?
Hej
Na stronie facebookowej zwierza rozgorzała ostra dyskusja oto znany aktor, na punkcie którego zwierz może mieć drobną, lekką i chwilową obsesję wystąpił w sesji zdjęciowej z papierosem. To, że aktor pali stanowi jedną z tych tajemnic poliszynela. Bo dziś aktor, który pali natychmiast traci sporo punktów. Dlaczego? Okazuje się, że prowadzone od lat kampanie przeciwko paleniu przynoszą skutek – dziś palenie papierosów nie kojarzy się dobrze. Poza oczywistymi implikacjami zdrowotnymi dochodzi jeszcze deklarowana niechęć do zapachu, utrata atrakcyjności związana z nie dbaniem o zdrowie czy w końcu fakt, że dziś publiczne palenie jest uznawane za wywieranie bardzo niedobrego wpływu na wszystkich którzy aktora czy aktorkę ( tu już w ogóle samobójstwo) lubią. Organizacje zajmujące się przeciwdziałaniu palenia sugerują, że prawie 50% palącej młodzieży zaczerpnęło swoje wzorce z kina- co więcej domagają się by papierosy w filmach traktować tak samo jak krew, przeklinanie czy nagość i od ich obecności uzależniać rating filmów. Do tego pragną by zakazano pokazywania jakichkolwiek marek, każdy film poprzedzano uwagą dotyczącą braku udziału film tytoniowych w produkowaniu filmu. Najlepiej by papierosy w ogóle zniknęły z filmów poza tymi, które i tak pokazują degeneratów. Odpuścić można byłoby jedynie filmom, które pokazują niebezpieczeństwo palenia lub pokazują postać historyczną. A już idealnie by przed każdym filmem, który pokazuje palaczy przypomnieć jak niebezpieczne jest palenie. Innymi słowy by potraktować tytoń zdecydowanie bardziej surowo niż czyni się to z alkoholem, narkotykami i innymi używkami. Zwierz który jest nie palący wcale nie ma zamiaru bronić za wszelką cenę pozowania z papierosem ale pozostaje pytanie – czy kino może obejść się bez tego atrybutu.
Zdjęcie aktora z papierosem na oficjalnej sesji zdjęciowej wywołało u zwierza na tablicy tak długą i zażartą dyskusję, że zwierz nie mógł sie powstrzymać by nie nawiązać do dyskusji.
Odłóżmy na chwilę na bok fakt, że paląc papierosy dostaniemy raka i umrzemy. Wszyscy to wiemy pogodziliśmy się z tym, nikt nie dyskutuje, że palenie skraca życie. Raporty światowej organizacji zdrowia brzmią zatrważająco, potwierdzając nasze najgorsze obawy dotyczące tego co sprowadzamy na siebie wprowadzając do płuc dym. Zwierz wie o tym wszystkim i nie ma zamiaru dyskutować z naukowymi faktami. Problem polega jednak na tym, że patrzenie na papierosa to nie to samo co jego palenie. A palenie papierosa w filmie to coś więcej niż zaciąganie się dymem. Zacznijmy od przykładów najprostszych – serial Mad Men opowiadający o przełomie lat 50 i 60 zasłynął tym, że odtwarzając realia przeszłości między innymi pozwolił swoim bohaterom palić właściwie w każdej scenie. Z jednej strony to po prostu wykorzystanie elementu życia codziennego, i ukazania nam jak bardzo różnią się tamte czasy od naszych – dla wielu widzów zwłaszcza w krajach gdzie właściwie nigdzie nie można palić ( jak USA czy UK) to właśnie ten element świata przedstawionego może okazać się najbardziej odróżniający rzeczywistość serialową od tego co ich otacza. Ale nie chodzi tylko o to, zwierz musi powiedzieć, że nie raz złapał się na tym, że najwięcej emocji pojawia się właśnie w tych małych niemych scenach, w których bohater zapala kolejnego papierosa. Kamera zatrzymuje się na chwilę pozwalając aktorowi wykonać czynność, która bez słowa pozwala nam oddać pełne spektrum jego emocji. Bo papierosa można palić na wiele różnych sposobów. Z resztą kiedy w ostatnim odcinku zdenerwowany bohater serialu usłyszał, że w pomieszczeniu w którym przebywa nie wolno palić był to element, który lepiej niż cokolwiek innego pokazał, że czasy do których się przyzwyczaił definitywnie chylą się ku końcowi.
Nieodłączny papieros w ustach Dona Drapera to jedna z tych rzeczy, które chyba najwyraźniej wskazują jak bardzo czasy przedstawiane w serialu różnia się od dzisiejszych
Z resztą przyglądając się historii kina przez pryzmat papierosa nie trudno dostrzec, że właściwie jest on nierozerwalnie z nim związany na dwóch płaszczyznach. Pierwsza to element wizerunku gwiazd – Bogart, Brando, Dean – aktorzy, którzy w powszechnej wyobraźni właściwie nie istnieją bez papierosa w ręku. Podobnie jak Marlena Ditrich czy Lauren Bacall – kobiety spoglądające powłóczystym wzrokiem na podbiegających z zapalniczkami mężczyzn. Papieros nie jest tu koniecznie potrzebny ale w jakiś sposób dopełnia ówczesnego ( bo z podanych powyżej przyczyn już nie dzisiejszego) wizerunku aktora czy aktorki. Może sugerować różne rzeczy, może stanowić przedłużenie roli ( jak w przypadku Bogarta), może być oznaką nie dbania o powszechną opinię ( jak w przypadku Deana). Co więcej wydaje się, że do dziś gwiazdy, które palą publicznie jak np. Johnny Deep sygnalizują funkcjonowanie – przynajmniej częściowe poza obrębem systemu, który nakazuje życie wedle przyjętego schematu podrzuconego przez wytwórnie. Jakkolwiek nam się to nie podoba potępienie papierosów tylko pogłębiło symboliczny wymiar ich publicznego palenia. Nie mniej jednak o ile zwierz uważa, że papieros stanowi w tym przypadku istotny element popkulturalnej ikonografii to można go ewentualnie wyrugować – choć oczywiście biada temu kto chce jak w przypadku Lucky Luke’a zastępować papieros źdźbłem trawy. Wykasowywanie papierosa z dłoni Bogarta to cenzura przeszłości. Jedna z najbardziej niebezpiecznych czynności jaką można wykonywać. Bardziej niebezpieczna niż plakat aktora ze śmiercionośnym papierosem w dłoni. Co ciekawe zwierz zawsze zastanawia się kiedy słyszy powszechne opinie o nie atrakcyjności mężczyzny czy kobiety z papierosem w ręku. Zwierz nie podważa takiej opinii ale jak to się stało, że przez tyle dziesięcioleci ( nawet po tym jak udowodniono, że palenie jest szkodliwe) mężczyzna czy kobieta z papierosem byli seksowni a teraz już nie są. Czy naprawdę zmienił nam się gust czy raczej poddaliśmy się presji. Ponieważ zwierz i tak biega i ekshibicjonistycznie naraża się na kamieniowanie powie, że na niego to działa.
Kto wykasuje z tego obrazka papieros ten tylko pozornie otrzyma tą samą fotografię.
Druga płaszczyzna to wykorzystanie papierosa fabularnie. Tak papieros podobnie jak każda inna używka może służyć do zbudowania postaci, bohatera czy sceny. Dowodów w kinematografii jest wiele. Palący jak smok bohater Bogarta w Casablance czy w Sokole Maltańskim palić musi, podobnie jak zaglądać do kieliszka, i ze zbolałą miną rozpatrywać upadek siebie jako jednostki oraz kobiet jako takich. Zabierzcie mu papieros z kącika ust, nie pozwólcie mu go zapalać a nie dostaniecie tego samego bohatera. Z resztą papierosy w świecie tego bohatera to nie tylko odrobina tytoniu w bibule. Kiedy w Mieć i nie mieć Lauren Bacall prosi o zapałki i zapala papierosa to w tej scenie jest więcej seksualnego napięcia niż gdyby się rozebrała. Z resztą to zapalenie papierosa w filmie potrafi mówić o wszystkim tylko nie o nałogu nikotynowym. Oto w Samotnym Mężczyźnie bohatera pogodzonego z tym, że odbierze sobie życie zaczepia piękny chłopak. Jego pytanie o zapalniczkę jest podszyte zdecydowanym seksualnym podtekstem. Podobnie jak powolne zaciąganie się i wydmuchiwanie dymu obserwowane przez naszego bohatera. Tuż przed śmiercią znudzony życiem bohater łapie się jako obserwator na chwilę piękna. Być może ten seksualny podtekst ma coś wspólnego z faktem, że papieros zwraca naszą uwagę na usta, może jest coś takiego w powolnym wypuszczaniu dymu co jest obiektywnie wizualnie pociągające niezależnie od tego czy są w nim szkodzące substancje smoliste.
Bywają w filmach sceny, w których ludzie palą i chodzi w nich o wszystko tylko nie o papierosy
Ale nie chodzi tylko o wizualną urodę. Zapalenie papierosa – może pokazać całe spektrum emocji. Kiedy Sharon Stone pali swojego papierosa w Nagim Instynkcie góruje nad wszystkim znajdującymi się w pomieszczeniu mężczyznami. Kiedy Bond robią pauzę między nazwiskiem a pełnym imieniem zatrzymuje się na chwilę by zapalić to przez moment wszyscy zmuszeni są czekać. Podanie zapalniczki może być w filmie wyrazem afektu, przypalenie papierosa momentem wzajemnego porozumienia, dzielenie się ostatnim fajkiem z pudełka – dowodem zażyłości, przyjaźni ale i trudnej sytuacji. Kiedy w Chłopcach z Ferajny Robert DeNiro pali papierosa na ekranie teoretycznie nie dzieje się nic a dzieje się wszystko, kiedy w Śniadaniu u Tiffanego mężczyźni rzucają się by podpalić papierosa radosnej Holly – wiemy o niej więcej niż gdyby próbowano nam to wyjaśnić w dziesiątkach scen. Czy Gordon Gekko byłby tym samym bezwzględnym bankierem gdyby nie cygaro w zębach? Czy równie dobrze zrozumielibyśmy więź jaka łączy naszych bohaterów w Lost in Translation gdyby nie mała scena, w której oboje zmęczeni surrealistyczną zabawą w karaoke nie szukali chwili odpoczynku paląc wspólnego papierosa w absolutnej ciszy. Czy scena krępującej ciszy w Pulp Fiction miałaby sens gdyby jeden z bohaterów nie palił papierosa co jak wszyscy wiemy daje prawo do milczenia? To tylko kilka przychodzących zwierzowi na szybko przykładów momentów, w których nie chodzi o propagowanie palenia, o reklamę koncernów tytoniowych czy pokazywanie, że ci którzy palą są fajni. Ktoś mógłby stwierdzić, że przecież da się i bez tego nakręcić film. Oczywiście podobnie jak da się nakręcić film gdzie ludzie zachowują się zawsze poprawnie tylko, że wtedy nikt by takiej historii nie obejrzał. W tych krótkich scenach przedstawiających nie koniecznie akceptowane społecznie zachowanie filmy zbliżają się do tego co niekoniecznie musi bawić nas w kinie. Prawdy.
Czy naprawdę ta scena zachęca do palenia? Jeśli tak strasznie łatwo poddajemy się sugestii.
Zwierz nie pragnie was przekonać, że palenie jest dobre. Zapewne wpisałby się wtedy na jakąś czarną listę i do czytania jego bloga potrzebne było by zezwolenie rodziców. Ale zwierz uważa, że niekiedy za bardzo zapędzamy się w próbie odwzorowywania świata, nie takim jakim jest, ale takim jak powinien być. Czy nam się to podoba czy nie papieros w naszej kulturze to coś więcej niż substancje smoliste i zapowiedź szybkiej śmierci na raka płuc. Oczywiście zwierz nikomu nie broni krzywić się na widok palącego aktora w czasie sesji zdjęciowej, czy życia w przekonaniu, że wyrzucając sceny z papierosami da się spokojnie dalej kręcić filmy i oglądać te, które już nakręcono. Tylko widzicie zwierz przy całej swojej trosce o przyszłe pokolenia nie chciałby żyć w świecie w którym cenzuruje się zdjęcia Marlona Brando z papierosem, ani w takim w którym przed dystrybucją mechanicznie wykasowuje się papierosy z dłoni naszych bohaterów. Nie ważne jak bardzo chcemy aby świat był lepszy, sztuka może być prawdziwa tylko wtedy kiedy choć trochę naśladuje życie. I dopóki absolutnie wszyscy nie rzucimy palenia papieros na ekranie obecny być musi. Choćby dlatego, że jeśli zaczniemy od niego to na czym skończymy? Co wyleci następne – kieliszki wykasowane z dłoni w czasie przyjęć? Frytki podjadane przez bohaterów? Napoje gazowane? Wszystko to szkodzi nie mniej niż wpuszczanie dymu w swoje płuca.
Teoretycznie wykasować papieros z tego obrazka można bez najmniejszych problemów. Jednak zwierzowi było by bardzo smutno w świecie, który tak bardzo dbałby o jego zdrowie, że pozbawiłby go widoku młodego Marlona Brando z papierosem.
Ps: Zwierz nie jest związany z żadnym koncernem nikotynowym i uważa, że bezpośrednia reklama papierosów w filmach powinna być zdecydowanie zabroniona, podobnie jak telewizyjne reklamy papierosów i reklamy na bilbordach. Bo co innego zachęcać a co innego odwzorowywać sytuację zastaną.
Ps2: Jutro zdecydowanie mniej kontrowersyjnie o tym serialu co zwierz wam obiecał napisać.