Ten jest z ojczyzny mojej czyli zwierz i Warszawiacy nie z tej ziemi.

Hej

His­to­ria jest nuda. To zdanie, które zwierz z wyk­sz­tałce­nia his­to­ryk, słyszał w życiu niejed­nokrot­nie. Zwierz nie będzie przekony­wał, że cała his­to­ria jest pasjonu­ją­ca. Nie jest, przysyp­i­a­jąc lekko w cza­sie dyskusji o lufach czołgów zwierz przekon­ał się, że bywa­ją takie zagad­nienia w his­torii, które za żadne skar­by ciekawy­mi być nie chcą. Ale his­to­ria ma tą zaletę, że kiedy już jest ciekawa, to od razu sta­je się naprawdę pasjonu­ją­ca. I to nie koniecznie potrze­ba do tego dzi­ałań wojen­nych, his­torii szpiegows­kich czy czynów bohater­s­kich. Cza­sem najbardziej fas­cynu­jące są opowieś­ci o życiu abso­lut­nie zwykłych ludzi. Dziś zwierz chce wam napisać kil­ka słów o książce, która opowia­da o praw­ie zwykłych życio­rysach. Książ­ka wpadła w łapy zwierza nieprzy­pad­kowo (w Warsza­w­ie jest tylko sześ­ciu his­to­ryków i wszyscy się zna­ją – zupełnie jak w BBC) i nieprzy­pad­kowo zwierz o niej pisze. Zwyk­le, bowiem, zwierz pomi­ja swo­je lek­tu­ry wychodząc z założe­nia, że ktoś na pewno pochwali wam książkę dla zwierza. W tym przy­pad­ku zwierz nie ma takiej pewnoś­ci, a było­by niesły­chanie smut­no gdy­by przeszła wam koło nosa. W „Warsza­w­iakach nie z tej zie­mi”, może­cie przeczy­tać (a w przy­pad­ku zwierza wysłuchać, o czym jeszcze za chwilę) o losach 36 oby­wa­teli świa­ta. Ich poplą­tane życio­rysy łączy jed­no – wszyscy pomiędzy rok­iem 1945 a 1989 zde­cy­dowali się zamieszkać w Polsce. I choć może się to wydawać niewiel­ki szczegół to z ich his­torii pow­stała aut­en­ty­cznie fas­cynu­ją­ca książ­ka. Któż, bowiem chci­ał­by trafić do zru­jnowanej czy komu­nisty­cznej Warsza­wy. A sko­ro już trafił to właś­ci­wie, dlaczego został? I tu właśnie zaczy­na się robić ciekawie.

36 his­torii ludzi z różnych zakątków zie­mi, którzy w mało sprzy­ja­ją­cych osied­la­niu się w Polsce cza­sach zde­cy­dowali się zamieszkać w Warsza­w­ie. Nawet nie trze­ba lubić his­torii by dostrzec jaki to ciekawy temat.

Zwierz musi powiedzieć, że nie trud­no zakochać się w książce, z co najm­niej z kilku powodów. Po pier­wsze z przy­czyn zupełnie z kon­tek­stem między­nar­o­dowym niezwiązanych. Opisu­ją­cy swo­je Warsza­wskie życie bohaterowie, dzi­wią się ele­men­tom rzeczy­wis­toś­ci PRL, ale jed­nocześnie dość szy­bko w nią wsiąka­ją. I nagle te znany wielu czytel­nikom zwierza obraz przeszłoś­ci naszego kra­ju, gdzie, co dru­gi oby­wa­tel był opozy­cjon­istą, a co trze­ci stał w kole­jce zaś wszyscy byli smut­ni i pod­dani opresji nabiera barw. Nie jeden warsza­w­iak z wyboru szy­bko przeskaku­je nad tym, co było smutne i ponure oraz szare i z rozrzewnie­niem wspom­i­na czas, który wszys­tkim nam nagle pouciekał, który spędza­ło się ze zna­jomy­mi, na imprezach, w domach, w towarzys­t­wie. Warsza­wa, choć wszys­tkim przy­jezd­nym wyda­je się szara (nawet tym przy­by­wa­ją­cym latem, choć im nieco rzadziej) szy­bko nabiera barw. W sklepach nic nie ma, ale ludzie jakoś sobie radzą, niby opresyjnie, ale strate­gii przetr­wa­nia, co nie miara. Z opowieś­ci tych nie trud­no wyłow­ić his­torię, która ginie gdzieś w książkach opar­tych o doku­men­ty a żyje, gdy oprze się opowieść o his­torię mówioną – gdzie jest więcej miejs­ca na codzi­en­ność i to, co rzecz jas­na się w żad­nym doku­men­cie nie zmieś­ci. Od nar­racji Polaków mieszka­ją­cych w Warsza­w­ie nar­rację obcokra­jow­ców różni zdzi­wie­nie – wszys­tkim – od tego, co uznamy za zupełnie nor­malne i codzi­enne, po to stanow­iło ele­ment min­ionego sys­te­mu.  Przy czym jest to o tyle ciekawe, że najs­tarszy z opowiada­ją­cych odwiedzał Warsza­wę jeszcze przed­wo­jen­ną ostat­ni zaś przy­jechali pod koniec lat 80 – nie jest to, więc opowieść o jed­nej chwili Warsza­wy, ale właś­ci­wie o całej epoce. Przeplata­jące się his­to­rie są tak umiejęt­nie rozłożone, że oglą­damy jed­nocześnie tą samą Warsza­wę i wiele różnych miast – tak wiele zmieniło się przez te kilka­dziesiąt lat.

Zresztą w ogóle – bardziej niż opowieś­cią o obcokra­jow­cach jest książ­ka opowieś­cią o Polakach. Co praw­da moż­na się fas­cynu­ją­cych rzeczy dowiedzieć o innych kul­tur­ach (moż­na się dowiedzieć, że w Sudanie mężczyz­na chodzą­cy z przy­ja­cielem za rękę to nic dzi­wnego a w Polsce trze­ba się tego oduczyć) to tak naprawdę dowiadu­je­my się przede wszys­tkim czegoś o samych sobie. Pola­cy wypada­ją tu, jako nac­ja dość ciekaw­ie – z jed­nej strony niemal każ­da opowieść ma w sobie wątek życ­zli­woś­ci ze strony przy­pad­kowo napo­tykanych oby­wa­teli pol­s­kich. Dużo jest his­torii o tych, którzy pomogli zagu­bionym na dwor­cach, wzięli za rękę i zaprowadzili, odd­ali zagu­bione doku­men­ty czy przeno­cow­ali. Pod tym wzglę­dem moż­na na przykładach prawdzi­wych życio­rysów dowiedzieć się, że owa Pol­s­ka gościn­ność, w którą każe się nam wierzyć nie jest do koń­ca wymysłem prze­mysłu turysty­cznego. Jed­nocześnie Pola­cy jaw­ią się, jako nac­ja zarad­na, ale mało stad­na. W bard­zo wielu reflek­s­jach moż­na znaleźć właśnie ten wątek braku wspól­no­ty –i to nie tej dużej, ale lokalnej – rzeczy­wiś­cie wyda­je się, że im później, kto przy­jechał do Warsza­wy tym bardziej odnosi wraże­nie, że wszyscy się tu na siebie zamknęliśmy – coś, co wyda­je się prze­cież tak nor­malne, jak zamykanie drzwi, kiedy wychodzi się z domu, może zostać potrak­towane, jako znak, że jed­nak nie ufamy niko­mu nawet naszym sąsi­adom. W his­to­ri­ach pojaw­ia się też moc­no wątek picia. Picia, które chy­ba jest już, co raz mniej sportem nar­o­dowym Polaków, ale dzię­ki tym opowieś­ciom nie trud­no zrozu­mieć, dlaczego między­nar­o­dową sławę zdobyła przede wszys­tkim nasza odporność na alko­hol. Przy czym trud­no zarzu­cić bohaterom stereo­ty­powe myśle­nie – opisu­ją, bowiem oni to, co im się przy­darzyło a z czego wyras­ta obraz Polaków – życ­zli­wych, choć nie koniecznie bard­zo ufnych, gościn­nych, zarad­nych i jakoś tak uod­pornionych na prze­ci­wnoś­ci losu. A jed­nocześnie żyją­cy w świecie pełnym paradok­sów i kosz­marnie wręcz rozpoli­tykowanych. Zwierz z uśmiechem czy­tał reflek­sje przed­staw­icieli różnych nacji, którzy nie koniecznie rozu­mieli nasze kra­jowe zamiłowanie do kwestii poli­ty­cznych (zarówno przeszłe jak i teraźniejsze).

  Choć zwierz wie, że  w książce najważniejsza jest treść to jed­nak zawsze miło kiedy pozy­c­ja została dobrze i ład­nie wydana. A Warsza­w­iakom nie z tej zie­mi na pewno nie moż­na odmówić pietyz­mu ze strony wydawców.

Wątków w książce jest wiele – moż­na poczy­tać o zma­gani­ach z językiem, o pra­cy, o tym, co dzi­ało się przed i w sklepach o sprawach urzę­dowych i pry­wat­nych. Dla zwierza naj­ciekawszy był jed­nak rozdzi­ał o Warsza­w­ie.  Zwierz wie, że jest Warsza­wo cen­tryczny, ale to niesamowicie ciekawe móc spo­jrzeć na własne mias­to oczy­ma cud­zoziem­ców, którzy nie tyle do niego wpadli, co mieszka­ją na stałe. Zwłaszcza tych, którzy przy­jeżdżali do Warsza­wy zru­jnowanej, mało europe­jskiej, zaw­ies­zonej pomiędzy żyją­cym miastem a stertą gruzów. Współczes­ny mieszkaniec Warsza­wy – nawet taki jak zwierz, który mógł obser­wować ile się zbu­dowało, oraz jest świadomy, czego się nie odbu­dowało, częs­to zapom­i­na, że miesz­ka prze­cież w mieś­cie, które było kupą gruzu. I ter­az spo­jrzeć na Warsza­wę oczy­ma przy­jezd­nego, który wysi­a­da na Dwor­cu Gdańskim (dziś przys­tanek od jed­nego z najwięk­szych w Europie cen­trów hand­lowych – zresztą pełnego cud­zoziem­ców), który jest prze­cież wów­czas w środ­ku pola albo na baraku, który szum­nie zwie się Okę­ciem – to dopiero wspani­ała per­spek­ty­wa spo­jrzenia na Warsza­wę, która chy­ba się już prawi całkiem otrząs­nęła ze wspom­nień po strasznej przeszłoś­ci a niedłu­go może się nawet otrząśnie ze wspom­nień po min­ionym ustro­ju. Zresztą, co ciekawe, obcokra­jow­cy, którzy wybrali Warsza­wę mają do niej sto­sunek mniej więcej taki jak wielu mieszkańców tego mias­ta, którzy nie musieli prze­by­wać tak długiej dro­gi albo nawet się tu urodzili. Dla nich Warsza­wa to mias­to, którego niby nie lubią, niby ich den­er­wu­je, ma wady, które cza­sem przesła­ni­a­ją zale­ty, ale jak ktoś ich spy­ta skąd są to oczy­wiś­cie, że są z Warsza­wy. Zwierz nie wie, co takiego jest w tym mieś­cie, ale to dokład­nie uczu­cia każdego, kto mógł sobie tu dłużej pomieszkać – niby nie jest ide­al­nie, ale się tęskni.

Ale gdy­by „Warsza­w­ia­cy nie z tej zie­mi” (a tak przy okazji – zwier­zowi się strasznie podo­ba ten tytuł) byli tylko zebrany­mi his­to­ri­a­mi o tym jak się obcokra­jow­com żyje w Polsce to moż­na było­by książkę lubić, ale nie uwiel­bi­ać. Zwierz uwiel­bia ją za dwie kwest­ie. Pier­wsza doty­czy treś­ci a właś­ci­wie długiego (jed­nego z najdłuższy rozdzi­ałów) poświę­conego temu jak właś­ci­wie do Pol­s­ki obcokra­jowiec trafia. Zwierz nie będzie wam tych wszys­t­kich his­torii streszczał, ale powie tylko tyle, że zag­mat­wanie ludzkiego życia to rzecz fas­cynu­ją­ca a Pol­s­ka pojaw­ia się częs­to trochę niespodziewanie i trochę przy­pad­kiem a niekiedy zupełnie świadomie. Nie mniej słuchanie o tym jak los rzu­ca ludzi po świecie jest fas­cynu­jące bez wzglę­du na to czy w tle jest Pol­s­ka czy nie. Zresztą nawet po trafie­niu do Pol­s­ki bohaterom przy­darza­ły się rzeczy niezwykłe – jak spotkanie z Tuwimem (zresztą his­to­ria z Tuwimem w tle jest wyjątkowo ład­na i cho­ci­aż­by dla niej warto sobie do książ­ki zajrzeć). Jed­nak przede wszys­tkim zwierz zakochał się w książce ze wzglę­du na genial­ny audiobook.

Fer­en­cy mógł­by zwier­zowi czy­tać książkę tele­fon­iczną i zwierz był­by zad­owolony. Fakt, że czy­ta tak intere­su­jące his­to­rie, spraw­ia, że od audio­booka trze­ba się odry­wać wręcz siłą.

Widzi­cie, co roku pub­liku­je się wiele znakomi­tych i fas­cynu­ją­cych książek his­to­rycznych, które odwraca­ją się tyłem od mniej zafas­cynowanego his­torią klien­ta. Tym­cza­sem „ Warsza­w­ia­cy nie z tej zie­mi” to książ­ka, która powin­na być pokazy­wana, jako wzór, jak robić książ­ki his­to­ryczne dla sze­rok­iej pub­licznoś­ci. Obok ład­ni wydanego tomu wydano, bowiem audio­book. Ale twór­cy nie pos­zli na łatwiz­nę. Zamarzyli sobie dwójkę aktorów do czy­ta­nia relacji – Danutę Stenkę i Adama Fer­encego. Jak zamarzyli tak też się stało. Słucha­j­cie, jaki to był znakomi­ty wybór. Z jed­nej strony mamy czy­ta­jącego opowieś­ci mężczyzn Fer­encego, który ma taki głos, że mógł­by zwier­zowi czy­tać książkę tele­fon­iczną a zwierz był­by urzec­zony. Co ważne aktor nie gra, czy­ta powoli bard­zo wyraźnie i tak płyn­nie, że zwierz, który chci­ał za pier­wszym przesłuchaniem skończyć po godzinie, wyłączył kom­put­er trzy godziny później tylko, dlat­ego, że była 2 w nocy. Z kolei czy­ta­ją­ca kobiece his­to­rie Sten­ka troszkę gra. Przy czym robi to sub­tel­nie tonem gło­su, ale dzię­ki temu słyszymy jak strasznie brzy­d­kie były te buty w sklepach w PRL i jak dobrze baw­iono się w Warsza­ws­kich kna­j­pach. Prawdę powiedzi­awszy pod wzglę­dem wyko­na­nia jest to jeden z najlep­szych audio­booków, jaki zwierz słyszał a właś­ci­wie może zwierz powiedzieć z ręką na ser­cu – widzi­ał. Bo przysiągł­by, że wysi­adał w Warsza­w­ie z każdym z bohaterów opowieś­ci i widzi­ał ich nieco prz­er­ażonych i najczęś­ciej zmarznię­tych na dwor­cach i lot­niskach. Do tego, – choć to tylko kwes­t­ia pobocz­na – to wszys­tko jest tak ład­nie wydane, w audio­booku zna­jdzie się miejsce na spis treś­ci (książ­ka zaj­mu­je trzy kolorowe pły­ty, więc bez dobrego spisu treś­ci ani rusz), biogramy bohaterów książ­ki i opakowanie, które tak pancernie pil­nu­je by nic nie wypadło ani się nie porysowało, że zwierz potrze­bował chwili by zrozu­mieć jak się tak właś­ci­wie dostać do płyty.

Co ciekawe za to cudo nie jest odpowiedzialne żadne wielkie wydawnict­wo. Książkę i Audio­booka wydał Warsza­ws­ki Dom Spotkań z His­torią przy współpra­cy z Ośrod­kiem Kar­ta, który zaj­mu­je się prowadze­niem Archi­wum His­torii Mówionej spec­jal­izu­jącej się w zbiera­niu relacji świad­ków i uczest­ników wydarzeń his­to­rycznych.  Zaś sam pomysł książ­ki to dzieło pro­fe­so­ra Jerzego Kochanowskiego, który zain­tere­sował się obcokra­jow­ca­mi w Warsza­w­ie z przy­czyn jak wspom­i­na we wstępie „nieco oso­bistych”. Ale ponown­ie zwierz nie powie wam za dużo, bo na audio­booku może­cie sami wysłuchać czy­ta­jącego wstęp pro­fe­so­ra (spoko­jnie to nie jest jeden z tych pro­fe­sorów, którzy mam­roczą coś do siebie i jed­nego ambit­nego stu­den­ta w pier­wszym rzędzie. Zwierz wie co mówi bo chodz­ił do pro­fe­so­ra na wykłady ale siadał na końcu sali). Co nie zmienia fak­tu, że nad całoś­cią pro­jek­tu unosi się duch tego, co w his­torii i pra­cy his­to­ry­ka jest naj­ciekawsze – cieka­wość. Ciekawi jesteśmy my, co myślą po Polsce, Warsza­w­ie czy Polakach obcokra­jow­cy. Ciekawi są obcokra­jow­cy, którzy sko­ro już wybrali ten nieco egzo­ty­czny dla wielu kraj, to chcą wiedzieć o nim jak najwięcej. Ciekawy jest his­to­ryk, który zda­je sobie pytanie, jakie dziejowe wichry przy­wiewały ludzie z zachodu i wschodu na Warsza­ws­ki bruk. Ciekawy jest w końcu każdy sam, na włas­ną rękę szuka­ją­cy w relac­jach potwierdzeń włas­nych opinii o kra­ju i nar­o­dzie.  Sporo jest tej cieka­woś­ci i to spraw­ia, że książ­ka trochę wychodzi z ram pozy­cji his­to­rycznej. A sta­je się po pros­tu roz­mową z ciekawy­mi ludź­mi, którym ktoś za nas uprze­jmie zadał wszys­tkie właś­ci­wie pytania.

Ps: Jeśli jesteś­cie szczęśli­wy­mi Warsza­w­iaka­mi to na pewno dostaniecie książkę w księ­gar­ni Domu Spotkań z His­torią na uli­cy Karowej, jeśli zwierz zain­try­gował was tak bard­zo, że chcielibyś­cie czy­tać książkę poza Warsza­wą to zwierz chwilowo nie wie jak dostać książkę w resz­cie kra­ju ale coś mu pod­powia­da, że niedłu­go może uda mu się posiąść tą wiedzę tajemną.