Dyskusje nad fusami czyli polemika z pewnymi ustępami Trendbook 2013

?

Hej

Dwa dni temu Andrzej Tuchol­s­ki autor blo­ga Jestkultura.pl opub­likował w sieci coś, co nazwał Trend­book 2013. Zwierz pisze coś nie, dlat­ego, że chce się o pub­likacji źle wyraz­ić, ale po pros­tu trud­no znaleźć na to konkret­ną nazwę. To pub­likac­ja pomiędzy artykułem, raportem, blo­gową notką i wróże­niu z fusów, bo autor pod­jął się trud­nej sztu­ki przewidy­wa­nia przyszłoś­ci wszys­t­kich dziedzin kul­tu­ry od filmów począwszy a na kwes­t­i­ach postrze­ga­nia płci skończy­wszy. Autor od razu zaz­nacza, że pisze swój Trend­book dla młodych odważnych twór­ców, którym braku­je wspar­cia a którzy mają pomysł na przynoszącą bądź nieprzynoszącą zysków inic­jaty­wę kul­tur­al­ną, ewen­tu­al­nie dla “odważnych firm i insty­tucji”, które chcą się otworzyć na innowa­cyjne formy szuka­nia twór­ców. Zwierz, który jest ogól­nie scep­ty­cznie nastaw­iony do przewidy­wa­nia przyszłoś­ci w zakre­sie kul­tu­ry (to, co stanie się w przyszłoś­ci dla mas, dzieje się już dla lep­iej poin­for­mowanych, to, co stanie się tym lep­iej poin­for­mowanym jest jeszcze niewiadomą), o tyle nie będzie ukry­wał, że się na wszys­tkim nie zna. Wiele opisanych przez Andrze­ja zjawisk zwierz obser­wu­je wokół siebie, o częś­ci nie ma poję­cia. Stąd nie ma zwierz zami­aru polem­i­zować z całym trend­book­iem — choć zaz­nacza, że ma wąt­pli­woś­ci w kilku dziedz­i­nach. Będzie nato­mi­ast przed­staw­iał swo­je uwa­gi w zakre­sie dziedziny, na której zna się, jako tako. Czyli filmu.

Przyj­mu­jąc założe­nie podob­ne do założe­nia auto­ra — czyli korzys­tanie wyłącznie z tego, co obser­wu­je się w necie, wypowiedzi zna­jomych oraz włas­nych obserwacji, zwierz dochodzi do nieco innych wniosków doty­czą­cych stanu i przyszłoś­ci kina. I ter­az ważne — ponieważ Andrzej nie umieś­cił pliku trend­booka bezpośred­nio w Internecie, zwierz nie chce go cytować, bo pewnie zep­suł­by cały pomysł, że trze­ba kupić całość (zakup to niedro­gi, bo płaci się twit­tem bądź lajkiem na face­booku). Musi­cie wiec uwierzyć w najlep­sze intenc­je zwierza, że nie przekrę­ca zamieszc­zonych w trend­booku wiz­ji przyszłoś­ci i teraźniejszości.

1.) Tam gdzie rynek fil­mowy dopiero się tworzy sale kinowe będą zale­wane nastaw­iony­mi na zysk pro­dukc­ja­mi komer­cyjny­mi, ale jed­nocześnie będzie pow­stawać, co raz więcej filmów dla wyro­bionego widzów — będzie, co raz więcej tych dobrych filmów a co raz mniej złych, bo branża fil­mowa generu­je, co raz więcej pieniędzy zaś wid­zowie są, co raz lep­iej poinformowani.

Zwierz ma tu przede wszys­tkim prob­lem z twierdze­niem, że branża fil­mowa generu­je, co raz więcej pieniędzy. Tak jasne, filmy zara­bi­a­ją na siebie, co raz więcej, ale to nie znaczy, że branża fil­mowa generu­je więk­sze zys­ki. Praw­da jest taka, że zys­ki ogłaszane w box office i te niesamowite cyfry, jakie oglą­damy najczęś­ciej wcale nie oznacza­ją tak wiel­kich zysków dla wytwórni fil­mowych — zwłaszcza, że rozras­ta­ją się budże­ty — nie tylko na pro­dukcję, ale także te pro­mo­cyjne, co oznacza, że co raz wyżej staw­ia się poprzeczkę, po której film się zwraca (a właś­ci­wie powyżej, której sta­je się wystar­cza­ją­co zyskowny). Co więcej — jak pokazu­ją ostat­nie lata — zmniejsza się skłon­ność do ryzy­ka, a także przewidy­wal­ność rynku. Dobrym przykła­dem jest Zmierzch, który, o czym wiele osób zapom­i­na był pro­dukcją spoza wiel­kich studiów, z mniejszym budżetem i niez­naną obsadą. Jego sukces a potem trud­noś­ci z jego powtórze­niem wskazu­ją, że w branży fil­mowej, co raz trud­niej rozpoz­nać algo­rytm pozwala­ją­cy stworzyć hit. Co więcej wyda­je się, że dostrzeże­nie nawet najprost­szego algo­ryt­mu sukce­su, powodu­je naty­ch­mi­as­tową law­inę podob­nych filmów — przykład filmów Super bohater­s­kich, których wysyp moż­na potrak­tować, jako prze­jaw słaboś­ci wytwórni, które eksploatu­ją pomysł do wycz­er­pa­nia. Na tym tle pro­dukcji nien­astaw­ionych na zysk wcale nie ma więcej niż było. Prawdą jest nato­mi­ast, że wid­zowie są lep­iej poin­for­mowani — co jed­nak spraw­ia, że kino nieza­leżne i indie zna­j­du­je odbior­ców poza sala­mi kinowy­mi. Nieste­ty najczęś­ciej nie przekła­da się to na więk­sze zys­ki dla twór­ców. Zresztą poziom poin­for­mowa­nia widzów o tren­dach w kine­matografii świa­towej jest zde­cy­dowanie niższy niż moż­na zakładać. 

2.) Ludzie są, co raz mniej podat­ni na pros­to gen­erowany hype (zamieszanie wokół fil­mu), zna­j­du­ją opinie poza trady­cyjny­mi medi­a­mi, nie nakrę­ca­ją się na tytuły najwyższych budżetów a Tomasz Raczek potrafi jed­noosobowo zatrzy­mać sukces finan­sowy Kac Wawa, co pokazu­je siłę nowych kanałów informacji.

 Zacznie zwierz od ostat­niego — relac­ja między brakiem sukce­su Kac Wawa a opinią Racz­ka nie jest do koń­ca pew­na. Film był zły i miał fatal­na akcję pro­mo­cyjną. Nato­mi­ast oso­biste poty­cz­ki recen­zen­ta z pro­du­cen­tem jedynie ujaw­ni­a­ją słabość prze­bi­cia się trady­cyjnego auto­ry­te­tu recen­zenck­iego, który się­ga, po co raz ostrze­jsze formy wyraża­nia swo­jej opinii. Równie kry­ty­czny sta­tus Racz­ka na face­booku odnośnie Tajem­ni­cy West­er­plat­te może już nie zadzi­ałać. Zaś więk­szość zjechanych przez kry­tykę filmów — zwłaszcza pol­s­kich, bo to najbardziej kry­tykowana kat­e­go­ria filmów — miała bard­zo dobre wyni­ki oglą­dal­noś­ci. Co wskazy­wało­by, że nawet przy powszech­nie złej opinii o filmie np. 2,9 w 10 stop­niowej skali na filmwe­bie dla Bitwy pod Wied­niem, nadal możli­wy jest sukces finan­sowy. Co więcej wyda­je się, że obec­nie pow­sta­je mech­a­nizm pozwala­ją­cy fil­mowi zdobyć dar­mową reklamę, dzię­ki negaty­wnym recen­zjom. Przykła­dem może być recen­z­ja zwierza z Bejbi Blues, która rozeszła się po całym Internecie. Jakkol­wiek recen­z­ja była niezwyk­le kry­ty­cz­na, w odpowiedzi na nią pow­stało sporo ocen pozy­ty­wnych i moż­na przy­puszczać, że zwierz wygen­erował niechcą­cy więcej zain­tere­sowa­nia tytułem niż mógł­by się tego spodziewać. Dru­ga sprawa, to świado­mość wytwórni. Dziś dzi­ała­nia mar­ketingowe pro­du­cen­tów fil­mowych wychodzą daleko poza trady­cyjne media. Przy­wołany w Trend­booku negaty­wny przykład jak znakomi­ta kam­pa­nia Prom­e­teusza zaowocow­ała złym filmem dowodzi coś odwrot­nego. Dobrze poprowad­zona kam­pa­nia medi­al­na w medi­ach inter­ne­towych umożli­wia niesamowite wyśrubowanie oczeki­wań odbior­cy.  Więcej — jej żywot­ność znacznie przewyższa żywot­ność fil­mu, a nawet moż­na powiedzieć, że kam­pa­nia reklam­owa sta­je się inte­gral­ną częś­cią fil­mu. O ile podat­ność na artykuły pra­sowe czy zwias­tuny kinowe się zmniejsza, o tyle zain­tere­sowanie gen­erowane przez mar­ket­ing około fil­mowy w sieci się zwięk­sza. Oczy­wiś­cie — są to kam­panie nastaw­ione przede wszys­tkim na tydzień otwar­cia — tzn. na te dni, kiedy porów­nanie swoich odczuć z odczu­ci­a­mi innych widzów jest nie możli­we. Ważne jest też by zauważyć, że powszech­nym tren­dem sta­je się, nie ujaw­ni­an­ie nawet odrobiny fabuły przed pre­mierą (oraz rezyg­nowanie w przy­pad­ku wiel­kich hitów z pokazów przed­premierowych), orga­ni­zowanie pre­mier jed­nego dnia na całym świecie tylko po to by ograniczyć wymi­anę informacji.

3).Kolejne argu­men­ty to kwes­t­ia do inwest­orów, dofi­nan­sowań państ­wowych, fun­da­cyjnych i odd­ol­nych (crowd­fund­ing?) oraz więk­sze zau­fanie społeczeńst­wa kry­tyce ma sprzy­jać pow­stawa­niu filmów ambit­nych

Tu zwierz ma ponown­ie prob­lem — sam dostęp do dofi­nan­sowa­nia nie oznacza pro­dukcji ambit­nej (przy­wołana już Bit­wa pod Wied­niem). Co więcej przyglą­da­jąc się fun­dus­zom przez­nac­zonym na dzi­ałal­ność PISF (ok.128 mln) nie sposób nie dostrzec, że tort do podzi­ału jest zaskaku­ją­co mały. Trud­no też zgodz­ić się, o czym już pisał zwierz z ros­ną­cym zau­faniem do opinii kry­tyków, która zde­cy­dowanie osłabła w XXI wieku i obec­nie pro­fesjon­al­na kry­ty­ka fil­mowa przeży­wa coś na ksz­tałt kryzy­su. Szko­da nato­mi­ast, że Andrzej nie wspom­ni­ał tu o naj­ciekawszym nowym trendzie — który już rozk­wi­ta a może się dla młodych twór­ców okazać kluc­zowy w następ­nych lat­ach. To zaan­gażowanie lokalnych odd­zi­ałów kablowych stacji telewiz­yjnych w pro­dukc­je pol­skie. Pojaw­ia­jące się pol­skie pro­dukc­je Canal + (co praw­da pojaw­ia­ją się już od pon­ad dekady, ale ter­az widać więk­sze zaan­gażowanie w tym pro­dukc­je wysokobudże­towych seri­ali jak Mis­ja Afgan­istan) czy HBO (które zde­cy­dowanie posz­erza ofer­tę tytułów wypro­dukowanych w Polsce) dają szan­sę młodym ambit­nym twór­com. Zwłaszcza, ze telewiz­je kablowe nie boją się pro­duk­tów inteligent­nych przez­nac­zonych dla wyse­lekcjonowanego widza. Co więcej — mogą je potem pro­mować w innych swoich odd­zi­ałach w Europie, co daje więk­szą szan­sę na zwrot kosztów i zdoby­cie sławy. Warto też dodać, że stac­je wycią­ga­ją rękę do młodych twór­ców orga­nizu­jąc np. konkursy scenariuszowe.

4.)Dalej Andrzej wspom­i­na o metodzie “siódem­ki”, czyli oglą­da­niu w kinie tylko tych filmów, które na Filmwe­bie zdobyły notę powyżej 7.0, Co powodu­je, że film może zaro­bić nie tylko na week­endzie otwar­cia, ale dzię­ki rozprzestrzeni­a­n­iu się infor­ma­cji boczny­mi ścieżka­mi, także później.

Zwierz pomi­ja fakt, że nigdy nie słyszał o metodzie siódem­ki (wyda­je się z resztą, że gru­pa ludzi korzys­ta­ją­ca z Filmwe­bu, jako wyz­naczni­ka, jakoś­ci pro­dukcji to jed­nak gru­pa wąs­ka i specy­ficz­na). Inna sprawa to kwes­t­ia rozkładu zarobków filmów. To skom­p­likowany pro­ces wiążą­cy się ze zmi­aną sposobu nie tylko dys­try­bucji danych, ale także dys­try­bucji filmów a także licze­niu pier­wszego week­endu. Nie chcę się tu wdawać w daleko idącą polemikę, bo prawdą jest, że filmy zara­bi­a­ją niekiedy zaskaku­ją­co dużo w dal­szych tygod­ni­ach, (choć to nie jest aż tak nowe zjawisko), nato­mi­ast raczej, jeśli miał­by zwierz wróżyć, jakie będzie to miało przełoże­nie na świat fil­mu skła­ni­ał­by się raczej za ode­jś­ciem od piątku, jako dniu pre­miery fil­mowej. W stanach od daw­na ekspery­men­tu­je się z czwartkiem a zdaniem zwierza może­my dojść aż do środy, choć raczej nie w 2013. Wyda­je się też, że być może w końcu w najbliższych lat­ach społeczeńst­wo nauczy się czy­tać box office — obec­nie trak­tu­je się podane przez kina wyni­ki, jako licz­by abso­lutne zapom­i­na­ją o dzie­le­niu przez liczbę kopii i kin, w których film był wyświ­et­lany. Nato­mi­ast, jeśli przyjmiemy, że meto­da 7 rzeczy­wiś­cie miała­by dzi­ałać powszech­nie to kina mają obec­nie metodę wal­ki z tymi, którzy chcieli­by ominąć salę kinową — staw­ia­jąc na pro­dukc­je w 3D, których nie da się ominąć w kinie. I choć zwierz podob­nie jak wielu widzów nie cier­pi 3D to nie zmienia to fak­tu, ze tego typu pro­dukc­je przy­cią­ga­ją ludzi do sali kinowych. Wyda­je się też, że być może inne filmy pójdą ślada­mi Hob­bita, który wchodząc do kin w kilku wer­s­jach (6!) nie tylko zachę­cał do wielokrot­nego obe­jrzenia, ale właś­ci­wie nie pozostaw­iał konkurencji.

5.) Andrzej wróży dalej kryzys kin studyjnych wskazu­jąc, że te, które wal­czą zna­jdą fanów te zaś, które narzeka­ją upad­ną. Te, które przetr­wa­ją staną się wartoś­ciowy­mi sym­bo­l­a­mi.

Z kina­mi studyjny­mi jest ten prob­lem, że po pier­wsze — są w kryzysie od zawsze (tzn. od chwili, kiedy do Pol­s­ki weszły kina wielos­a­lowe), po drugie — więk­szość z nich jest bard­zo akty­w­na — Muranów, Luna, Kinote­ka — to przykłady na to jak łącząc mod­ele mul­ti­plek­su, domu kul­tu­ry, miejs­ca spotkań moż­na stworzyć coś, co daje sobie radę mimo konkurencji. Z resztą wyda­je się, ze pow­sta­jące we Wrocław­iu kino Nowych Hory­zon­tów, które łączy wygodę mul­ti­plek­su z ofer­tą studyjną może pokazać najlep­szą drogę roz­wo­ju. Tak naprawdę kryzys i to kryzys właś­ci­wie nie do poko­na­nia przeży­wa­ją mało salowe kina wyświ­et­la­jące pop­u­larny reper­tu­ar. Godz­i­na­mi sean­sów, jakoś­cią ofer­owanych sali i iloś­cią pozy­cji w reper­tu­arze nie są w stanie konkurować z wielki­mi sieci­a­mi. To z kolei może doprowadz­ić do ich upad­ku. Pozosta­je też pytanie czy najbliższe lata nie przyniosą jeszcze jed­nego nieomówionego przez Andrze­ja zjawiska — otóż wyda­je się, że, przy co raz ostrze­jszym star­ciu sieci kin wielos­a­lowych w końcu mogą one zacząć wprowadzać ele­men­ty pro­gramów lojal­noś­ciowych. Doty­chczas kina wielos­a­lowe nie zad­bały o wyro­bi­e­nie sobie grupy stałych widzów, którzy będą wybier­ać jed­ną konkret­na placówkę sieci. Wyda­je się jed­nak ze w obliczu naras­ta­jącej konkurencji takie pró­by są rozsądne.

6.) Seg­ment filmy Andrzej kończy zdaniem, które poz­wolę sobie zacy­tować w całoś­ci “Głównym motorem zarobkowym branży pozostaną jed­nak sequele i filmy/ekranizacje kierowane do młod­szych”.

To zdanie, pod którym niewiele się kry­je. A właś­ci­wie nie jest to żadne przewidy­wanie tylko stwierdzanie stanu fak­ty­cznego (ogól­nie, jeśli chodzi o pro­dukcję fil­mową to przyszły rok przewidzieć o tyle łat­wo, że właś­ci­wie wszys­tko się już krę­ci). Oczy­wiś­cie przez ekrany prze­toczy się sporo ekraniza­cji lit­er­atu­ry młodzieżowej, bo zakończe­nie zmierzchu, oraz sukces Igrzysk Śmier­ci skła­nia pro­du­cen­tów do poszuki­wa­nia następ­cy. Ale! Wyda­je się, że może tu zadzi­ałać efekt Pot­tera, który dostar­czył ekraniza­cji całego mnóst­wa pier­wszych tomów best­sellerowej sagi, jed­nak żadne z nich się nie sprawdz­iły (Zmierzch nie jest z tej samej becz­ki, co następ­cy Pot­tera). Zdaniem zwierza taki tren będziemy obser­wować w przyszłym roku, co doprowadzi do zmniejszenia iloś­ci tego typu pro­dukcji. Co zaś się tyczy sequeli to wyda­je się, że co raz częś­ciej mamy do czynienia już nie tyle z sequelem, co z budowaniem całego fil­mowego uni­w­er­sum. To ciekawe, bo zmienia sposób oglą­da­nia filmów — samo lin­iowe poz­nawanie fabuły sta­je się czymś niewystar­cza­ją­cym, konieczne jest zaan­gażowanie się w kil­ka serii fil­mowych — z powodze­niem robi to Mar­vel ze swoi­mi fil­ma­mi super bohater­ski­mi, zmieni­a­jąc tym samym sposób kon­sumowa­nia tego typu pro­dukcji. Co więcej Mar­vel prowad­zony prze­cież przez Dis­neya ogłosił już plan pre­mier do 2015 jas­no wyz­nacza­jąc swoim wid­zom ścieżkę fil­mowego roz­wo­ju uni­w­er­sum. Jeśli Mar­vel nadal będzie miał takie zys­ki jak ma (Avengers to najwięk­szy hit zeszłego roku) to nie trze­ba będzie dłu­go czekać, aż inne stu­dia fil­mowe zde­cy­du­ją się na podob­ny ruch.

Oczy­wiś­cie ist­nieje jeszcze jed­no najważniejsze pytanie. Co to wszys­tko znaczy dla nas żywych, dla widzów, dla wspom­i­nanych przez Andrze­ja twór­ców, dla insty­tucji. Zdaniem zwierza ścież­ka, jaką idzie film i kino jest z grub­sza od kilku lat taka sama — nieza­leżnie od tego jak starał­by się cały prze­mysł fil­mowy wcześniej czy później okaże się, że nie da się pros­to pokon­ać prob­le­mu piract­wa inter­ne­towego. I nie chodzi jedynie o spadek zysków, bo to moż­na sobie odbić na wielu innych polach, ale o zmi­anę pode­jś­cia do pro­dukcji, dys­try­bucji i wyborze tem­atów. Co się zaś tyczy szans młodych twór­ców w tym wszys­tkim — cóż, najlep­sze w tej branży jest to, że zawsze ofer­u­je ona tą odrobinę zaskoczenia. W końcu to kul­tura. Zawsze gotowa zaskakiwać. 

Na koniec jeszcze obow­iązkowa odpowiedź na pytanie, dlaczego zwierz się polemi­ki pod­jął. A powody są dwa — pier­wszy — aut­en­ty­cznie zwierz uważa, ze w niek­tórych miejs­cach opinie auto­ra rozmi­ja­ją się z rzeczy­wis­toś­cią. Dru­gi to fakt, że zwierz naprawdę uważa przewidy­wanie przyszłoś­ci w kul­turze za coś niesły­chanie skom­p­likowanego. I po pros­tu zaw­iódł się tym, że nie znalazł w tym zestaw­ie­niu nic, co by ów sza­cunek dla wróżbity było w stanie uza­sad­nić. Przy czym! Pod­kreślam ponown­ie! To nie jest zarzut wzglę­dem całoś­ci pub­likacji, ale tego frag­men­tu. A i jeszcze jed­no — na głosy polemiczne Andrzej odpowiadał pros­to, że nie jest to tekst pisany z myślą o danej oso­bie, bo być może nie należy do żad­nej z wymienionych przez niego grup. Zwierz, który jed­nak coś pisze postanow­ił zgłosić akces do młodych twór­ców tym samym czyniąc się potenc­jal­nym odbiorem Trend­booka. Poza tym jakoś mi lep­iej jakoś zwier­zowi lep­iej jak sfor­mułował swo­je zas­trzeże­nia. A Andrzej nie powinien się prze­j­mować — w końcu jak sam zwierz pisał nic nie robi twór­c­zoś­ci lep­iej niż polemika.

A i jeszcze jed­no — Andrzej współpra­cow­ał z grafika­mi i wydaw­ca­mi pub­likacji inter­ne­towych i cały trend­book jest naprawdę bard­zo ładny.

Ps: Zwierz napisał polemikę z czys­tej potrze­by ser­ca, bez żad­nych ukry­tych celów ani zamierzeń.  Wyda­je się zwier­zowi, że w przy­pad­ku takich pub­likacji polemi­ka z nimi może jedynie wzbudz­ić więcej zainteresowania.