Odpowiednie nadać sobie słowo czyli o “Gender Queer. Autobiografia” Maia Kobabe

Rzad­ko zdarza się komiks, czy właś­ci­wie powieść graficz­na o której moż­na powiedzieć, że nie tylko opowia­da ciekawą his­torię ale też real­nie przy­czy­nia się do utr­wale­nia zmi­an w języku pol­skim. Taką dość niezwykłą pozy­cją jest „Gen­der Queer. Auto­bi­ografia” którą napisału Maia Kobabe.

Maia Kob­abe to oso­ba niebi­na­rna, która posługu­je się zaimka­mi e, em, eir — nie przetłu­maczal­ny­mi w prosty sposób na kocha­ją­cy się w płci język pol­s­ki.  Dla tłu­maczy stanow­iło to wyzwanie nic więc dzi­wnego, że Huber­towi Brychczyńskiemu odpowiedzial­ne­mu za przekład pomo­cy udzieliła Karoli­na Fedyk, kon­sul­tu­jąc ter­miny anty­dyskrymi­na­cyjne. Zresztą ów wstęp o zamkach będzie dla wielu osób pewnie równie ciekawy jak cała komik­sowa narracja.

Oso­biś­cie przyz­nam, że sama komik­sowa auto­bi­ografia stanowi jeden z moich ulu­bionych gatunków. Jest coś takiego we frag­men­tarycznoś­ci wspom­nień co ide­al­nie zna­j­du­je swo­je odw­zorowanie w powieś­ci graficznej. Tu dodatkowo dostałam nar­rację, która wyda­je mi się bard­zo waż­na — nie tyle dlat­ego, że chodzi o dochodze­nie do włas­nej niebi­na­rnej tożsamoś­ci, ale raczej o to, że owo dochodze­nie jest tu pokazane jako dłu­gi pro­ces. Mam poczu­cie, że kul­tura pop­u­lar­na częs­to płaszcza te podróże do pewnych ter­minów, tożsamoś­ci i świado­moś­ci tworząc pozór, że wszys­tko co człowiek czu­je i kim się czu­je od razu zawsze jest doskonale nazwane i umiejs­cowione w kul­turze. Tu mamy podróż i jest ona bolesna, trud­na, ale odd­a­ją­ca chy­ba to co czu­je niejed­na oso­ba, próbu­ją­ca się określić w świecie.

Tym co mnie zain­try­gowało był fakt, że najwięk­szą bari­erę dla oso­by autorskiej stanowi język — doświad­cze­nie i przeczu­cie pojaw­ia się dużo wcześniej niż słowa pozwala­jące je nazwać, opisać i co najważniejsze — zako­mu­nikować bliskim. Gdy­by tylko Kob­abe umi­ału wcześniej zasyg­nal­i­zować światu swo­je emoc­je, uczu­cia, sto­sunek do płci i ciała — pewnie wcześniej udało­by się dojść do momen­tu, w którym pojaw­ia się wewnętrzny spokój. Zresztą ten moment, kiedy pojaw­ia się ta pró­ba przekaza­nia — „nie chcę być kobi­etą, ale to nie znaczy, że chcę być mężczyzną” pojaw­ia się u mnie jako coś co jestem gdzieś w stanie rozez­nać jako owo więzie­nie pod­wójnoś­ci. Choć sama czu­ję się bard­zo osad­zona w swo­jej płci to pamię­tam takie — zwyk­le dziecięce czy nas­to­let­nie przeczu­cia że nie chcę być dziew­czyną ale antytezą do tego wcale niekoniecznie jest prag­nie­nie bycia chłopcem.

W tej oso­bis­tej nar­racji o doras­ta­niu do opowiada­nia o swo­jej tożsamoś­ci pojaw­ia się też ciekawy kon­tekst społeczny. Nie mamy tu bowiem rodziny kon­ser­waty­wnej — wręcz prze­ci­wnie nad dziecińst­wem Kob­abe unosi się taki lekko hip­pisows­ki nas­trój. Są szkoły wal­dorf­s­ka , rodz­ice nie zamyka­ją­cy się w prostych ramach ról płciowych, wyau­towane ciot­ki czy potem rodzeńst­wo. A jed­nak nawet tak otwarta rodz­i­na potrafi nie przyjąć tożsamoś­ci, które nie są łatwe — zwłaszcza takich które niekoniecznie da się dobrze przekazać. To dobrze pokazu­je, że każdy com­ing out, każ­da konieczność określa­nia się przed rodz­iną może nieść za sobą ból, i poczu­cie, że niekoniecznie jest się zrozumianym.

Przeglą­da­jąc zwłaszcza dziecięce wspom­nienia Kob­abe poczułam, towarzyszącą mi tak częs­to złość, na to jak szy­bko wpy­cha się dzieci w role płciowe. Czy gdy­by dać młodym ludziom trochę więcej cza­su w tej cud­ownej bezpł­ciowoś­ci nie ode­bral­ibyśmy cier­pi­enia częś­ci dzieci­aków które zapewne — nie odna­jdą się w tym prostym bina­rnym podziale. Szczegól­nie zakuła mnie sce­na, w której Kobebe każą założyć bluzkę argu­men­tu­jąc, że „dziew­czy­na nie może się kąpać bez bluz­ki”. A prze­cież może — ma kil­ka lat i mogła­by oso­ba jeszcze przez jak­iś czas cieszyć się ciałem, które nie ma jas­no przyp­isanego odczy­ta­nia. Myślę, że wiele osób było­by szczęśli­wszych — nawet tych które potem się w tych rolach płciowych odnajdą.

Czy mam uwa­gi kry­ty­czne? Chy­ba tylko taką, że w świecie, gdzie dana gru­pa prze­maw­ia rzad­ko czy gdzie się ją ucisza — każ­da oso­bista nar­rac­ja uras­ta do nar­racji głównej być może stanow­iącej jedyne czy najbardziej domin­u­jące podanie o danej tożsamoś­ci. Tym­cza­sem nie ma wąt­pli­woś­ci, że Kob­abe podzieliłu się swoim oso­bistym niesamowicie pry­wat­ny przeży­ciem. Pojaw­ia­ją­ca się tu dys­fo­ria związana z ciałem nie będzie towarzyszyć każdej oso­bie, podob­nie jak reflek­sje doty­czące popę­du sek­su­al­nego i roman­ty­cznoś­ci. Samej nar­racji nie moż­na nic narzu­cić, ale jed­nocześnie wywołu­je ona potrze­bę poz­na­nia więk­szej iloś­ci his­torii — by dać jej to miejsce, które mieć powin­na — jed­nego z bard­zo wielu oso­bistych głosów.

Ostate­cznie mam wraże­nie, że to będzie waż­na książ­ka dla wielu osób — zwłaszcza tych które nigdy nie dostrzegły odbi­cia swo­jego doświad­czenia w książkach czy pop­kul­turze. Jest to też, jak pisałam jed­na z niewielu pozy­cji wydanych drukiem i powszech­nie dostęp­nych, która będzie pop­u­lary­zować korzys­tanie z wielu zaimków które dziś wyda­ją się obce, choć jak mniemam za jak­iś czas przes­taną. Już kończąc — jest tu też ten ele­ment doras­ta­nia z Inter­netem i chy­ba dobrze tu widać, że Inter­net nie tworzy pewnych tożsamoś­ci — raczej pozwala je nazwać tym którym braku­je języka.

Moż­na było­by się tu pokusić — na sam koniec o reflek­sję, że tak naprawdę na języku się zaczy­na i na języku się kończy — niemal każ­da tożsamość jest w nim osad­zona i niemal każ­da tożsamość musi się przez niego wyrażać. Stąd tam, gdzie nie ma języ­ka zaczy­na się cier­pi­e­nie a tam gdzie język się pojaw­ia zaczy­na się powoli budowanie poczu­cia ulgi. I stąd te zaim­ki — jakkol­wiek małe by nie były odgry­wa­ją wielką rolę.

Komiks wydała Centrala.