Hej
Kiedy zwierz usiadł wczoraj nieco wcześniej niż zwykle do przeszukiwania Internetu pod kątem dzisiejszego wpisu (praca, kindle, artykuły – wszystko strasznie zjada czas) był przekonany, że pójdzie mu szybko. Chciał wymienić dla was kilku aktorów charakterystycznych, tych których nie tylko zwierz lubi ale tych, których nazwiska zapominamy a nie powinniśmy bo to aktorzy naprawdę świetni. Pomysł zwierza był prosty, sam wypisze kilka nazwisk na kartce, kilka znajdzie w różnych zestawieniach – nic szczególnego, taki wpis pisany nieco na kolanie (zwierz miał nieco mniej czasu niż zwykle). Problem pojawił się kiedy zwierz zobaczył ilość zestawień w Internecie – 10, 50,25 najlepszych aktorów charakterystycznych, listy pojawiały się hurtowo – profesjonalne i amatorskie, z wyjaśnieniem i zupełnie bez. Zwierz zaczął czytać po kolei i wypisywać kolejne nazwiska. Ale gdzieś po drodze zdał sobie sprawę, że tworzy mu się w głowie temat zdecydowanie ciekawszy, niż wypisywanie kolejnych nazwisk charakterystycznych aktorów wedle, klucza który nawet dla zwierza stawał się co raz mniej oczywisty. Oto bowiem przeglądając kolejne zestawienia pojawiło się w głowie zwierza pytanie – kto to właściwie jest aktor charakterystyczny? Okazuje się bowiem, że odpowiedź na to pytanie jest zdecydowanie bardziej skomplikowana, niż może się wydawać.
Otóż wydaje się, że tak właściwie to pojęcie obejmuje kilka zupełnie różnych rodzajów aktorów i aktorskich karier. Zacznijmy od tego co samemu zwierzowi instynktownie, kojarzy się z określeniem aktor charakterystyczny. Dla zwierza to ktoś, kto na pierwszy rzut oka nie wygląda na aktora, często wyróżnia go oryginalna uroda, albo oryginalny brak urody. Wygląd fizyczny, nie predestynuje takich aktorów, do grania klasycznych pierwszoplanowych bohaterów, ale dzięki temu mogą rozwinąć swoje skrzydła w rolach mniej sztampowych, grając oryginalne, niekiedy pokręcone postacie. Dla zwierza przykładem takiego aktora charakterystycznego jest Steve Buscemi (znany chociażby z Fargo braci Coen i z święcącego triumfy Zakazanego Imperium), którego charakterystyczny wygląd (daleki od urody gwiazdorów filmowych), pozwolił mu grać na drugim planie całą galerię ciekawych postaci. Do tej samej kategorii zwierz zaliczyłby także Rona Perlmana (odtwórca roli Hellboya), którego niezwykle oryginalny brak urody sprawił, że nawet ci, którzy nie mają zielonego pojęcia kim jest doskonale pamiętają jego pojawienie si ę na ekranie. Lista takich aktorów, jest zdecydowanie dłuższa niż mogłoby się wydawać. Zwierzowi do głowy przychodzi chociażby Vincent Schiavelli(pojawił się między innymi w Locie nad Kukułczym Gniazdem, Amadeuszu czy Jutro nie umiera nigdy), Dany Trejo (słynny Maczete i meksykański bandzior w każdym filmie potrzebującym meksykańskiego bandziora), czy John Turrurro (choć w mniejszym stopniu niż wyżej wymienieni panowie, znany przede wszystkim z filmów Braci Coen min. Bracie Gdzie Jesteś). Przy takim rozumieniu, aktorem charakterystycznym jest każdy aktor, który wyrywa się schematom jakie narzuca wygląd i rola aktora, może nie tyle pierwszoplanowego, co modelowego. To im kino oferuje ciekawsze propozycje – niekiedy pozwalając ukraść produkcje wszystkim innym (zdaniem zwierza mamy taki przypadek w Grze o Tron gdzie Peter Dinklage, kradnie serial wszystkim innym – choć powiedzmy szczerze ma najlepiej napisaną rolę)
Ale oprócz takiego rozumienia aktora charakterystycznego pojawia się jeszcze inne (aby nie dodać, radykalnie odmienne) rozumienie tej klasyfikacji. Zdaniem niektórych, aktor charakterystyczny to „ten facet”, którego widzimy w kilku filmach, ale nie jesteśmy w stanie powiedzieć jak się nazywa, pojawia się na drugim planie, często kradnie film – charakterystyczne jest to, że aktor taki wygląda przeciętnie, jest niekiedy nie rozpoznawalny w dwóch różnych produkcjach i nigdy nie ustawiają się do niego rzędy fanek. Do takich aktorów należeliby Paul Giamatti (Bezdroża, Idy Marcowe, John Adams) , Philip Seymour Hoffman (Z Zimną Krwią), Tom Wilkinson (Michel Clayton), John C.Railly (Musimy porozmawiać o Kevinie) czy Frank Langella (Frost/Nixon) lub William H. Marcy (Fargo). Kariery takich aktorów najczęściej wyglądają dość podobnie – pojawiają się w filmach, które wszyscy pamiętają, ale ich nazwiska pojawiają się jako trzecie lub czwarte na liście obsady. Nie ich twarzami reklamuje się produkcje ,ale często to o ich rolach mówi się najwięcej po premierze. Dostają jedną lub dwie nominacje do Oscara, ale kiedy sami dostają nagrodę mówi się o zasłużonej i przewidywalnej statuetce. Szerokiej widowni najczęściej są znani, choć większość osób nie potrafi skojarzyć twarzy z nazwiskiem. Ich charakterystyczność polega na połączeniu charyzmatyczności dobrego aktora z niepozornym wyglądem everymena. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że taki rodzaj aktorów ma jakby dwa rzędy – są bowiem ci jeszcze mniej rozpoznawalni, których nazwisko bez zdjęcia nikomu nic nie mówi. Są jednak na tyle dobrzy, że pojawiają się w kolejnych produkcjach.
Time nazwał kiedyś Giamattiego najlepszym żyjącym aktorem charakterystycznym. Głównie dlatego, że jest nie charakterystyczny. Tu w Cosmopolis
Ale to jeszcze nie koniec rozmienia pojęcia, aktor charakterystyczny. Okazuje się, że to samo określenie często dotyczy bardzo znanych aktorów pierwszoplanowych, którzy jednak są jakby nieco inni. Najlepszym chyba przykładem jest Gary Oldman. Oldman uznany przez wielu, za jednego z najwybitniejszych aktorów jacy obecnie pętają się po ekranach, znany jest z tego, że można nie zauważyć, że grał w dwóch filmach, które widzieliśmy bo w każdym jest inny. Oldman jednak zazwyczaj bywa obsadzany w rolach pierwszoplanowych, lub ewentualnie w rolach naprawdę złych (Leon Zawodowiec czy Piąty Element czy Drakula czy. sporo innych). Oldman zarobił określenie charakterystyczny głównie za sprawą swojego ekranowego emploi dalekiego od wizji klasycznego bohatera. Podobnym określeniem opisywano wielu pierwszoplanowych aktorów grających postacie złych – na listach znajdował się więc i Alan Rickman, John Malkovich czy Christopher Lee. Ale nie tylko filmowi źli dostają ten przydomek. Wydaje się, że ilekroć pojawia się na pierwszym planie jakiś aktor, którego kariery nie można jednoznacznie powiązać z urodą natychmiast na wszelki wypadek doczepia się mu przydomek „charakterystyczny” – zdaniem zwierza między innymi dlatego takie określenie można spotkać przy nazwiskach Stanleya Tucci, Braiana Coxa czy Alfreda Moliny (zdaniem zwierza żaden z tych aktorów nie łapie się pod określenie charakterystyczny).
Jeśli Gary Oldman jest aktorem charakterystycznym to jaki jest dokładnie ta charakterystyczna rola jaką odgrywa? Biorąc pod uwagę, że właściwie nigdy nie gra dwa razy tak samo
Co ciekawe przyglądając się zestawieniom zwierz dostrzegł pewną prawidłowość – nazwiska takie jak Dustin Hoffman, Christopher Walken, Harvey Kitel, Donald Shuterland czy nawet Denis Hopper pojawiają się na nich zaskakująco często. Tymczasem wydaje się, że nazwanie któregokolwiek z tych aktorów charakterystycznym świadczy raczej o naszej zmianie postrzegania tego kto na ekranie powinien grać pierwsze skrzypce. Wydaje się że w latach 70 po prostu zdecydowano się na eksperyment polegający na tym, że pozwolono aktorom wyglądać inaczej – mogli być niżsi brzydsi, czy po prostu tak różni jak różni są ludzie mijani na ulicy. I to zaowocowało pewnym rozmyciem się aktorów charakterystycznych – skoro niezależnie od warunków fizycznych czy pewnego ekscentrycznego sposobu gry można pojawić się na pierwszym planie to pojęcie właściwie nie jest potrzebne. Aktor nie jest charakterystyczny, jest po prostu sobą. Oczywiście zwierz nie mówi, że tacy aktorzy są lepsi od odtwórców ról klasycznych głównych bohaterów. Zwierz ma po prostu wrażenie, że z przydziału dostają ciekawsze i głębsze role, tak jakby tylko dobra rola mogła tłumaczyć dlaczego dopuściliśmy kogoś kto nie jest piękny przed kamerę.
To czy aktor jest charakterystyczny wydaje się zależeć od tego jak każe się nam go postrzegać. Dustin Hoffman nigdy nie był aktorem charakterystycznym bo dostawał główne role nawet jeśli było o głowę niższy od wszystkich innych mężczyzn w filmie
Kolejną ciekawą obserwacją zwierza jest fakt, że określenie aktor charakterystyczny praktycznie nie obejmuje aktorów komediowych – oczywiście aktorzy charakterystyczni występują w rolach komediowych, ale na żadnej liście zwierz nie znalazł Dannego DeVito (zwierzowi bardzo przychodzi do głowy kiedy myśli o aktorach charakterystycznych) i właściwie nie znalazł, żadnego aktora czysto komediowego. Można uznać że istnieją dwie interpretacje, pierwsza to taka, że samo pojęcie przynależy do kina dramatycznego i bezpośrednio wiąże się z umiejętnością stworzenia ciekawej złożonej postaci. Ale jest też interpretacja druga wedle której aktor komediowy musi być przede wszystkim zabawny – jako, że warunki fizyczne odgrywają tu rolę drugorzędną (a dziwny wygląd może nawet pomóc) i nie ma potrzeby wyróżniania aktorów, którzy nie mają warunków do grania roli pierwszoplanowych. Być może w ogóle należy wyjść z założenia, że wszyscy aktorzy komediowi są w jakiś sposób charakterystyczni.
Na sam koniec zwierz chce się pochylić nad kwestią kobiet. Otóż na wszystkich tych zestawieniach zwierz znalazł niezwykle mało kobiecych nazwisk. Na tych kilku zestawieniach jakie przejrzał znalazła się Frances McDermond (Fargo), Kathy Bates (Misery), Maggie Smith, Holly Hunter (Fortepian), Imelda Stauton (Harry Potter) i ku lekkiemu zaskoczeniu zwierza Judi Dench. Jednak tu zwierz jest zupełnie bezradny. Wydaje mu się bowiem, że o ile jeszcze w przypadku aktorów charakterystycznych możemy przyjąć jakąś zasadę (a przynajmniej kilka) o tyle w przypadku aktorek wydaje się, że nikt tak naprawdę nie wie co to znaczy aktorka charakterystyczna. Czy chodzi jedynie, mówiąc brutalnie, że jest brzydka – ale przecież Holly Hunter brzydka nie jest. Czy może chodzi o to, że grywa ciekawe role. No ale to też nie jest odpowiedni wyznacznik bo jednak jest dużo nie charakterystycznych aktorek grających dobre role. Zwierz zastanawia się czy jednak nie jest tak (zwierz podkreśla, że się zastanawia), że problem polega na tym iż jest bez porównania mniej aktorek, którym udało się przebić mimo tego, że nie były ładne. A skoro miały tyle energii by się przebić wcale nie mają ochoty stać w drugim rzędzie. Zwierzowi przypomina się pewna skarga, którą kiedyś słyszał, że dziś nie sposób obsadzić brzydkiej siostry głównej bohaterki.
Dochodząc do końca tych wywodów zwierz musi powiedzieć, że dochodzi do wniosku, że pojęcie aktora charakterystycznego to w sumie jedno z ciekawszych pojęć jakie w ogóle istnieje w świecie filmu. Z jednej strony sugeruje bowiem, że mamy do czynienia z kimś innym, odróżnialnym na pierwszy rzut oka, przypisanym do charakteru postaci. Z drugiej spokojnie mieści się w nim aktor trudniący się całe życie graniem everymena z drugiego planu, którego nazwiska uczymy się dopiero wtedy kiedy niespodziewanie dostaje nagrodę Akademii. Być może dlatego, zwierz nigdy nie przepadł za tym pojęciem sugerującym, że aktorzy, którzy różnią się od naszego wyobrażenia o tym jak aktor powinien wyglądać czy jakie role powinien grać mieszczą się w jakiejkolwiek wspólnej kategorii. Choć z drugiej strony zwierz podejrzewa, że wszyscy potrzebujemy jakiegoś słowa by określić tych, którzy nie mieszczą się nam w żadnej z góry wyznaczonej kategorii. Z drugiej strony czy samo słowo „aktor” nie zawiera już w sobie sugestii, że człowiek o którym mówimy czymś się wyróżnia. Na przykład tym, że chce udawać innych ludzi. Tych mniej lub bardziej charakterystycznych. W sumie chyba taki jest jedyny wniosek zwierza, który właśnie zorientował się, że nie ma czegoś takiego jak pojęcia oczywiste.
Ps: Zwierz tym razem umieszczał tytuły filmów w nawiasach na wypadek gdyby jednak nie mogli skojarzyć o kogo chodzi, choć zwierz musi przyznać, że rzuca tu bardziej znanymi nazwiskami aktorów charakterystycznych.??