Ciężki los proroków czyli “Remake. Apokalipsa popkultury” Michała Ochnika

Praw­dopodob­nie nie jestem najlep­szą czytel­niczką książ­ki Michała Ochni­ka „Remake. Apokalip­sa pop­kul­tu­ry”. Być może jestem najlep­szą czytel­niczką tej książ­ki. Obie te rzeczy są w jak­iś sposób prawdzi­we i równie przewrotne co sama książ­ka, którą napisał autor pop­u­larnego fan­page „Misty­cyzm Pop­kul­tur­owy”. Jest to bowiem książ­ka, której sama pewnie nigdy bym nie napisała, choć o wielu rzeczach, o których pisze autor już pisałam.

Post spon­sorowany przez wydawnict­wo Znak 

W inter­ne­towym bąbelku piszą­cym o pop­kul­turze mijamy się z Michałem nie raz. On pisze swo­je iron­iczne, częs­to gorzkie tek­sty o stanie współczes­nej pop­kul­tu­ry, ja mam częs­to eduka­cyjne zacię­cie i skłon­ność do pokłada­nia nadziei w tych mech­a­niz­mach, które dzi­ała­ją. Jeśli Misty krzy­czy na chmury, to ja staram się być niekiedy Pollyan­ną i wypa­try­wać w jakie ładne ksz­tał­ty się układa­ją. Przy czym ja jestem dużo łagod­niejsza, a Misty prowadzi reg­u­larną kali­brację czytel­ników, strasząc ich słowa­mi taki­mi jak „Marks”, „równość” czy nie daj Boże „soc­jal­izm” (tu już Inter­net płonie). Przez te wszys­tkie lata roz­maw­ial­iśmy i komen­towal­iśmy nie raz te same zjawiska, staral­iśmy się wycią­gać wnios­ki doty­czące obser­wowanych przez nas ele­men­tów kul­tu­ry i częs­to dochodzil­iśmy do podob­nych a częs­to zupełnie innych wniosków. Nie jak jing i jang raczej jak dwie oso­by, które patrząc na to samo dzieło sztu­ki wycią­ga­ją dla siebie inne wnioski.

„Remake. Apokalip­sa pop­kul­tu­ry” to książ­ka zbier­a­ją­ca w jed­nym miejs­cu wszelkie zjawiska we współczes­nej pop­kul­turze, które powin­ny budz­ić nasze zaniepoko­je­nie. Zna­jdziemy tu odpowiedź na wiele nur­tu­ją­cych nas pytań — dlaczego przepisy doty­czące prawa autorskiego służą częś­ciej kor­po­racjom niż twór­com, dlaczego wszys­tkie filmy, które oglą­damy wyda­ją się do siebie podob­ne, ile jest wart penis Bat­mana i co o tym wszys­tkim sądzi Der­ri­da. Brz­mi to jak przedzi­wny kok­ta­jl, ale jest to pró­ba uję­cia pewnego momen­tu we współczes­nej kul­turze pop­u­larnej, który każe zadawać sobie przede wszys­tkim pyta­nia o przyszłość. Autor pochodzi do tych spraw z najróżniejszych punk­tów wyjś­cia — mamy kwest­ie społeczne, prawne, relac­je wiel­bi­cieli i ich ukochanych franczyz, rozwój tech­nologii. Wychodząc niekiedy od niewiel­kich przykładów, czy jed­nos­tkowych kwestii — prze­chodz­imy do sze­ro­kich zjawisk, które dotyka­ją w mniejszym czy więk­szym stop­niu właś­ci­wie każdego kto przyglą­da się kul­turze popularnej.

Kiedy wspom­ni­ałam, że nie jestem najlep­szą czytel­niczką tej książ­ki, to odnoszę się przede wszys­tkim do fak­tu, że Misty nie jest przede mną w stanie odkryć mech­a­nizmów, których bym nie znała. Wręcz prze­ci­wnie — nie raz czy­ta­jąc kole­jne rozdzi­ały, miałam ochotę zapro­ponować własne przykłady, inaczej ułożone nar­rac­je. Głos w mojej głowie, krzy­czał „Nie, ja bym to opowiedzi­ała inaczej, zaczęła od innego tem­atu”. Kiedy opowieść rozpoczy­na się o nar­racji o komik­sach, mi przy­chodz­iła do głowy alter­naty­w­na opowieść o kinie, kiedy czy­tałam rozdzi­ał o binge-wtachin­gu naty­ch­mi­ast myślałam o rozdziale, który temu samemu tem­atowi poświę­ciłam w mojej książce o seri­alach. Czy­ta­jąc przestaw­iałam w głowie wąt­ki i akapi­ty — myśląc o tym jak inaczej rozłożyłabym akcen­ty. To prze­cież kosz­mar — czytel­nik, który idąc przez książkę, zami­ast się czegoś dowiady­wać, wycią­ga rękę jak kujon i chce mówić za wykład­ow­cę. Więcej! Chce z nim niekiedy wchodz­ić w polemikę, dopowiedzenia, staw­iać własne teorie i wycią­gać własne dowody.

Oczy­wiś­cie gdzieś w cza­sie lek­tu­ry, trze­ba głos uciszyć i usiąść spoko­jnie i posłuchać, jak inni mówią. Ostate­cznie — mówią nie tylko do mnie, ale do wszys­t­kich. I pod tym wzglę­dem książ­ka jest swoistym ewen­e­mentem. Sporo jest na rynku pozy­cji poświę­conej miłoś­ci do pop­kul­tu­ry, sporo jest pozy­cji bezkry­ty­cznych i zau­roc­zonych. Tych, które mówią o trud­nych relac­jach z pop­kul­turą, które stara­ją się pokazać pewne zakulisowe mech­a­nizmy — jest dużo mniej. To jest książ­ka dla kogoś kto kocha filmy, seri­ale i komiksy, ale jed­nocześnie — nie chce w tej miłoś­ci pozostać obo­jęt­nym na prob­le­my. Dla kogoś kto zda­je sobie sprawę, że czas skon­fron­tować się z fak­tem, że Dis­ney to być może nie miła fir­ma ze słod­ką myszką, ale wiel­ka kor­po­rac­ja. Taka pozy­c­ja może cza­sem boleć, bo niekiedy chce się być widzem nai­wnym, ale pozwala dużo lep­iej zrozu­mieć co się wokół nas dzieje od książek, które wymienią mil­ion aneg­dot z plany naszego ukochanego serialu.

Książ­ka zaczy­na się od zda­nia „Pop­kul­tura jest waż­na” i właś­ci­wie w tym zda­niu zaw­iera się cały jej duch. Poważ­na roz­mowa o pop­kul­turze, wychodzą­ca poza fanowskie fas­cy­nac­je, dotyka­ją­ca jej wewnętrznych mech­a­nizmów, które deter­min­u­ją kierun­ki roz­wo­ju nar­racji — to coś co jesteśmy sobie win­ni. Co więcej częs­to wyda­je się, że to roz­mowa za trud­na, ale jak pokazu­je lekko napisany „Remake” — to tylko pozór.  Jasne — na pewnym poziomie trze­ba się­gać po spec­jal­isty­czny język i po teorie, ale ostate­cznie — roz­maw­iamy o rzeczach, które znamy i kochamy. To nie jest roz­mowa, której należy się bać — wręcz prze­ci­wnie — należy do niej dążyć i w niej drążyć. Bo jak wskazu­je cho­ci­aż­by rozdzi­ał poświę­cony poli­tyce — nic nie jest obo­jętne, nic nie jest ide­al­nie puste i nie napełnione treścią.

Przy czym trze­ba powiedzieć, że to książ­ka pod wielo­ma wzglę­da­mi przewrot­na. By po nią sięgnąć i się w nią zanurzyć — trze­ba pop­kul­turę lubić i kojarzyć. Nie trze­ba wiedzieć wszys­tkiego o czym pisze Misty (bo sporo i cier­pli­wie tłu­maczy poszczególne zagad­nienia) ale to raczej pozy­c­ja dla zain­tere­sowanych. I właśnie tych zain­tere­sowanych, autor roz­jeżdża całą masą fak­tów, która spraw­ia, że traci się niewin­ność raz na zawsze. I choć jest to, jak już wspom­ni­ałam — ważne byśmy byli świado­mi wszys­tkiego co się wkoło dzieje, to trud­no po lek­turze włączyć Net­flixa w równie niewin­ny sposób. To jest książ­ka, która zaraża wiedzą (nie aż tak tajem­ną) i trochę nią też obciąża. Ale pow­tarzam — żeby wiedzieć co się wokół nas dzieje, nie może­my po pros­tu zasłonić uszu i krzy­czeć „la la la wszys­tko jest w porząd­ku”. Nie jest i dobrze wiedzieć, dlaczego.

Ter­az powiem coś paradok­sal­nego — niekiedy marzyło mi się w cza­sie lek­tu­ry książ­ki, by autor się puś­cił bez­piecznych przykładów. By poszedł w ten pełen emocji, erudy­cji, i trud­nych pojęć ni to rant ni to esej. By nie musi­ał po nas wracać, ilekroć się zagu­bimy w gąszczu. Idąc przez kole­jne rozdzi­ały zamarzyła mi się taka dziewięt­nas­towiecz­na ni to pub­l­i­cysty­cz­na ni to naukowa proza, której autor na niko­go nie zaważa. Moje marze­nie wyni­ka po trosze z tego, że takie tek­sty mają najwięcej wer­wy, a po trosze z tego, że to dopiero była­by kwin­tes­enc­ja ucieka­nia przed rynkowy­mi ograniczeni­a­mi. Oczy­wiś­cie zda­ję sobie sprawę, że nikt by tego nie wydał i jakaś garst­ka osób w kra­ju by to zrozu­mi­ała — ale jakie to było­by piękne. Choć mam wraże­nie, że to jest moje marze­nie wynika­jące z siedzenia zbyt dłu­go w dziewięt­nas­towiecznej socjologii. A może wyni­ka z tego, że czu­ję, że pod tą książką kry­je się tak naprawdę dru­ga, jeszcze bardziej mrocz­na i złośli­wa, przed którą autor nas uchronił, a którą chęt­nie bym, poznała.

Przyz­nałam się, że jestem naj­gorszą czytel­niczką tej książ­ki, to czas stwierdz­ić, że jestem najlep­szą. Mogę wam bowiem z ręką na ser­cu powiedzieć — autor nie kłamie. Nie zmyśla, nie przekrę­ca, nie doda­je fak­tów, żeby mu się zgadza­ło. Idzie włas­ną drogą, która jest ciekawa, ale idzie nią z olbrzymią dyscy­pliną. Więcej, patrząc na jego przykłady rzeczy­wiś­cie moż­na przyz­nać, że dobrze ilus­tru­ją zjawiska. Także patrząc na to jakie zjawiska wybrał, żeby opowiedzieć o tym jak widzi pop­kul­turę — choć sama pewnie napisałabym to inaczej, to kiedy myślałam nad konieczny­mi tem­ata­mi do poruszenia — nie mogłabym wymyślić dużo więcej. Pod tym wzglę­dem — zwłaszcza jeśli chodzi o polece­nie pozy­cji, mogę powiedzieć — dobra rob­o­ta — pro­fesjon­alne krzy­cze­nie na chmury to nie jest łat­wa rzecz.

Na koniec czy­ta­ją tą książkę, miałam w głowie bib­li­jnych czy mito­log­icznych pro­roków, którzy dosta­ją posłan­nict­wo i chcąc nie chcąc muszą iść i powiedzieć co też tam siły wyższe przy­go­towały dla nas malucz­kich. Muszą nam też mówić prawdę, nawet jeśli nie chce­my jej do siebie dopuszczać. Niekoniecznie są z tego powodu zad­owoleni, wiele osób się na nich gniewa, ale nieza­leżnie od negoc­jacji swo­jego losu, muszą mówić, jak jest. Zwyk­le w tych his­to­ri­ach nikt ich nie słucha. Tym razem wyjdźmy poza wąskie mito­log­iczne ramy. Posłucha­jmy, bo apokalip­sa już puka i warto się przygotować.