Zwierz ocenia po okładce czyli Hollywood na książkach

Hej

Zwierz wie, że od dłuższego czas nie porusza kwestii ważnych i trud­nych (o ile kiedykol­wiek je pode­j­mował) ale pamię­ta, że jest lato a latem człowiek ma ochotę na trochę radoś­ci życia i nieco mniej intelek­tu­al­nego wysiłku. Dla zwierza to ide­al­ny moment by nakarmić was rozważa­ni­a­mi zwierza na te wszys­tkie drob­ne tem­aty, które pewnie nie prze­biły­by się do notek w roku aka­demickim (zwierz podob­nie jak cała jego rodz­i­na żyje rok­iem od październi­ka do lip­ca). Poza tym zwierz chci­ał­by trochę wró­cić do korzeni blo­ga gdzie sporą część zaj­mowały takie sobie obserwac­je pop­kul­tur­alne niekoniecznie poparte researchem (ile razy zwierz to pow­tarzał). Dziś będzie bowiem o prob­lemie z książka­mi a właś­ci­wie z okład­ka­mi książek. Ale nie wszys­t­kich. Tylko tych, którym przy­darzyło się to nieszczęś­cie i trafiły na ekrany.

Nie tak dawno temu jed­na z czytel­niczek żal­iła się, że wydaw­cy mają skłon­ność do zmieni­a­nia rodza­ju okładek czy for­matu książkowych serii w trak­cie ich wydawa­nia. Dzi­ało się  tak w przy­pad­ku wszys­t­kich serii, w tym tych, które zostały zekrani­zowane co oznacza­ło, że wznowienia wydawano już z fil­mową okład­ką. Zwierz nie potrze­bował nawet wielu ilus­tracji by zdać sobie sprawę, że doskonale rozu­mie tą bolączkę, nawet jeśli z powodów mieszkan­iowych ilość kupowanych real­nie książek bard­zo się zmniejszyła (za to zakupy wirtu­alne nadal są dość spore) to prze­cież okład­kowe dylematy są zwier­zowi doskonale znane. Zwłaszcza że nie ukry­wa­jmy — okład­ki Pol­s­kich książek nie powala­ją. Albo są nudne, albo uda­ją okład­ki jakiejś innej książ­ki która odniosła sukces albo są w końcu kosz­marnym zestawem kup­nych zdjęć i marnych grafik nie mają­cych zupełnie nic wspól­nego z treś­cią książ­ki. Nic dzi­wnego, że dzi­ała­ją­ca na face­booku strona Naj­gorsze Okład­ki nie ma najm­niejszego prob­le­mu ze zna­j­dowaniem mate­ri­ału. Do tego, jak słusznie zauważyła czytel­nicz­ka zwierza wydaw­cy mają paskud­ny zwyczaj zupełnie nie prze­j­mować się fak­tem, ze sześć tomów wydali w jed­nej sza­cie graficznej i zmieni­ać ją gdzieś koło tomu siód­mego wedle włas­nego widzi mi się.  O ile dobrze zwierz pamię­ta swego cza­su Fab­ry­ka Słów lubiła się tak znę­cać na ludź­mi o rozwinię­tym zmyśle este­ty­cznym. Ewen­tu­al­nie jeśli jakaś okład­ka odniosła sukces (przykład Zmierzchu czy Pięćdziesię­ciu Twarzy Grey’a) to wszys­tkie okład­ki zaczy­na się robić na jed­no kopy­to (znakomi­ty wpis będą­cy polemiką z innym wpisem zna­jdziecie tutaj – wychodzi się tu zde­cy­dowanie poza najprost­szą inter­pre­tację złych okładek książek kierowanych do kobiet)

  Okład­ka nowego wyda­nia Hob­bita nie kuje w oczy ale to prze­cież jest plakat fil­mowy. Zwier­zowi się ta okład­ka podo­ba ale nadal czu­je jak­iś nieprzy­jem­ny dyskom­fort, jak­by ktoś ukradł jakąś przestrzeń jego wyobraźni (zwłaszcza, ze ten Hob­bit, którego zwierz czy­tał w dziecińst­wie miał TAKĄ okład­kę)

Jed­nak dziś zwierz nie będzie się zaj­mował próbą odpowiedzi na pytanie dlaczego tak brzy­d­ko wyda­je się u nas książ­ki (rzecz jas­na nie wszys­tkie) ale zajmie się prob­le­mem książek z fil­mowy­mi okład­ka­mi. To przed­miot jed­nej z ciekawszych dyskusji roz­gry­wa­ją­cych się na grani­cy kul­tu­ry i mar­ketingu. Zaczni­jmy od his­torii z życia zwierza. Będąc w Rzymie zwierz pod­czas spaceru na Zaty­brzu zawędrował wraz z przy­jaciółką do anglo­języ­cznej księ­gar­ni. Jak wiado­mo znaleźć anglo­języ­czną księ­gar­nię w kra­ju w którym księ­gar­nie ofer­u­ją książ­ki w języku którego się nie zna to zawsze przy­jem­na niespodzian­ka. Bus­zowanie między półka­mi szło doskonale I ostate­cznie zwierz wydał mnóst­wo kasy na książ­ki o fil­mach a przy­jaciół­ka zwierza kupiła Filary Zie­mi Fol­leta z bard­zo ład­ną okład­ką, zad­owolona że udało jej się uciec od okład­ki fil­mowej. Sprzedaw­czyni poin­for­mowała nas, że w jej sklepie nie ma ani jed­nej książ­ki z okład­ką “fil­mową”. Ponoć to doskon­ały sposób na to by zyskać sym­pa­tię czytelników.

Zwierz jak zwyk­le w taki przy­pad­kach zaczy­na się zas­tanaw­iać nad kwest­ią naszej anty­patii dory­w­czej okładek fil­mowych. Bo anty­pa­tia jest dość powszech­na, choć może nie aż tak jak się zwier­zowi wyda­je, bo jed­nak wciąż opła­ca się wznaw­iać książ­ki z fil­mowy­mi okład­ka­mi. Skąd się bierze? Po pier­wsze chy­ba wszyscy mamy poczu­cie, że reklam­owanie książ­ki filmem na jej pod­staw­ie jest odbieraniem zasłu­gi autorowi. Nie tak dawno temu zwierz z lekkim prz­er­aże­niem przyglą­dał się Annie Kareninie sprzedawanej okład­ką z fil­mowym kadrem zas­tanaw­ia­jąc się czy Tołs­toj kiedykol­wiek mógł sobie wyobrażać, że jego nazwisko będzie zaj­mowało na okład­ce mniej więcej tyle samo miejs­ca co odtwór­ców ról głównych. Wyda­je się, że wydanie książ­ki (nawet nie tak ważnej jak dzieła Tołs­to­ja) z okład­ką fil­mową przenosi zain­tere­sowanie z książ­ki na film nie­jako sugeru­jąc, że to książ­ka jest dziełem towarzyszą­cym. Do tego dochodzi jeszcze kwes­t­ia relacji między fil­mową inter­pre­tacją powieś­ci a naszą wyobraźnią. Weźmy na przykład wydanego nie tak dawno z fil­mową okład­ką Wielkiego Gast­bego. Choć sama książ­ka prezen­towała się dość ład­nie (wyko­rzys­tano na okład­ce to bard­zo ładne styl­i­zowane) to jed­nak przed­staw­iała twarze obsady fil­mu. Zwierz zas­tanaw­ia się ilu czytel­ników jest w takim przy­pad­ku w stanie wyobraz­ić sobie Gats­bego wyglą­da­jącego zupełnie inaczej  niż Leonar­do DiCaprio czy uwol­nić się o Carey Mul­li­gan w roli Daisy. Inny­mi słowy — w przy­pad­ku książek gdzie na okład­kach mamy twarze aktorów jesteśmy mniej więcej w takiej sytu­acji jak w przy­pad­ku książek z ilus­trac­ja­mi (a może nawet bardziej) gdzie nasze potenc­jalne wyobraże­nia bazu­jące na tekś­cie zosta­ją zastą­pi­one cud­zą wiz­ją. Jed­nak przede wszys­tkim wyda­je się, że źle czu­je­my się z samą sug­es­tia, że naszą inspiracją  do  zakupu książ­ki był film w jak­iś sposób obraża nasze czytel­nicze ambic­je.  Wyda­je się bowiem, że nikt tak naprawdę nie chce się ofic­jal­nie przyz­nać, że kole­jność uczuć może spraw­ić, że film poz­namy i pokochamy zan­im sięg­niemy po książkę.

Zwierz ma jed­nak paradok­sal­nie mieszane uczu­cia co do fil­mowych okładek. Po pier­wsze cza­sem zdarza­ją się okład­ki ładne i wcale się nie narzu­ca­jące — doskon­ałym przykła­dem jest tu Gra o Tron, którą HBO wyda­je z okład­ka­mi inspirowany­mi mate­ri­ała­mi pro­mo­cyjny­mi kole­jnych sezonów seri­alu. To ładne okład­ki, nieprzeład­owane a niekiedy nawet zwierz łapie się na reflek­sji, że są ład­niejsze niż ory­gi­nalne ilus­trac­je na okład­kach kole­jnych tomów (oczy­wiś­cie zwierz mówi o tym wyda­niu w którym już dos­tosowano wszys­tkie okład­ki do odpowied­nich tomów a nie o wyda­niu pier­wszym z nic nie mówią­ca niko­mu grafiką). Podob­nie z nowym wydaniem Igrzysk Śmier­ci, których okład­ka (przy­na­jm­niej w przy­pad­ku pier­wszego tomu) mimo, że fil­mowa nie odb­ie­ga od grafi­ki, którą moż­na było zobaczyć na okład­kach ory­gi­nal­nych wydań. Gdzieś w domu zwierza jest jed­no­to­mowe wydanie Wład­cy Pierś­cieni z okład­ką przed­staw­ia­jącą kadr z fil­mu – zwierz bard­zo to wydanie lubi zaś sama okład­ka  nigdy nie wydała mu się obniżać wartoś­ci ulu­bionej książ­ki.  Wraca­jąc do Gry o Tron. Czy w kupi­e­niu kole­jnych tomów z taki­mi okład­ka­mi było­by coś złego? Zwłaszcza, że w tym przy­pad­ku doskonale wiemy, że autor całym sercem wspiera ser­i­al. Czy więc powin­niśmy być bardziej sno­bisty­czni od niego?

Dru­ga sprawa to kwes­t­ia pyta­nia czy to takie strasznie ważne jaka jest nasza inspirac­ja do przeczy­ta­nia książ­ki? Nie tak dawno temu rene­sans przeży­wali Nędzni­cy Vic­to­ra Hugo po które sięgnęli zachęceni filmem i musi­calem fani z całego świa­ta. Powieść która należała do żelaznej klasy­ki przeży­wała pop­u­larność bliską tej, którą cieszą się książkowe nowoś­ci. I choć oczy­wiś­cie nie wszyscy, którzy sięgnęli po książkę dotr­wali do koń­ca to jed­nak być może w ich przy­pad­ku fil­mowe wydanie Nędzników będzie dokład­nie tym, które powin­no spocząć na półce – w końcu to była ich inspirac­ja. Zwierz jest wielkim zwolen­nikiem tezy, że nie ważne skąd bierze się inspirac­ja do zapoz­na­nia się z dziełem kul­tu­ry, ważne jaki jest efekt koń­cowy – jeśli skończymy zna­jąc jakieś dzieło lit­er­atu­ry, po które w innym przy­pad­ku byśmy nie sięgnęli to nikt na tym nie stracił. Sam zwierz bronił prze­cież fanek które oglą­dały The Hol­low Crown tylko dla Toma Hid­dle­stona stwierdza­jąc, ze nie ma znaczenia czy oglą­da się ekraniza­cję Szek­spi­ra dlat­ego, że aktor jest ład­ny czy dla arcy­dzieła lit­er­atu­ry. W ostate­cznym rozra­chunku zna się bowiem o jed­no dzieło więcej.

  To chy­ba najs­mut­niejsza okład­ka jaką zwierz widzi­ał bo prze­cież ten napis od kiedy film jest w kinach oznacza, że okład­ka jest tylko kole­jnym fil­mowym plakatem i wabikiem kinowej pub­licznoś­ci i nikt nie myśli jak nie aktu­al­na będzie to infor­ma­c­ja za rok dwa czy za kil­ka lat. Naprawdę Tołs­toj (i to jeszcze wydawany przez znak) na to nie zasłużył.

Nie mniej nie zmienia to fak­tu, że zwierz wzdry­ga się na widok fil­mowych okładek. Jed­nak ostat­nio doszedł do wniosku, że niekoniecznie stoi za tym tak nie lubiany przez zwierza sno­bizm, czy niechęć do przyz­na­nia się, że moż­na najpierw poz­nać film a dopiero potem książkę. Zwierz zrozu­mi­ał, że nie lubi okładek z dwóch powodów. Po pier­wsze dlat­ego, że strasznie szy­bko sta­ją się nie aktu­alne. Okład­ka fil­mowa jest aktu­al­na tylko wtedy kiedy wszyscy kojarzą dany film czy ekraniza­cję – dziś postaw­ić sobie na półce Annę Karen­inę z fil­mową okład­ką moż­na bez obawy, że nikt nie będzie miał poję­cia o czy  mowa. Ale filmy mają żywot od książek krót­szy. Kiedy naszą książkę ktoś odziedz­iczy na okład­ce będzie jedynie rekla­ma jakiejś ekraniza­cji którą zdążyło już wyprzedz­ić kil­ka innych. Dru­ga sprawa to fakt, że zwierz nie cier­pi miesza­nia porząd­ków. Nie chodzi o spotkanie świa­ta książek ze światem kina (choć prawdę powiedzi­awszy porówny­wanie książek i pow­stałych na ich pod­stawi filmów nie jest dobre ani dla powieś­ci ani dla fil­mu) ale o spotkanie reklamy z okład­ką książ­ki. Nie ule­ga bowiem chy­ba dla niko­go wąt­pli­woś­ci, ze okład­ki fil­mowe to reklamy. Dzi­ała­jące w obie strony – mają wiel­bi­cieli książ­ki zachę­cić do obe­jrzenia fil­mu, wprowadz­ić fil­mowy plakat na księ­gar­ni­ane pół­ki i zachę­cić tych, którzy widzieli film by zajrzeli też do powieś­ci. Dlat­ego na takich okład­kach imię auto­ra jest dru­gorzędne wobec imion aktorów czy nazwiska reży­sera, nagród czy logo pro­du­cen­ta fil­mu czy seri­alu. I chy­ba to zwierza najbardziej boli. Okład­ka książ­ki przes­ta­je bowiem do niej należeć, wprowadzać do treś­ci czy z nią kore­spon­dować. Tym­cza­sem okład­ka fil­mowa nie jest  częś­cią więk­szej całoś­ci ale sta­je się po pros­tu kole­jną powierzch­nią reklam­ową dla czegoś zupełnie innego (niekiedy wręcz sprzecznego z duchem książ­ki). To z kolei zwierza boli jak chy­ba każdego wiel­bi­ciela kul­tu­ry, który nie lubi kiedy się mu przy­pom­i­na, że  w tym wszys­tkim chodzi prze­cież też o zara­bi­an­ie pieniędzy.

Cza­sem zdarza się, że okład­ka poza tym, że kłamie (Atlas Chmur nadal wiele osób ma a fil­mu w kinach już nie ma) zastępu­je wiz­ję którą moż­na samemu wypełnić jakąś jed­noz­naczną inter­pre­tacją. Czy­ta­jąc książkę z okład­ką po prawej mamy tylko scener­ię do wypełnienia wyobraźnią, po prawej mamy twarze do dopasowania.

Zwierz nie jest ani tak nai­wny by uważać, że wyco­fanie okładek  z kadra­mi z filmów jest możli­we, ani tak sno­bisty­czny by twierdz­ić, że nikt ich nie kupu­je (zwierz wie, że gdy­by ludzie ich nie kupowali to nikt by ich nie drukował), co nie zmienia fak­tu, że zwierz jeszcze ani razu w swoim życiu nie spotkał niko­go kto by chodz­ił od księ­gar­ni do księ­gar­ni szuka­jąc książ­ki z okład­ką przy­pom­i­na­jącą plakat ekraniza­cji. Nato­mi­ast spotkał wielu czytel­ników sta­ją­cych na głowie by znaleźć książkę wydaną przed chwilą kiedy ekraniza­c­ja trafiła na ekrany. Zwierz nie wie czy świad­czy to o tym, że otacza się czytel­nika­mi wyjątkowo sno­bisty­czny­mi czy też o tym, że mimo wszys­tko nie jest to aż tak dobry pomysł jak­by się mogło wydawać. W każdym razie ilekroć zwierz patrzy na półkę z książka­mi, która wyglą­da niemal iden­ty­cznie jak pół­ka z fil­ma­mi DVD to robi mu się jakoś przykro. Miejmy nadzieję, że z powodów które wymienił a nie dlat­ego, że zamienia się w paskud­nego lit­er­ack­iego snoba.

Ps: Zwierz po dość długim namyśle dodał zakład­kę współpra­ca do stron, które widzi­cie na górze strony (o ile tam zaglą­da­cie) zwierz doszedł do wniosku, ze sko­ro i tak dosta­je maile z propozy­c­ja­mi współpra­cy to przy­na­jm­niej wypadało­by nie tylko zain­tere­sowanym ale i czytel­nikom zasyg­nal­i­zować, że takie dzi­ała­nia ze strony zwierza mogą mieć miejsce.

Ps2: Zwierz na Face­booku poin­for­mował Gdańs­kich czytel­ników, że mógł­by się z nimi spotkać 15.08 o godzinie 17:00 w kaw­iarni Pikawa. Jak­byś­cie chcieli wpaść zwierz serdecznie zaprasza. Utworzył nawet zwierz odpowied­nie wydarze­nie na fb.