Bridget zabiła Anne czyli nowe “Perswazje” od Netflixa

Kiedy Helen Field­ing korzys­ta­jąc z fab­u­larnych ram „Dumy i Uprzedzenia” opisała cier­pi­enia współczes­nej sobie londyńskiej singiel­ki, pewnie nie zadawała sobie sprawy, jakie znacze­nie dla odbioru twór­c­zoś­ci Austen będzie miała jej książ­ka. Patrząc na najnowszą adap­tację „Per­swazji” od Net­flixa – moż­na dojść do wniosku, że w ćwierć wieku opowieść o sin­gelkach zatoczyła koło. Pytanie tylko czy aby ofi­ara­mi tej his­torii nie zostały bohater­ki powieś­ci Austen, które w niczym nie przy­pom­i­na­ją ani Bid­get Jones ani Eliz­a­beth Bennet.

„Dzi­en­nik Brid­get Jones” był jed­nym z pier­wszych tek­stów, który uświadomił sze­rok­iej pub­lice ist­nie­nie singielek. Samo poję­cie singiel­ki budz­iło na przełomie wieków olbrzymie emoc­je.  W prze­ci­wieńst­wie do „starych panien” nie musi­ały być zaw­iedzione życiem – mogły awan­sować, mieć zna­jomych, dobrze się baw­ić, roman­sować z sze­fem, popeł­ni­ać mnóst­wo życiowych błędów, ale nigdy nie były tymi smut­ny­mi biedaczka­mi z poprzed­nich epok, które więdły w samot­noś­ci lub u boku rodz­iców, bo nie pokochał ich żaden mężczyz­na. Pop­u­larność książ­ki a potem fil­mu, przełożyła się na cały osob­ny gatunek lit­er­ac­ki – seri­a­mi wychodz­ił pamięt­ni­ki i opowieś­ci o singielkach, które szukały szczęś­cia i miłoś­ci. Niemal jak spod sztan­cy – wszys­tkie miały podob­ne kom­pleksy, podob­ne pode­jś­cie do życia i podob­ny hap­py end. Co więcej, wszys­tkie niemal pisane były jako miłe choć trochę gapowate kobi­ety, którym umykała grac­ja i urok ich zamężnych czy zaręc­zonych koleżanek.

COSMO JARVIS as CAPTAIN WENTWORTH in PERSUASION. Pho­to Cred­it: Nick Wall/Netflix © 2021

Lata mijały. Gdzieś po drodze wyrosło nowe pokole­nie kobi­et, dla których singieka taka jak Brid­get Jones nie była już wzorem. Brakowało w niej tego co czyniło samotne życie zarówno ciekawym jak i bolesnym. Sek­su, pokrę­conego życia wewnętrznego, bolesnej przeszłoś­ci i przyz­na­nia przed samą sobą, że być może nie jest się osobą najłatwiejszą i najsym­pa­ty­czniejszą. Kończące się hap­py endem opowieś­ci, w których moż­na było korzys­tać z wątków zacz­erp­nię­tych z klasy­ki lit­er­atu­ry przes­tały wystar­czać. Trzy­dziesto­lat­ki się zmieniły, stały się być może nieco mniej sym­pa­ty­czne, ale i pod wielo­ma wzglę­da­mi – bardziej świadome siebie. „Fleabag” ide­al­nie trafiła w tą zmi­anę myśle­nia. His­to­ria, o singielce która w isto­cie nie musi znaleźć miłoś­ci (a nawet jak ją zna­jdzie to w naj­gorszym możli­wym miejs­cu) ale musi znaleźć jak­iś klucz do swo­jego wewnętrznego bólu stała się być może najlep­szym seri­alem ostat­nich lat. Wciąż była to opowieść roman­ty­cz­na, ale trochę pozbaw­iona złudzeń. Ze złośli­wą bohaterką, która wciąż mocu­je się ze światem wokół siebie i bólem, który nosi w sobie każ­da kobieta.

I tu his­to­ria zat­acza swoisty krąg. Sko­ro kiedyś wąt­ki z „Dumy i Uprzedzenia” (ale też z „Per­swazji” – bo w „Pogo­ni za rozumem” Field­ing sko­rzys­tała z tu z schematu tej powieś­ci) pozwalały opowiedzieć o współczes­nej singielce to czemu nie wziąć opowieś­ci współczes­nej i przez jej pryz­mat zekrani­zować „Per­swaz­je”. Czemu nie uczynić z bied­nej Anne którą blis­cy namówili do zer­wa­nia zaręczyn bohater­ki współczes­nej, która infor­mu­je widza o swoich stanach emocjon­al­nych, iron­icznie odnosi się do świa­ta wokół siebie i na dodatek – wcale nie jest zahukaną i niekochaną córką pysza­łkowa­t­ego ojca, tylko singielką z winem w dłoni. Niech podob­nie jak „Felabag” łamie czwartą ścianę i mówi bezpośred­nio do odbior­cy, z którym czu­je więk­szą więź niż z ludź­mi wokół siebie.  Sko­ro pop­u­larne nar­rac­je przekonu­ją nas, że powieś­ci Austen da się przełożyć na współczes­ność to czemu nie odwró­cić tren­du i włożyć współczes­ność do świa­ta Austen. Domknąć krąg i na zawsze wyko­rzenić tą „starą pan­nę” która usy­cha na kar­tach dawnych powieś­ci. Niech to będzie nasza dziew­czy­na. Ostate­cznie — musimy do niej koniecznie przy­być z emancypacją.

Per­sua­sion. (L to R) Hardy Yusuf as Charles Mus­grove, Jake Siame as James Mus­grove, Dako­ta John­son as Anne Elliot in Per­sua­sion. Cr. Nick Wall/Netflix © 2022

Jeśli ten pomysł może się wydawać dobry na papierze to w isto­cie – doskonale pokazu­je, jak bard­zo gdzieś po drodze spłaszczył się odbiór zapro­ponowanych przez Austen opowieś­ci. Po pier­wsze – oczy­wiś­cie, w takim myśle­niu umy­ka nam to co stanowi siłę tych his­torii – błyskotli­we odmalowanie przez autorkę ludz­kich charak­terów, towarzys­kich absur­dów i społecznych ograniczeń. Pisałam cały tekst o tym, że powieś­ci Austen nie są romansa­mi – tylko doskonale napisany­mi his­to­ri­a­mi oby­cza­jowy­mi, gdzie kry­ty­ka niespraw­iedli­wego prawa dziedz­iczenia jest niekiedy równie waż­na co dobre zakończe­nie roman­ty­cznej opowieś­ci. Gdzie sama roman­ty­cz­na opowieść służy temu by wytknąć hipokryzję (wystar­czy zajrzeć do zakończenia „Rozważnej i Roman­ty­cznej”). Uwspółcześniona Austen sta­je się przede wszys­tkim his­torią towarzys­kich nieporozu­mień, bez żad­nej głęb­szej myśli nad relac­ja­mi społecznymi.

Po drugie – gdzieś po drodze umy­ka ten paradok­sal­ny ele­ment eman­cy­pa­cyjny powieś­ci. Jeśli nie nakreślimy bohaterów jako osób zako­rzenionych w swoim cza­sie nie dostrzeże­my – jak bard­zo autor­ka namaw­ia swo­je bohater­ki do zła­ma­nia sta­tus quo. Zahukana, niekochana Anne, która w końcu wychodzi za mężczyznę, którego jej wyper­swad­owano niesie za sobą wręcz szoku­jącą jak na owe cza­sy naukę – być może two­je otocze­nie nie wie kto jest dla ciebie najlep­szy. Bohater­ki Austen nie są głupie czy bez­wolne — wręcz prze­ci­wnie — są przez nią trak­towane na tyle poważnie by mogły się czegoś o świecie i relac­jach między­ludz­kich nauczyć. Twór­cy nowej wer­sji nie ufa­ją ani w intelekt ory­gi­nal­nej bohater­ki ani w znacze­nie odmalowywa­nia charak­terów ludzkich.

Per­sua­sion. (L to R) Dako­ta John­son as Anne Elliot, Richard E. Grant as Sir Wal­ter Elliot, Yolan­da Ket­tle as Eliz­a­beth Elliot in Per­sua­sion. Cr. Nick Wall/Netflix © 2022

Jed­nak najwięk­szym prob­le­mem jest zmi­ana charak­teru bohater­ki. Anne z nowej adap­tacji ma w sobie ironię, pewność siebie i dys­tans oso­by zupełnie współczes­nej. Trud­no nam sobie wyobraz­ić, że ktokol­wiek ją do czegokol­wiek przekon­ał. Dużo bliżej jest jej do Eliz­a­beth Ben­net a jeszcze bliżej do Brid­get Jones – ma skłon­ność do towarzys­kich wpadek, mówienia rzeczy, których nikt by pub­licznie nie powiedzi­ał, łama­nia kon­we­nan­sów no i jak już ustalil­iśmy – zamyka­nia się w poko­ju z butelką wina. I nawet jeśli uznamy, że uwspółcześ­ni­an­ie postaci ma sens to pytanie – czemu nie jesteśmy w stanie uwspółcześnić tej bohater­ki, którą napisała Austen. Jej Anne nazy­wana jest naj­dorośle­jszą ze wszys­t­kich postaci napisanych przez autorkę. Cicha, spoko­j­na, racjon­al­na, nieśmi­ała. Jej też należy się szczęś­cie – ona też ma pra­wo ostate­cznie wykazać się siłą.

To jest mój najwięk­szy prob­lem – w imię uwspółcześ­ni­a­nia postaci w isto­cie usuwamy z his­torii posta­cie kobiece które nie pasu­ją do schematu „pewnej siebie singiel­ki”. Anne nie pasu­je do tego jak chce­my myśleć o samot­nej kobiecie więc nie ma prawa ist­nieć w tej opowieś­ci. I tak lekką ręką wyrzu­camy znów poza naw­ias kobi­ety mniej pewne siebie, oso­by, które częś­ciej mil­czą niż coś mówią, spoko­jne rozsądne jed­nos­t­ki, które nie muszą wprowadzać chao­su, ale muszą znaleźć wewnętrzną siłę. Anne zosta­je potrak­towana przez twór­ców z równą pog­a­rdą co przez członków swo­jej powieś­ciowej rodziny. Tym­cza­sem w tej postaci zna­jdzie swo­je odbi­cie całkiem duża gru­pa kobi­et. Bo widzi­cie – to nie jest tak, że Anne jest taka ze wzglę­du na cza­sy w jakich żyje, przez co trze­ba odrzu­cić jej cechy charak­teru. Jest tak, ponieważ Austen nie zawsze opowiadała nam o najbardziej pewnych siebie jed­nos­tkach. Bo umi­ała sobie wyobraz­ić więcej niż jed­ną kobi­etę. Tego zaś współczesne przetworzenia jej dzieł chy­ba nie są świadome.

Per­sua­sion. Dako­ta John­son as Anne Elliot in Per­sua­sion. Cr. Nick Wall/Netflix © 2022

Z inną Anne dosta­je­my inne „Per­swaz­je”. Takie, które w sum­ie trochę nudzą. Dopuszczeni do życia wewnętrznego bohater­ki niczego nie musimy się domyślać nad niczym zas­tanaw­iać. Nie ma tu żad­nego napię­cia pomiędzy tym co bohaterowie czu­ją, a tym co narzu­ca na nich towarzyst­wo i społeczeńst­wo. His­to­ryczny kostium zosta­je dosłown­ie sprowad­zony do kostiumów. W świecie, gdzie moż­na współczes­nym językiem zwer­bal­i­zować każdą emocję nie ma żad­nego napię­cia – tylko wspom­i­nane wcześniej towarzyskie nieporozu­mienia. Mamy więc pewną siebie, piękną (bo oczy­wiś­cie nikt nie dop­uś­ci by bohater­ka współczes­na poz­nała miłość nie odz­nacza­jąc się urodą) kobi­etę i nieco skrępowanego mężczyznę. Nic tu nie budu­je napię­cia, właś­ci­wie nic ich nie ogranicza. Musimy więc odczekać aż piękni ludzie znów się w sobie zakocha­ją – a właś­ci­wie wyz­na­ją sobie uczu­cia i może­my wracać do domu. To jest kome­dia roman­ty­cz­na – z pewnoś­cią – ale to nie są „Per­swaz­je”.

Żeby było jasne. Jestem wielką zwolen­niczką wol­noś­ci twór­czej w adap­tac­jach. Uwiel­bi­am nową „Emmę”, która robi kil­ka rzeczy obok powieś­ci, która doda­je do tego świa­ta muzykę folkową i która w najbardziej roman­ty­cznej sce­nie z książ­ki doda­je kome­diowo krew z nosa bohater­ki. Różni­ca pomiędzy błyskotli­wie zre­al­i­zowaną „Emmą” a „Per­swaz­ja­mi” pole­ga jed­nak na wyczu­ciu tego co w opowieś­ci­ach do Austen jest kluc­zowe. Osadze­nie tych niedoskon­ałych bohaterek w ich bard­zo konkret­nym – równie niedoskon­ałym świecie. Wtedy ujaw­nia się całe pię­kno powieś­ci ang­iel­skiej autor­ki. Aby to zro­bić nie moż­na się jed­nak czuć lep­szym od bohaterów. Trze­ba ich zrozu­mieć taki­mi jaki­mi są. Dlat­ego, Pan Collins w „Dumie i Uprzedze­niu i Zom­bie” mógł być bliższy lit­er­ack­iemu ory­gi­nałowi, niż Anne w tych pozbaw­ionych pot­worów mors­kich „Per­swaz­jach”. Właśnie to najbardziej boli – przeko­nanie sce­narzys­tów, że wiedzą lep­iej od Austen jakie powin­ny być jej bohater­ki i bohaterowie. Nie dostrze­ga­jąc, że geniusz powieś­ci pole­ga właśnie na per­fek­cyjnym dobra­niu charak­terów postaci.  Nie moż­na szanować Austen nie szanu­jąc jej bohaterek.

Per­sua­sion. (L to R) Dako­ta John­son as Anne Elliot, Hen­ry Gold­ing as Mr. Elliot in Per­sua­sion. Cr. Nick Wall/Netflix © 2022

Jeden z recen­zen­tów chci­ał wysłać wszys­t­kich zaan­gażowanych w nową adap­tację „Per­swazji” do więzienia. Jestem mniej surowa – raczej wysłałabym ich do bib­liote­ki i kaza­ła zdjąć z póki dzieła wszys­tkie Austen i przeczy­tać je ze świado­moś­cią w jakim kon­tekś­cie pow­stały i kim real­nie są bohater­ki. Bez oglą­da­nia się na współczes­ność – dostrzec w nich to kim naprawdę są i odd­ać spraw­iedli­wość. Bo nie każ­da singiel­ka jest Brid­get, nie każ­da jest Fleabag, niek­tóre są tą mądrą Anne. I one też zasługu­ją na dobre zakończe­nie. Na co mi wyz­wolona współczes­ność, jeśli nie ma w niej miejs­ca, na kobi­ety które charak­terem nie pasu­ją do najprost­szego schematu. Bo jeśli Anne nie zasługu­je na hap­py end to której z nas się on należy.