Czy da się komukolwiek wyjaśnić Eurowizję? To pytanie pojawiło się w mojej głowie kilkanaście godzin temu, kiedy po zwycięstwie Włoch w Internecie pojawiło się całe mnóstwo pytań – Dlaczego wy to w ogóle oglądacie? Dlaczego się emocjonujecie? Przecież to nawet nie jest dobra muzyka. No właśnie – dlaczego? To pytanie kołacze mi się po głowie – i postanowiłam poszukać odpowiedzi.
Zacznę od tego, że mój stosunek do Eurowizji był przez bardzo wiele lat ambiwalentny. Nie oglądałam jej jakoś nałogowo, potem zupełnie mnie nie bawiła, poza głosowaniem. Głosowanie bawiło mnie zawsze i mam miłe wspomnienia jak siedzę z rodzicami przed telewizorem a oni – jak na historyków przystało, tłumaczą mi dlaczego poszczególne kraje głosują tak a nie inaczej. Przez lata obserwowanie wyników głosowania Eurowizji było najlepszym brykiem z historii europejskich sympatii, antypatii, sporów, i resentymentów. Mój stosunek do Eurowizji zmienił Internet. Okazało się bowiem, że Europejska Unia Nadawców – być może nieświadomie, stworzyła kilkadziesiąt lat temu wydarzenie, które idealnie zgrywa się z internetową kulturą złośliwego komentarza. Gdyby Eurowizji nie było należałoby ją wymyślić tylko po to by można ją było komentować na Twitterze.
No dobrze ale wróćmy do samego konkursu piosenki. O jego przepoczwarzeniu się od kiczu do kampu, od imprezy dla rodziców do imprezy dla ich queerowych dzieciaków – też. Nie chcę rozkładać tego po raz kolejny na czynnik pierwsze ale Eurowizja stała się przestrzenią nieograniczonej wolności. Każdy kraj przysyła niekoniecznie to co ma najlepszego ale też to co ma najdziwniejszego, najbardziej pasującego do tej ulotnej a przecież wyczuwalnej idealnie przez widzów estetyki eurowizyjnej. Pod względem muzycznym konkurs też właściwie nikogo nie ogranicza – jasne – co roku różne kraje próbują złapać słuchaczy na te same zagrywki (a ta pewna powtarzalność jest witana z zachwytem i złośliwością – jak wszystko na Eurowizyjnej scenie) ale czy ktoś obecnie umie powiedzieć jak brzmi piosenka na Eurowizję? Wydaje mi się, że wbrew temu co twierdzą niektórzy spece – jest to trudniejsze niż prostsze. Jasne – łatwo wskazać piosenkę, która sobie w konkursie dobrze poradzi, ale odeszliśmy już od czasów kiedy wszystko brzmiało jak wariacja na temat dyskotekowego popu.
To czym jest Eurowizja najlepiej pokazuje przykład Wielkiej Brytanii. Od lat wiadomo, że jest to kraj który w konkursie radzi sobie wyjątkowo słabo. Więcej, w tym roku nie zdobył żadnego punktu ani od jury ani od publiczności. Jednocześnie cały świat wie, że brytyjski przemysł muzyczny zjada na śniadanie wszystkich uczestników imprezy. Gdyby UK choć raz wysłało kogoś kto jest w ich kraju znany, cała reszta wykonawców służyłaby pewnie za support dla jednego oczywistego zwycięzcy. Tylko, że Wielka Brytania tego nie robi – bo wiadomo, że wielcy wykonawcy w Eurowizję się nie bawią, że to jest gra do której nie wypada wystawić kogoś z tego „prawdziwego” muzycznego porządku (choć tu trzeba zaznaczyć że takie przypadki co pewien czas się zdarzają – choć nadal bawi mnie Celine Dion jako reprezentantka piosenki europejskiej).
No dobrze ale skoro nie chodzi o muzykę – a wszyscy się umówmy, że nie chodzi o muzykę to o co chodzić może? Moim zdaniem Eurowizja porusza w widzach te same struny co zawody sportowe ale jednocześnie – nie niesie ze sobą toksycznej dla wielu kultury kibicowskiej (od razu chcę zaznaczyć – nie uważam by każda kultura kibicowska była toksyczna ale dla wielu taką się zdaje i takie budzi emocje). Kibicowanie swojemu krajowi na Eurowizji nie ma posmaku tej narodowej dumy która łączy się z machaniem flagą na meczu piłki nożnej. To taka narodowość w kolorowej wersji light, gdzie co prawda można próbować podbić świat biuściastymi Słowiankami ale w istocie – w końcu nikt nie umiera na polach bitew chyba że to bitwa z dekoracjami. Tu nie można traktować siebie na poważnie i cała rywalizacja jest niesamowicie ważna ale tylko w chwili w której trwa. Dwie doby później staje się nieco mglistym wspomnieniem pijanej od popu nocy.
Ale właśnie – przez chwilę budzą się w nas te zapędy kibiców i aż ręce nam drżą gdy czekamy na to ile punktów dostanie Islandia i przeżywamy emocje graniczne gdy Włochy podskoczyły o kilka miejsc ale nie znamy jeszcze wyniku Francji. To uczucie zaangażowania – które nie niesie za sobą żadnych konsekwencji jest pociągające. To jak oglądanie finiszu wyścigu kolarskiego czy ostatnich dwóch minut meczu na mistrzostwach. Uruchamia się w nas ten mechanizm, który przez jedną krótką chwilę każe nam traktować ten werdykt jak coś wybitnie ważnego. To jest uczucie, które potrafi dostarczyć mnóstwo satysfakcji. Rzekłabym, że w świecie, w którym tak trudno wymusić na samym sobie by na czymś nam zależało – jest to uczucie niemal bezcenne. I wbrew temu co wydaje się wielu komentatorom – poza jedną playlistą którą trzymamy na czarną godzinę – zwykle wracamy potem do słuchania naszej ulubionej – zwykle zupełnie innej gatunkowo muzyki.
Gdybym miała więc odpowiedzieć skąd bierze się urok Eurowizji to wskazałabym na cnotę nie traktowania siebie zbyt poważnie. Nie myślę by poważnie ów konkurs traktowali organizatorzy, myślę, że nie poważnie traktuje go wielu uczestników a na pewno niepoważnie traktuje go większość widzów. Eurowizja jest tak bardzo nie na poważnie, że nawet Australia może wziąć w niej udział choć jako żywo trudno znaleźć miejsce, które bardziej nie jest w Europie. Ale to nie ma znaczenia. Miałoby znaczenie gdyby wszystko było śmiertelnie na poważnie. Ale nie jest. Owo pozwolenie sobie na brak powagi jest czymś z czym paradoksalnie sporo osób ma poważny problem. Bo to nie jest tak, że Eurowizja jest żartem – jest raczej czymś co nie jest śmiertelnie poważne. Jest meczem towarzyskim w którym na końcu jednak dają statuetkę. Mam wrażenie, że rosnąca miłość do tego wydarzenia bierze się z jakiegoś poczucia braku. Dziś wszystko jest śmiertelnie na poważnie – nawet rozrywka dla dzieci, często wymaga nawet jeśli nie powagi, to poważnej recepcji. Eurowizja wymaga tylko przyjęcia na trzy dni zupełnie innej estetyki. Jeśli to zrobimy – dostajemy za darmo przeżycia, które nie mają żadnego innego kontekstu poza tym eurowizyjnym.
Ilekroć widzę w sieci hasła „Przestańcie to oglądać”, „Dlaczego ktoś to ogląda”, albo „Skończymy z Eurowizją” mam wrażenie, że przebija z nich pewien lęk, że jeśli przestaniemy choć na chwilę traktować rzeczywistość śmiertelnie poważnie to nam się wymknie. Widzę w tym też przekonanie, że przyjęcie – choćby przez moment – innej estetyki jest nie możliwe – że skoro jesteśmy gotowi zgodzić się na ową ramę jaką tworzy Eurowizja to zostanie to z nami na zawsze. Osobiście uważam, że to jak mówią amerykanie „bullshit” – prawda jest taka, że akurat zanurzanie się na chwilę w innej estetyce to całkiem niezłe ćwiczenie dla oka, ucha i ducha. Chociażby dlatego, że owa kulturowa giętkość to coś co warto kultywować – ona pozwala doceniać i zrozumieć mniej a nie więcej. I mówię to jako osoba, która z eurowizyjnego szaleństwa przeskakuje do swojej ukochanej rozrywki czyli oglądania hurtowo nagrań operowych.
Ostatecznie więc odpowiedź na pytanie dlaczego tyle osób ogląda Eurowizję zawiera się w dwóch słowa – „Dla zabawy”. I choć dla niektórych te dwa słowa nigdy nie będą wystarczające to jest to najlepsze podsumowanie całego zjawiska i emocji jakie budzi. A zabawa, cóż zabawa jest jedną z tych rzeczy, która jest ludziom zawsze potrzebna.