiCaprio — panowie zna­ją się od wczes­nych lat młodzieńczych i przy­jaźń w prawdzi­wym życiu daje jed­nak ślad na ekranie

Paradok­sal­nie z głównych bohaterów najlepiej wypa­da Joel Edger­ton w roli Toma męża Daisy. To w sum­ie dość wdz­ięcz­na postać do gra­nia — ma dobre sce­ny, wyraźne rysy i jeśli aktor ma wystar­cza­ją­co dużo zdol­noś­ci to może spraw­ić, że za każdym razem spo­jrzymy na jego postać inaczej.  Edger­ton jako jedyny z obsady tworzy chy­ba naprawdę całkowicie włas­ną inter­pre­tację postaci. Jego bohater jest w jak­iś sposób antytezą Gats­bego i choć chce­my nim gardz­ić to są moment w his­torii kiedy czu­je­my wobec niego współczu­cie i zaczy­namy rozu­mieć jego rac­je. To dobra postać, znana z wielu innych książek i filmów, i bard­zo dobrze zagrana. Właś­ci­wie jedy­na co do której zwierz nie miał żad­nych wąt­pli­woś­ci. A sko­ro przy obsad­owych wąt­pli­woś­ci­ach jesteśmy to zwierz nie zrozu­mi­ał logi­ki  zatrud­ni­a­nia Amitab­ha Bachchana do roli żydowskiego przed­siębior­cy. Nie tylko dlat­ego, że to bard­zo mała rola (po co zatrud­ni­ać akto­ra o takiej renomie by tylko mignął na ekranie), ale zwierz miał wraże­nie jakiegoś strasznego zgrzy­tu. Sko­ro już pod­mieni­amy dru­gorzędne ele­men­ty fabuły nie moż­na było po pros­tu zmienić nazwiska wspól­ni­ka, wykreślić zdanie o tym że jest żydem. Może zwierz jest przewrażli­wiony ale jakoś mu to zupełnie nie pasowało.

Jed­nak najwięk­szy prob­lem jaki zwierz ma z pro­dukcją to pytanie czy rzeczy­wiś­cie była nam potrzeb­na. Oto Gats­by goni za swoim marze­niem i rozbi­ja się o iluzję, o podzi­ały kla­sowe o prawdę że nie da się zmienić przeszłoś­ci. Powieść napisana jako coś niesły­chanie współczes­nego (akc­ja roz­gry­wa się zaled­wie trzy lata przed pub­likac­ja książ­ki), był więc zapisem pewnego ówczes­nego stanu ducha. Choć dziś wartość książ­ki się pod­waża (ponoć się niesły­chanie zes­tarza­ła, a wycią­gane wnios­ki stały się banalne) to jak zwierz pisał wciąż wierzy, że jest w niej coś co spoko­jnie moż­na by znaleźć dla widza w 2012 czy jak zde­cy­dował dys­try­b­u­tor 2013 roku. Ale reżyser nie za bard­zo ma poję­cie co. Pow­sta­je więc film, który jeszcze raz opowia­da his­torię, którą już raz opowiedziano nam lep­iej. Bo nie ma wąt­pli­woś­ci, że siedzą­ca w głowie niemal każdego widza wer­s­ja z lat siedemdziesią­tych jest lep­sza. Sko­ro więc reżyser nie doda­je zbyt wiele od siebie, poza sprawd­zony­mi wcześniej zab­ie­ga­mi to trze­ba sobie zadać pytanie czy miało sens jeszcze raz kazać nam spoglą­dać na zielone światełko po drugiej stron­ie zato­ki. Bo wyda­je się, że tak jak Gats­by wycią­gał ku niemu dłoń tak i reżyser stara się zła­pać to co cią­gle mu się wymy­ka. Pozostaw­ia­jąc nam  stanie ciągłego i smut­nego niedosy­tu. I to czyni nowe pode­jś­cie do Gats­bego nie tyle fun­da­men­tal­nie złym, co zupełnie niepotrzebnym

Ps: Może warto dodać, że oso­ba, która nigdy wcześniej nie widzi­ała, żad­nej innej wer­sji his­torii może mieć zupełnie inne pode­jś­cie do fabuły — bądź co bądź nie wszyscy mają nie jed­ną ale kil­ka pro­dukcji do których porównu­ją final­ny efekt. Nato­mi­ast zwierz zobaczył jeszcze raz starego Gats­bego po powro­cie do domu i musi powiedzieć, że to był film  o klasę lepszy.

Ps2: Czy wy też nien­aw­idzi­cie kiedy reżyser, który nakrę­cił kil­ka filmów które lubi­cie nie może zła­pać ryt­mu. Jak­by zgu­bił gdzieś innowa­cyjność i umi­ał żon­glować już tylko znany­mi z innych pro­dukcji elementami.??